Lomakin Viktor Kuzmiç. Dünya iqtisadiyyatı. İqtisadi ixtisaslar və istiqamətlər üzrə təhsil alan tələbələr üçün dərs
Yüklə 5,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- _____________________________________________________ Xarici ticarətin inkişafı
591 1980-1990-cı illərdə sənaye istehsalı ildə cəmi 0,9% artırdı. 1990-2000-ci illərdə sənaye artımının orta templəri mənfi (-8%) idi. Ancaq 2000-2007-ci illərdə analoji göstərici müsbət 9,6% olmuşdur. 1980-ci və 1990-cı illərdə ÜDM-in istehsalında sənayenin rolu daim azalırdı. 1980-ci ildə sənayenin ÜDM-də xüsusi çəkisi 33% olduğu halda, 1995-ci ildə 17%, 2008-ci ildə isə 27% idi. KDR-in iqtisadiyyatında mədənçıxarma sənayesi tarixən xüsusi yer tutmuşdur. Müstəmləkə dövründə mineral xammalın hasilatının artırılması və metropoliyaya aparılması Belçika administrasiyasının əsas iqtisadi vəzifəsi olmuşdur. 1970-1990-cı illərdə hakimiyyətdə olan diktatura rejimi də ölkənin iqtisadi inkişafının əsas perspektivlərini məhz mineral xammalın istehsalının və ixracının artırılmasında görürdü. Bununla belə, 1980-1990-cı illərdə mineral xammalın əksər növlərinin istehsalı artmaq əvəzinə azalırdı. Ölkənin ÜDM-də mədənçıxarma sənayesinin payı 1980-ci ildəki 19%-dən 2004-cü ildəki 15%-dək azalmış və 2008-ci ildə 22% olmuşdur. Mədənçıxarma sənayesinin uzun müddət davam edən tənəzzülü həm daxili, həm də xarici qəbildən olan səbəblərə görə baş vermişdi. Mineral xammalın hasilatının ixtisarının əsas daxili səbəbi, əlbəttə ki, 1990-cı illərdə ölkədə yaranan siyasi qeyri-sabitlikdir. Mədənçıxarma sənayesi müəssisələrində əsas kapitalın yeniləşdirilməsinə kifayət qədər diqqət yetirilməməsi də buna öz təsirini göstərmişdir. Bu cəhətdən KDR-də yaranan vəziyyət inkişafı aşağı səviyyədə olan bir sıra ölkələrdə yaranan hala bənzəyirdi. Həmin ölkələrdə mineral xammalın ixracından əldə olunan gəlirlər investisiyalar şəklində yenidən hasilat sənayesinə və ona xidmət göstərən sahələrə yönəldilmək əvəzinə, Qərb ölkələrinə köçürülürdü. 1980- 1990-cı illərdə KDR-in ixracının əsas maddələri olan bir sıra xammal növlərinin qiymətlərinin düşməsi hasilat sahələrində vəziyyətin daha da pisləşməsinə böyük təsir göstərdi. 2000-ci illərdə mədənçıxarma sənayesinin artımı isə dünyanın xammal bazarlarındakı konyunkturada əlverişli dəyişikliklərlə əlaqədar olmuşdur. Mədənçıxarma sənayesinin inkişafı yaxşı təşkil olunmuş enerji
başqa dövlətlərindən fərqli olaraq, KDR böyük hidroenerji ehtiyatları potensialına malik olmaqla yanaşı, ondan sənaye miqyasında istifadə olunması üçün qurğulara da malikdir. Konqo çayı üzərində gücü 2300 min kilovat olan İnqa HES hasilat sənayesinin cəmləşdiyi bölgələri elektrik enerjisi ilə təmin etməklə yanaşı, onun Anqolaya, Burundiyə, Zambiyaya və Konqo Respublikasına ixracına imkan verir. Ancaq KDR-in nəqliyyat infrastrukturu ölkənin mədənçıxarma sənayesinin inkişafının tələblərinə cavab vermir. KDR-də əsas nəqliyyat marşrutlarının dəmir yolu və su nəqliyyatından kombinələşdirilmiş şəkildə
592 istifadəni nəzərdə tutması yüklərin daşınmasının həm vaxtını, həm də xərclərini artırır. Marşrutlardan yalnız biri bütövlüklə KDR-in ərazisindən keçir və yüklərin boşaldılıb-yüklənməsini tələb etdiyinə görə çox mürəkkəbdir. Buna görə də xarici ticarət yüklərinin daşınmasının əsas marşrutları ənənəvi olaraq başqa dövlətlərin (Anqola, Zambiya, Zimbabve, Mozambik və Tanzaniya) ərazisindən keçir. Emal sənayesinin zəif inkişaf etməsi KDR iqtisadiyyatının səciyyəvi cəhətidir. Emal olunmuş mallar istehsal edən müəssisələrin çoxu idxalın əvəzləşdirilməsi strategiyasının həyata keçirilməsi çərçivəsində yaradılmışdır və ərzaq məhsullarının, ayaqqabı və paltarın, ən sadə kosm- etikanın istehsalına istiqamətlənmişdir. KDR-də alətlərin buraxılması, ağac emalı üzrə kiçik istehsallar, kimya, toxuculuq və tikinti malları istehsal edən müəssisələr vardır. Neft emal edən bir zavod fəaliyyət göstərir. Emal sənayesinin məhsulları əsasən daxili bazar üçün nəzərdə tutulmuşdur və yalnız kiçik bir hissəsi Afrikanın başqa ölkələrinə ixrac olunur. Emal sənayesinin ÜDM-də xüsusi çəkisi 1980-ci ildəki 14%-dən 2007-ci ildəki 6%-dək azalmışdır, yəni sənaye istehsalının özünü saxlaya bilən böhran nöqtəsindən aşağıdadır. Emal sənayesinin orta illik artım templəri 1980-1990-cı illərdə cəmi 1,6%, 1980-2000-ci illərdə mənfi (- 8,7), 2000-ci illərdə isə 6,3% olmuşdur. İki onillik ərzində emal sənayesinin inkişaf dinamikasının aşağı düşməsinin səbəbləri: (1) 1980-1990-cı illərdə ölkənin xammal ixracından əldə etdiyi gəlirlərin ixtisarı nəticəsində xarici bazarlarda əsas və dövriyyə kapitalının elementlərini satın almaq imkanlarının məhdudlaşması; (2) xarici borclar yükünün sənaye üçün idxala mənfi təsirinin güclənməsi olmuşdur.
KDR-in inkişafının təmin olunmasında xarici iqtisadi əlaqələrin müstəsna rolu vardır. 2007-2010-cu illərdə xarici ticarət dövriyyəsinin ÜDM-ə olan nisbəti 124% olmuşdur (ixrac kvotası - 58,6%, idxal kvotası - 65,6%), bu isə, inkişafı aşağı səviyyədə olan və bütün periferiya ölkələrinin göstəricilərindən yüksəkdir. _____________________________________________________ Xarici ticarətin inkişafı Dünya üzrə ticarətin həcmində ölkənin payı cüzidir. İxracın strukturu inkişafı aşağı səviyyədə olan ölkə üçün tipikdir. KDR dünya bazarlarında mineral xammalın, ilk növbədə, kobaltın, misin, qalayın, sinkin, texniki almazların, habelə nadir metalların və oduncağın ixracatçısı kimi çıxış edir. Müxtəlif illərdə ölkə dünya bazarlarında iri həcmdə qara və qırmızı ağac satmışdır.
Yüklə 5,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|