Lomakin Viktor Kuzmiç. Dünya iqtisadiyyatı. İqtisadi ixtisaslar və istiqamətlər üzrə təhsil alan tələbələr üçün dərs
Yüklə 5,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
604 təşkil edirdi. Müəssisələrin zəbt olunması indiyədək aradan qaldırıl- mamışdır. Son illərdə "reyder basqınlarının" sayı ildə 60-70 minə çatmışdır. Bazar prinsiplərinə zidd özəlləşdirmə, mərkəzdən planlaşdırılan təsərrüfat sisteminin tezliklə dağıdılması və onun yenidən dirçəlməsinə imkan verilməməsi vəzifəsi sahibkarlıq fəaliyyətini kriminallaşdırmışdır. Qiymətləndirmələrə görə, 1997-ci ildə ölkədə 3 mindən çox cinayətkar qruplaşması 40 mindən artıq sahibkarlıq subyektinə nəzarət edirdi. Müəssisələrin 40%-dən çoxu və kommersiya strukturlarının təqribən 70%-i kriminal mühitə cəlb olunmuşdu. Orta hesabla, onlar ölkənin ÜDM-nin 25%-nə nəzarət edirdilər. İctimai şüurda adi davranış normalarının, qarşılıqlı münasibətlərin pozulması, bir çox subyektlərə və fiziki şəxslərə hüquqa zidd fəaliyyət göstərmək üçün şərait yaradır. Kölgə iqtisadiyyatında fəaliyyət ÜDM-in 20%-nə çatır (1990-cı illərdə 40-50%). Kölgə iqtisadiyyatında fəaliyyətin əsas hissəsi iri birliklərdə aktivlərin mənimsənilməsi, rüşvət verilməsi, vergilərdən yayınma şəklində həyata keçirilir. Kölgə iqtisadiyyatından dəyən zərər öz əksini strukturun geriliyində, rəqabət qabiliyyətinin aşağı olmasında, dövlət büdcəsinin itkilərində tapır. Klanlar, onlarla əlaqədar olan kriminal və kölgə iqtisadiyyatı digər təsərrüfat subyektlərinin təşəbbüsünü, ev təsərrüfatlarının əmanət toplamaq səylərini boğur, dövlətin tənzimləyici və sosial rolunu deformasiyaya uğradır. Kiçik və orta sahibkarlıq sektoru ağır vəziyyətə düşür. Kişik müəssisələr qeydiyyatdan keçmiş bütün təsərrüfat subyektlərinin 23%-ni təşkil edir. ÜDM-in 15-17%-ni istehsal etsələr də, bütün kapital qoyuluşlarının 3%-i onlar tərəfindən həyata keçirilir. Kiçik müəssisələrin təqribən yarısı ticarətlə məşğuldur və bu sektorda dövriyyənin əsas hissəsi onların payına düşür.
maliyyə sistemi vasitəsilə yenidən bölüşdürülür. Bu rəqəm dünyanın əksər ölkələri ilə müqayisədə aşağıdır. Dövlətin bir sıra funksiyalarını kölgə strukturları həyata keçirir. Qətllərin nisbi göstəricilərinə görə RF dünyada birincilər sırasındadır. Lakin dəyişikliklər də baş vermişdir. Ötən onilliyin ikinci yarısında dövlət və strateji əhəmiyyətli sahələrdəki özəl şirkətlər vahid idarəçiliyə keçdikdə, dövlət nəzarəti altında olan korporasiyaların (dövlət holdinqləri) sayı çoxaldı. Muzdlu işçilər ictimai-siyasi hərəkatın müstəqil qüvvəsinə çevrilməmişdir. Ölkədə işçi qüvvəsinin vəziyyətinə təsir göstərə bilən nü- fuzlu həmkarlar təşkilatları yoxdur. İşçilər və sahibkarlar arasında qarşılıqlı münasibətlər mexanizminin formalaşmaması nəticəsində işçilərin hüquqları pozulur. Əmək bazarı real əmək haqqının aşağı düşməsi, onun verilməsinin
605 daim gecikdirilməsi, gizli ödənişlərdən istifadə olunması, natamam məşğulluğun geniş yayılması, kadrların tez-tez dəyişməsi, ikinci məş- ğuliyyətin inkişafı şəraitində yeni şəraitə uyğunlaşırdı. Qeyri-rəsmi və gizli əmək bazarı get-gedə artırdı. Qeyri-rəsmi məşğulluq işçi qüvvəsinin 18%-ni əhatə edir. Gəlirlərinə görə orta qrupa aid olunan əhali xarici şirkətlərdə və hakimiyyətin yuxarı təbəqəsində işləyənlərin hesabına formalaşır. Yarırəsmi əmək münasibətləri sistemi işsizliyin (2000-ci illərdə - 6- 13%) artımını ləngitsə də, müəssisələrin texniki səviyyəsinin yüksəlməsinə mane olurdu. İşçi qüvvəsinin ucuz olması və əmək haqqının verilməsinin gecikdirilməsi şəklində məcburi borc alınma sayəsində müəssisələr öz fəaliyyətlərini texniki yenidənqurma aparmadan da həyata keçirə bilirdi. Kənd əhalisinin iqtisadi fəallığı zəifləmişdir. Burada məşğulluğun ümumi səviyyəsi 64%-dən, gənclər arasında isə 42%-dən yuxarı deyil. İşsizlərin və yoxsulluq həddindən aşağı səviyyədə yaşayanların ümumi sayının 37%-ni kənd əhalisi təşkil edir. Əcnəbi işçi qüvvəsindən istifadə olunması Rusiya əmək bazarının səciyyəvi cəhətinə çevrilmişdir. Qeydiyyatdan keçmiş əcnəbi işçi qüvvəsinin sayı böyük deyil, 2,4 milyon nəfərdir. İmmiqrantların əksəriyyəti MDB ölkələrindən gəlmələrdir. Onlar əsasən ödənişi aşağı olan işlərlə məşğuldurlar. Əmək bazarında qeyri-qanuni immiqrantlar böyük yer tutur. Onların sayı 3-8 milyon nəfər arasında qiymətləndirilir. Qeyri-rəsmi immiqrantların əksər hissəsi kölgə iqtisadiyyatında məşğuldur. Sosial vəziyyət baxımından onların heç bir hüququ yoxdur.
Xarici təsərrüfat subyektləri üçün açıldıqdan sonra RF xarici iqtisadi əlaqələrin bütün sahələrində iştirak edir. Onun xarici ticarət kvotası ÜDM-in 50%-dən artıqdır və bu halda ÜDM-in 30%-i ixrac olunur (1990-cı ildə - 18%). Bu, xarici iqtisadi fəaliyyətin Rusiya iqtisadiyyatının inkişafının mühüm amilinə çevrildiyini və onun başqa ölkələrin bazarları ilə möhkəm bağlılığını sübut edir. Bəzi mallar üzrə ixrac kvotası yüksək səviyyədədir: xam neft - 56%, neft məhsulları - 73%, təbii qaz - 37%, mineral gübrələr - 75%, qara metallar, mis - 50-80%, sellüloza - 80%, alüminium - 90%. Bu məlu- matlardan göründüyü kimi, bir sıra sahələr bütövlüklə xarici bazar üçün işləyir. RF-in daxili tələbatının ödənilməsində idxalın rolu böyükdür. Ərzaq mallarına olan tələbatın 15-35%-i, o cümlədən ət və balığa - 15-30%-i, şəkərə - 40%-i, kərə yağına - 50%-i idxal hesabına ödənilir. Audiovizual texnika, məişət elektrik cihazlarına tələbat, demək olar ki, bütövlüklə idxalla Yüklə 5,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|