Lomakin Viktor Kuzmiç. Dünya iqtisadiyyatı. İqtisadi ixtisaslar və istiqamətlər üzrə təhsil alan tələbələr üçün dərs
Yüklə 5,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ____________________________________________________ Xarici ticarət
- RF-in ixracının əmtəə strukturu, %
606 təmin olunur. İdxalda maşın və avadanlığın payı 60%-ə çatır (1980-ci illərdə - 15-20%). Yeni texnologiyalara olan tələbatın yarısı idxal hesabına ödənilir. Rusiya iqtisadiyyatının beynəlxalq iqtisadi əlaqələrə əhəmiyyətli dərəcədə cəlb olunması milli bazarda təklifin kəskin azalması, habelə təsərrüfatın açıqlığı ilə izah edilir. 1990-cı illərdə RF-in xarici iqtisadi siyasəti əsasən iqtisadiyyatın açıqlıq dərəcəsinin artırılmasına, Qərbin və beynəlxalq ticarət-maliyyə qurumları ilə qarşılıqlı əlaqələrin güclən- dirilməsinə, xarici ticarətin tənzimlənməsinin zəiflədilməsinə yönəlmişdi. Bu siyasət Rusiya təsərrüfatının beynəlxalq bazarlardan asılılığının ifrat dərəcəyə çatması, hazır məhsullarının rəqabət qabiliyyətinin zəifləməsi, ixracdan əldə olunan vəsaitlərin vaxtında daxil olmaması ilə nəticələndi. 1990-cı illərin sonundan ixrac və idxalın tənzimlənməsi (lisenziyalaşdırma, rüsumlar, valyuta nəzarəti) tətbiq edilir. Son illərdə işgüzar fəallığın zəiflədiyi şəraitdə idxal rüsumları yüksək, orta hesabla 10% səviyyəsində saxlanılır.
2000-ci illərdə RF-in dünya ticarətində payı artmışdır. Dünya üzrə malların və xidmətlərin ixracında bu pay 2008-ci ildə 2,7% olmuşdur. Ticarət dövriyyəsi böhranlı 2009-cu ildə əhəmiyyətli dərəcədə aşağı düşmüşdür. Xarici ticarət dövriyyəsinin həcminə görə ölkə dünyanın 10 ən iri ixracatçısı və idxalçısı sırasındadır. RF-in xarici ticarət əlaqələri sahəsində vəziyyəti yaxşılaşmamışdır. Sənaye istehsalının xammal yönümü, texniki geriliyin güclənməsi, avadanlığın sürətlə köhnəlməsi rəqabət qabiliyyətini zəiflədir. Mineral xammal və yarımfabrikatların aparıcı ixracatçıları olan ölkələrlə müqayisədə Rusiya sənayesinin ixracyönümlü sahələrinin çoxunda məhsul vahidinə çəkilən məsrəflər yüksəkdir. İctimai məhsuldarlıq göstəricisinə (ÜDM/işçi qüvvəsi) görə RF Braziliyadan 1,2 dəfə, Səudiyyə Ərəbistanından 2,3 dəfə geri qalır. Xarici ticarətin əmtəə strukturunda əlavə dəyəri aşağı olan xammal və yarımfabrikatlar üstünlük təşkil edir (cədvəl 33.4).
1990 2000 2007 2008 Ərzaq malları və kənd təsərrüfatı xammalı 2,1 2,8
2,6 2,0
Mineral məhsullar 45,4
53,2 64,8
69,7 Kimya sənayesi məhsulları, kauçuk 4,8 7,1
5,9 6,5
Oduncaq və sellüloza-kağız məmulatları 4,1
4,3 3,5
2,5
607 Metallar, qiymətli daşlar və onlardan hazırlanan məmulatlar 16,0 24,0
16,0 13,2
Maşın və avadanlıq, nəqliyyat vasitələri 18,1*
10,3 5,6
4,9
* Yalnız mülki təyinatlı. Mənbə: Орешкин В.А. Внешнеэкономический комплекс России: проблемы и перспективы развития. ВНИКИ. М., 2000; Российский статистический ежегодник 2008: Статистический сборник; Торговля в России. 2009. ФСГС.
İxracın ümumi həcminin 2/3 hissəsi enerji mallarından və metallardan ibarətdir. İxracın ümumi dəyərində maşınların xüsusi çəkisi 5%- ə düşmüşdür (1990-cı ildə 18%) və bu halda maşın və avadanlığın dəyərinin 2/5 hissəsi silahların payına düşür. Dünya üzrə orta səviyyə ilə müqayisə olunduqda, Rusiyanın ixracında emal sənayesinin payı 2,5 dəfə, maşın və avadanlığın payı isə 4 dəfə aşağıdır. Yüksək texnologiya malları bazarlarında RF-in yeri yalnız silah və hərbi texnikanın, AES üçün avadanlığın ixracında nəzərəçarpandır. İxracın enerji və xammal yönümü ölkənin ticarət və tədiyyə balanslarını beynəlxalq bazarlarda xammalın qiymətlərinin enib- qalxmasından əhəmiyyətli dərəcədə asılı edir. RF xarici bazarlarda nikel (27%), emal olunmamış ağac (23%), təbii qaz (18%), mineral gübrələr, polad, xam neft və neft məhsulları, alüminium (7-10%), habelə silah və hərbi ləvazimatın iri satıcısı qismində çıxış edir. Malların ayrı-ayrı növləri üzrə RF bir sıra idxalçı ölkələrin daxili bazarlarında mühüm yer tutur. Belə ki, RF-dən enerji mallarının göndərilməsi Ukraynanın tələbatını 80%, Baltikyanı ölkələrin tələbatını bütövlüklə, Mərkəzi Avropa ölkələrinin tələbatının 50%-dən çoxunu, Qərbi Avropa ölkələrinin tələbatının 20%-ə yaxınını ödəyir. İstehsalın bir sıra sahələrində, məsələn, qara və əlvan metallurgiyada, neft-kimya, meşə sənayelərində Rusiya istehsalçıları kifayət qədər rəqabət gücünə malikdir. İdxalın strukturunda ən böyük mövqeni maşın və avadanlıq (47- 53%) tutur. Kənd təsərrüfatı məhsulları (13-18%) və kimya malları (13- 16%) da mühüm yerdədir. İdxalın təqribən 1/4 hissəsi istehlak mallarından ibarətdir. Ümumiyyətlə, xarici ticarətdə struktur dəyişiklikləri xammalın, az emal olunmuş məhsulların və geniş istehlak mallarının xüsusi çəkisinin artması ilə əlaqədardır. Sahə strukturunda nəzərdən keçirdiyimiz dəyişikliklər müəyyən dərəcədə xarici ticarətin coğrafi yönümündə irəliləyişlərin nəticəsidir. Əsas ticarət tərəfdaşları inkişaf etmiş ölkələrdir və Rusiyanın ticarət dövriyyəsinin 65%-i onların payına düşür. Periferiya ölkələrinin payı azalmışdır. İnkişaf Yüklə 5,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|