Lp final Web az
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycanda Landşaft Planlaşdirilmasi ( (ilk təcrübə və tətbiq) 80 - yaşayış məntəqələrinin sosial-iqtisadi mühitinin yaxşılaşdırılması. Yuxarıda göstərildiyi kimi, kifayət qədər universal xarakerə malik olan çərçivə landşat planlarından fərqli olaraq, irimiqyaslı landşaft planları öz mahiyyəti və həcminə görə əsaslı surətdə fərqlənə bilərlər. Bununla yanaşı, bu xəritələr və xüsusən bu xəritlərin legendalatının strükturu, daha geniş istifadə üçün nümunə kimi məsləhət görülə bilər. 4.9. Xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərin (XMTƏ) təşkilində landşaft planlaşdırılması (Baykal milli parkının timsalında) Bu günə qədər Rusiya və Azərbaycanda yaradılan əksər XMTƏ-in sərhədləri əsaslandırmaq və funksional zonalara ayırilmaqla müvafiq ərazi planlaşdırılması ilə əvvəlcədən razılaşdırılmır. Bununla əlaqədar bəzi XMTƏ mühafizə baxımından vacib olan növləri, populyasiyaları, konkret ə razi üçün landşaft tiplərini əhatə etmir. Məsələn, iridırnaqlıların mühafizəsi üçün yaradılmış Baykalyanı milli park, onların miqrasiya yollarını öz sərhədlərinə daxil etməmişdir, xüsusi çöl landşaftlarının mühafizəsi kimi verilmiş deklarasiya icra olunmur. Ona görə ki, bu yerlər ənənəvi kənd təsərrüfatı ərazilərinin siyahısından çıxarılmamışdır. Bir çox hallarda XMTƏ-yə yaşayış məntəqəsi daxil olur, ancaq ərazidə təbiəti mehafizə rejimi olduğuna görə bu məntəqələri “yaşayış məntəqəsinin inkişaf zonası”, və yaxud, “şəhərətrafı zona” kimi qəbul edib müvafiq inkişaf planına daxil etmirlər. XMTƏ zonalaşması (sağlamlaşdırılması) çox vaxt başqa ərazilərin qərarlaşmış statusunu və istifadəsini nəzərə almadan aparılır. Onlar mühafizə olunan yerlərin ərazisinə daxil edilə bilməzlər, məsələn, ayrı-ayrı XMTƏ- yə kənd təsərrüfatı əhəmiyyətli, sənaye və komunikaqsiya yerlərini daxil edirlər, hansılar ki, əslində “təbiət” yerləri ola bilməzlər. Baykal gölü ətrafında əsassız təşkil olunmuş və konflikt situasiyaya aparan hal kimi Tunkin milli parkının təşkilini misal göstərmək olar. Onun sərhədləri bələdiyyənin ə razisi ilə eynidir. Konfliktli şəraitin həlli və bu milli parkların ərazilərinin yerli əhali tərəfindən ə saslı surətdə istifadəsi üçün sərhədlərə yenidən baxılmalıdır və funksional zonalaşdırmada dəyişiklik aparılmalıdır, bu zaman hüquqi aktlar və ekoloji yönəmli yer planlaşdırmasının – landşaft planlaşdırmasının vasitələri nəzərə alınmalıdır. Hələ XMTƏ təşkilini əsaslandiranda mövcud torpaq münasibətlərini, yuxarida xatırladılan şə raitin və yenidən yarana biləcək konfliktlərin, hansılar ki ərazini optimal idarəetməyə və elan olunmuş təbiəti mühafizə məqsədlərini icra etməyə imkan vermir, həlli üçün onları dəyişdirməyin yollarını nəzərə alınmalıdır. Lazımdır ki, mühafizə olunan ərazinin təşkilinə qədər sahələrin təbii dəyərlərinin ətraflı öyrənilməsi aparılsın, həm də rekreasiya məqsədi və turizm fəaliyyəti, mühafizə və istifadənin müxtəlif rejimlərinin ərazi üzrə pylanması planlaşdırılsın. Rusiya Federasiyasının “Ekoloji ekpertiza haqqında qanununa” (1995) görə XMTƏ-nin təşkili üzrə əsasnamə analiz olunmalı və resenziyadan keçməlidir. XMTƏ-nin bütün əsaslandırma və təşkilat dövrü üçün RF-nin qanunu regional icra hakimiyətlərinə həmin ərazilərə, təqribi sərhədlərlə, “ehtiyat ərazilər” statusu qərarı vermək imkanı yaradır. Bu ərazilərin əsas məqsədi həmin yelərdə təbii mühiti dəyişməyən vəziyyətdə saxlamaqdır. XMTƏ-in əsas kateqoriyaları onları məkana görə müxtəlif hissələrə bölüb, landşaft və biotik müxtəlifliyini mühafizə və istifadə etməyə imkan verir, rekreasiya resursları daxil olmaqla. Bunların içərisində mühafizənin məkan təşkili, bərpası və saxlanmaı, və həm də rekreasiyanın inkişafı və turist fəaliyyəti baxımından, ən əhəmiyyətlisi milli parklardır. Milli parklarla yanaşı təbii parklarda xeyli dərəcədə XMTƏ-də həm təbiəti mühafizə, və həm də, təbii resurslardan istifadədən təşkilinin planlaşdırma qərarlarının diferensiallaşma məsələsinə uyğun gəlir. Həm milli, və həm də, təbii parklar üçün dominant məsələlərdən biri XMTƏ sərhədində rekreasiya və turist fəaliyyətini təmin etməkdir ki, bu da, onun üçün spesifik sahələrin ayrılmasını və təbii, tarixi- mədəni və digər xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla ərazidə diferensial mühafizə rejimi tətbiq etməyi nəzərdə tutur. Azərbaycanda Landşaft Planlaşdirilmasi ( (ilk təcrübə və tətbiq) 81 Təbii parkların ərazilərində xüsusi mühafizənin, təbii sahələrin ekoloji və rekreasion dəyərindən asılı olaraq istifadənin müxtəlif rejimləri tətbiq olunur. Burada təbiəti mühafizə, rekreasiya, aqrotəsərrüfat və başqa məqsədlər üçün funksional zonalar ayrıla bilər, tarixi-mədəni komplekslər və obyektlərin mühafizə zonası da daxil omaqla. Beləliklə, təbii parkların funksional zonası növlərinin siyahısı ancaq mərkəzi hökümətin qanunu ilə məhdudlaşmır, XMTƏ-nin bu kateqoriyası mühafizə olunan ərazinin torpaqlarının mühafizəsi və istifadəsini çevik planlaşdırmağa imkan verir. Qeyd etmək lazımdır ki, gələcəkdə XMTƏ-nin optimal şəbəkəsini inkişaf etdirmək, həm də, təbii resursların mühafizə və istifadəsini ümumi diferensiallaşdırmaq üçün ən perspektiv istiqamət milli parkların və yaxud biosfer rezervatların təşkilidir (mühafizə olunan ərazi kateqoriyası ən çox ABŞ, Almaniya kimi ölkələrdə geniş yayılmışdır), və onların əsas xarakteristikaları aşağıdakılardır: -ərazinin kompaktlığı və məhdudiyyətliyi, - idarəetmədə və planlaşdırmada çeviklik, - ancaq mühafizə və yaxşılaşdırma zonaları yox, həm də, onlarla əlaqədar inkişaf zonalarının ayrılması, - rekreasiya və turist fəaliyyətinə yönəm. Qoruqların əsas məqsədi ərazinin mühafizəsi, elmi tədqiqat və maarifçilik fəaliyyətidir. Fəaliiyətin sonuncu növü, qanunla ziddiyət təşkil etməsinə baxmayaraq, bu ciddi mühafizə olunan ə razilərin içərisində spesifik zonaların və ekoloji marşrut zonalarının formalaşdırılmasını, və bununla da mühafizə və istifadəsinə görə hiss olunacaq dərəcədə fərqlənən zonaları yaratmağı qarşıya qoyur. XMTƏ haqqında qanunda yasaqlığın ərazisinin mühafizə və istifadə hissəsinə bölünməsi qeyd olunmur. Bununla birlikdə, XMTƏ-nin kateqoriyasına uyğun olaraq yasaqlığın hüdudlarında mühafizə olunan növlərin populyasiyasının saxlanması üçün əhəmiyyətli, məsələn, qiymətli quşların qışlaması üçün yerlər, xüsusi mühafizə olunan hissə kimi ayrıla bilər. Bundan əlavə, yasaqlıqların ərazisi adətən ənənəvi olaraq əhalinin istirahət və müalicə yerləri olur, ona görə də yasaqlığın menecmenti bu faktı nəzərə almalıdır, bəzi rekreasiya yerləri təyin olunmalıdır və istirahət edənlərin qeydiyyatı aparılmalıdır. XMTƏ haqqında qanunda milli parklarda müxtəlif funksional zonaların ayrılmasının mümkünlüyü qeyd olunur: a) qoruq zonası, onun daxilində təsərrüafat fəaliyyətinin bütün növləri və ərazinin rekreasiya istifadəsi qadağandır; b) xüsusi mühafizə olunan zona, hüdudları daxilində təbii kompleks və obyektlərin mühafizəsi şə raiti təmin olunur və əraziyə nizamlanmış girişə icazə verilir; c) ekoloji maarifçiliyi təşkil etmək və milli parkın obyektləri ilə tanış olmaq üçün maarifləndirmə turizmi zonası; ç) rekreasiya zonası, istirahət üçün nəzərdə tutulur; d) tarixi-mədəni obyektlərin qorunması zonası, sərhədləri daxilində onların saxlanması üçün şə rait təmin olunur; e) gələnlərə xidmət zonası, gecələmə yerlərini, çadır düşərgələrini və turist xidmətinin digər obyektlərini yerləşdirmək və mədəni, məişət və informasiya xidməti üçündür; ə ) təsərrüfat təyinatlı zona, hüdudları daxilində parkın funksiyasını təmin etmək üçün lazım olan təsərrüfat fəaliyyəti üçündür. Növbəti fəsildə Şirvan milli parkı və onun ətraf zonasının timsalında ilk dəfə Azərbaycanda irimiqyaslı landşaft planlaşdırması təqdim olunacaqdır. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|