M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd

 
80 
tələbi ilə deyil, yastıq altı tutulan pul tələbi ilə dəəlaqədardır. 
«Borc veriля bilян Fondlar təklifi» ev idarələri, şirkətlər və döv-
lət idarələrinin yığımlarının toplamı ilə bank sisteminin yarat-
dığı pul miqdarının (bank sisteminin yaratdığıəmanəti) topla-
mına bərabərdir (yəni  S+D
m
). Burada S-ev idarələri, şirkətlər 
və dövlət  idarələrinin yaratdığıəmanətlərin toplamı, dM-bank 
sistemi tərəfindən yaradılan əmanəti göstərməkdədir. 
Исвеч  игтисадчысы  К.  Wикселл  –  пул  тяклифиндяки  артымын 
базар  фаиз  щяддини  дцшцря  биляcяйини,  бунун  да  инвестисийалары 
стимуллашдыраcаьыны вя нятиcядя истещсал темпинин йцксяляcяйини 
иряли  сцрмцшдцр.  Wикселл  ики  чешид  фаиз  щядди  гаврамыны 
ачыгламышдыр. Бунлардан бирини тябии фаиз щядди, диэярини ися ба-
зар фаиз щядди олараг гябул етмишдир. Тябии фаиз щядди инвестиси-
йа тяляби иля йыьым тяклифинин бир-бириня бярабярлийини, базар фаиз 
щядди ися банклар тяряфиндян мцяййян едилян фаиз щяддини эюс-
тярмякдядир.  Wикселля  эюря,  борc  вериля  билян  фонд  тяклифи  иля 
борc вериля биляр, фонд тялябиня эюря тяшкил едилян  кредит фаиз дя-
ряcяляринин  (базар  фаиз  дяряcяляри)  сярмайянин  эяирлийиня  баьлы 
олуб, реал йыьым вя реал инвестисийа бярабярлийини сахлайан тябии 
фаиз  нисбятляриндян  ашаьы  (вя  йа  да  йцксяк)  олмасы  мяъму 
тяляби  артырараг  (вя  йа  азалдараг)  гиймят  сявиййясиня  тясир 
едяcякдир.  Беляликля,  классик  мигдар  нязяриййячиляринин  пул  кц-
тлясинин  игтисадиййатын  реал  секторуна  тясир  етмядийи  йолундакы 
бахышларына  Викселл  гатылмамагда  вя  банкларын  кредит  сийасяти 
иля реал сектора тясир едя биляcяйини мцдафия етмишдир. 
Keynsin  faiz  haqqında  nəzəri  fikirləri    lиквидлик  сечиминя 
ясасланыр.  Ликвидлик  сечими,  инсанларын  ялляриндя  пул  тутмаг 
арасына верилян исимдир. Кейнся эюря, фаиз наьд пулдан айрылма-
нын  бир  мцкафатыдыр.  Анъаг,  классикляря  эюря  фаиз  истещлакына 
гянаят  едяряк  юдянилян  мцкафатдыр.Фаиз  щядди,  инсанларын 
ялляриндя пул тутманынмотиви, ликвидлик тяръищляринин юлчцсцдцр. 
Йяни,  диэяр  бцтцн  шейляр  сабит  икян,  инсанларын  ликвидлик 
тяръищляри эцълянирся фаиз щядди йцксялир, зяифляйирся дя фаиз щядди 
дцшцр. Кейнся эюряфаиз щяддини тяйин едян амилляр бир тяряфдян 
ликвидлик тяръищи, диэяр тяряфдян дя пул мигдарыдыр. Яэяр М-пул 
миграыны, Л – ликвидлик функсийасыны вя р (фаиз) щяддини эюстярир 

---

 
81
ися, бунлар арасында ялагя ашаьыдакы шякилдя йаза билярик:М=Л 
(р).  Keynesdə faiz həddi (I), likvid tərcihi deyilən pul tələbi (L) 
ilə,  mövcud  pul  miqdarı  (M)  tərəfindən  təyin  edilməkdədir.Bu 
münasibət  I=F(M,L)  bərabərliyi  iля  ifadə  edilir.  Keynsin  faiz 
nəzəriyyəsində  yığım  və  investisiya  xərclərinin  faiz  həddi 
təyinində  heç  bir  rolu  bulunmamaqdadır.  Bu  səbəblə  Keynsin 
faiz nəzəriyyəsi tamamən pul miqdarının təhlilidir. 
Кейнся  эюря  фаиз  щядди  (Ф),  Ликвид  тяръищи  дейилян  пул 
тяляби (Л) иля мювcуд пул мигдары (М) тяряфиндян тяйин едилмяк-
дядир.  Бу  мцнасибят  Ф=  ф(М,Л)  бярабярлийи  иля  ифадя  едилир. 
Кейнсин  фаиз  нязяриййясиндя  йыьым  вя  инвестисийа  хяръляринин 
фаиз щядди тяйининдя щеч бир ролу олмамышдыр. Бу сябябля Кейн-
син фаиз нязяриййяси тамамян пул мигдарына ясасланан чалышма-
дыр.  Цмумиййятля,  фаиз  hядди,  йыьымла  инвестисийаны  бир-бириня 
бярабярляшдириб  və  тянзимляйян  бир  функсийайа  маликдир.  Беля-
ликля,  игтисади  ядябиййатларда  ян  чох  мцзакиря  едиляын  мювзу 
фаиз  nязяrиййясидир.  Эюрцнцр  ки,  бу  сябябя  эюря,  дцнйа  цзря 
мяшщур  игтисадчы  Кейнсин  мяшщур  китабы  «Мяшьуллуг,  фаиз  вя 
пулун  нязяриййяси»,  онун  фаиз  нязяриййясиня  эюсtəрдийи  мараг 
вя диггятдян ясасланырды. 
Tobbinin  Portfel  nəzəriyyəsi.  nsanlar  sərvətlərini  çeşidli 
investisiya  aktivləri  arasında  bölüşdürdükləri  mövcuddur. 
Bina, ərazi kimi daşınmaz əmlak, istiqraz, aksiya, xəzinə bonu 
və b. çeşidli sərvət ünsürləri insanların сечимlərinə bağlı olaraq 
dəyişməkdədir.  nsanlar bu dəyişik sərvət ünsürlərini dəyərlən-
dirərək  özlərinə  görə  qarışıq  bir  portfel  hazırlamaqdadırlar. 
Tobбinə görə, insanlar  мцхтялиф sərvət aktivləri seçim edərlər, 
bunlar  gəlirlikləri  yanında,  risklərini  də  hesaba  qatmaqdadır-
lar.  nsanlar beləliklə risk və gəlirlərinin hesabını apararaq, də-
yişik  sərvət  hisslərindən  meydana  gələn  optimal  bir  portfel 
düzəltməkdədirlər.  Tobinin  portfel  və  ya  portfel  seçimi  nəzə-
riyyəsinə  görə  iqtisadi  subyektlər  finans  və  real  aktivlərdən 
ibarət olan portfelləri düzəldərkən risk və gəlirliyi göz önündə 
tutmalıdırlar. 

---

 
82 
Беляликля,  fаиз–базар  игтисадиййатында  сабитлийин  формалаш-
масында  чох  юнямли  функсийайа  маликдир,  йяни  эялирлярин  -  йы-
ьым  вя  йа  истещлака  истигамятляндирилмясини  тясбит  едяр.Фаиз  – 
пулун  кираланмасы  гаршылыьында  тяляб  едилян  дяйярдир.Бурада 
елан  едилян  фаизляр  номинал  фаизлярдир.Йяни  иллик  инфласийа 
дяряъяси  %10  олдуьу  щалда,  номинал  фаиз  %10  елан  едилян 
активин реал фаизи сыфырдыр. Пул вя капитал базарларында ня гядяр 
финанс аляти вар ися, о гядяр фаиз дяряъяси вардыр.Фаиз дяряъясинин 
мцддят структуру малиййя активляри иля ялагядар олдуьуна эюря, 
фаиз дяряъяляринин структуруну мцяййян едян амиляр  ашаьыдакы 
шякилдя сыралайа билярик: 
1. финанс активинин мцддяти; 
2. финанс  активi iля ялагядар верэи тятбиги; 
3. финанс активлярlə  ялагядар чыхабиляъяк  
4.финанс активин маркетоложи дяряъяси. 
Фаизляри чешидли шякиллярдя тящлил етмяк мцмкцндцр: 
1. инвестисийа алятляриня эюря; 
2.  мцддятиня  эюря  (гыса  мцддятли,  орта  мцддятли,  узун 
мцддятли); 
3. структуруна эюря (садя, мцряккяб кими); 
4. пул ващидиня эюря (манат, доллар вя диэяр валйуталар); 
5. сатын алма эцъцня эюря (реал фаиз, номинал фаиз); 
6. яля кечян эялирлийя эюря (брут, нет). 
Пул вя капитал базарларында ня гядяр финанс аляти вар ися, о 
гядяр фаиз дяряъяси вардыр.Бцтцн бу финанс алятляри мцхтялиф фаиз 
дяряъяляри тятбиг едир: 
1. мцддят структурлары; 
2. риск мювзулары; 
3. верэи дяряъяляри; 
4. икинъи базарларда ямялиййат эюрмя габилиййяти 
Фаиз  дяряъяляринин  структуруну  мцяййянляшдирян  ян 
юнямли  амил,  дювлят  гиймят  гиймятли  каьызларынын  мцддяти  вя 
эялирлийидир.Фаиз  дяряъяляри  иля  финансал  активлярин  мцддяти 
арасындакы  ялагя,  эялирлик  яйриси  васитяси  иля  тящлил  едилир  вядюрд 
фяргли эялирлик яйриси вардыр:   

---