M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd

 
107
Dünyada  lizinqə  mövzu  olan  mallar:    avtomobillər;  büro 
avadanlıqları və ya cihazları;  xəbərləşmə cihazları;  kənd təsərrü-
fatı alət və maşınları;  təyyarələr;  yol-inşaat maşınları; avtobus-
lar;  mətbəə avadanlıqları;  tibbi cihazlar; enerji təsisatı. 
Faktorinq.  Faktorinq,  böyük  miqdarda  kreditli  satış  edən 
şirkətlərin,  bu  sat
ışlardan alınan haqların "Faktor və  ya Fakto-
rinq  şirkəti"  adlandırılan 
quruluşlar  tərəfındən  satın 
alınmasıəməliyyatıdır.  Faktor  şirkətlərin  alacaq  hesablarının 
satın alınmasında ixtisaslaşmış finansal bir qurumdur. Faktorinq 
qısamüddətli  satışlardan  alınan  haqların  faktorlara  satılması 
iləşirkətlərə  fond  saxlama  imkanı  veren  bir  finans 
texnikasıdır.Faktorinq  əməliyyatı  firma  (müştəri),  borclu  və 
faktorinq şirkəti (faktor) olmaq üzrəüç tərəfdən ibarətdir: 
1. Firma (müştəri) faktorinq xidmətini tələb edən və kreditli 
satışlardan əldə edilənləri faktorinq şirkətinə dövr edən şirkətlərdir. 
2. Faktorinq şirkəti: müştərinin alacaqlarının dövr etdirərək 
və satın alaraq, qarşılığını nağd şəklində, alacaqlıya ödəyən şirkət 
və ya bu əməliyyatları yürüdən bankdır, 
3. Borclu  müştərinin alacaqlı olduğu fərdlər, şirkətlərdir.  
Forfatinq.  Forfatinq,  faktorinqdə  olduğu  kimi,  alacaq 
hüquqlarının üçüncüşəxsə dövr edilməsidir. Forfatinq metodu ilə 
ixracatın 80% və ya 90%-ə kimi hissəsi finansə edilir. Çünki forfa-
tinq əməliyyatında mal dəyərinin 10%-i və ya 20%-ə qədər hissəsi 
nağd olaraq ödənilir. Beynəlxalq bazarlarda artan rəqabət, ixra-
catçıların idxalatчılara daha uzunmüddətli mal satmalarına səbəb 
olmuşdur. Bunun nəticəsində ixracatçıların, alacaqlarını almama 
riski, faiz və valyuta riski kimi əlavə risklərlə yüklənmələri və bu 
risklərdən qorunma arzusu forfatinq finansman texnikasın istifa-
dəsinə yol açmışdır. 
Forfatinq əməliyyatında yer alan tərəflər aşağıdakılardır:  ix-
racatcışirkət (forfaitist); idxalatçı firma; Forfait; Qarantlı bank. 
Forfaitinq əməliyyatında ən çox istiнad edilən pullar  ABŞ 
dolları,  Avro  və sveçrə  Frankıdır.Forfatinq  əməliyyatında  risk 
amilləri  aşağıdakılardır:    ölkə  riski;    siyasi  risk;    transfer  riski; 
valyuta riski;  ticari risk;  faiz riski. Forfaitinq ilə ixracatçıözünü 

---

 
108 
bu  risklərə  qarşı  qoruyur  və  müddətdən  öncə  finansman  əldə 
edir.
 

---

 
109
III BÖLMƏ. BANK  FƏAL YYƏT N N 
Ə
SASLARI  
 
FƏS L 23. BANKLARIN  FƏAL YYƏT NÖVLƏR  
 
Bankların fəaliyyəti sənaye, aqrar, tikinti və nəqliyyat müəs-
sisələrindən çox fərqlidir. Bunu aşağıdakışəkildə sıralaya bilərik: 
1)  quruluş  yönündən  bankların  fəaliyyət  göstərməsi  üçün 
digər kommersiya şirkətlərindən fərqliliyi onların lisenziyalarının 
Mərkəzi Bankdan alınmasışərtidir: 
2)  Bankın  тясисчиляриниşəxsiyyətləri,  vicdan  və  xarakterləri 
özəl bir araşdırma mövzusudur; 
3)  хцсуси  сярмайя  вя  ъялб  едилян  вясаит  арасындакы  нисбят 
фярги чох йцксякдир. Ümumiyyətlə banklarda borc vəsaiti хцсуси 
капитала эюря nisbətən çoxdur. Lakin, bu çoxluq hududsuz deyil, 
qanunla tənzimlənir; 
4) banklar mal deyil, satınalma gücü istehsal edir. Bankçılıq 
pul ticarəti deməkdir. Bir tərəfdən ucuz faizlə aldığı pulları, digər 
tərəfdən  nisbətən  daha  yüksək  faizlə  satmaq  nəticəsində  mənfəət 
əldə  etməyə
çalışır.  Bu  istiqamətiyləмцхтялиф  xidmət  müəssisələrin-
dən, vasitəçi və kommersiya təşkilatlarından fərqlənir; 
5)  banklar  digər  müəssisələrdən  fərqli  olaraq,  rentabellik, 
likvidlik  və  riskin  bölüşdürülməsi  prinsiplərinəçox  bağlıdırlar. 
Banklar mümkün olduğu qədər ucuz bir faizlə, hətta yerinə görə 
faizsiz  təmin  edərək,  ən  yüksək  faizlə  ehtiyacı  olan  iqtisadi 
vahidlərə borc olaraq vəsait verir. Bu borc müəyyən bir təminata 
bağlı  olaraq  verilir.  Bu  təminat  maddi  olduğu  kimi  şəxsin 
etibarına  görə  də  müəyyən  edilə  bilər.  Banklar  əlindəki  pulu 
mümkün olduğu qədər çox fiziki və hüquqi şəxslərə paylamaqла 
йанашы  kassasındakı  aktivlərinin  müəyyən  bir  hissəsini  nağd  pul 
şəklindəсахламаг мяъбуриййятиндядир; 
6) dövlət orqanları tərəfindən çox ciddi nəzarət altındadırlar; 
7)    qanun,  banklara  kassalarında  borclarına  qarşı  hər  an 
likvid varlıqların nisbətinitəsbit etdiyi halda, digər müəssisələrdə 
belə bir məcburiyyət yoxdur; 

---

 
110 
8) banklar pul yaratmaqla tədavüldə pulun miqdarına təsir 
edərək  qiymət  mexanizminə  təsir  edə  bilir,  lakin  digər 
müəssisələrin belə bir təsir etmə imkanları mümkün deyildir; 
9)    Низамнамя  капиталынын  щяъми  диэяр  ширкятляря  нисбятян 
чох  йцксякдир.  Hazırda,  Azərbaycanda  yeni  bank  тясис  етмяк 
üçün 10 milyon manat  tələb edilir. 
10)  Bankların  саьламлашдырылмасывя  iflasızamanı  dövlət 
тясисетмя tərəfindən lazımi tədbirlər və proqramlar hazırlanır. 
 
Banklar fəaliyyət növlərinə görə bir neçə qrupa bölünür:  
Mərkəzi  Bank.  Мяркязи  Банк  дювлятин  банкыдыр  вя  дювлятин 
малиййя аэенти кими чыхыш едя биляр. Мяркязи банк «Мяркязи банк» 
щаггында тясбит едилмиш мягсядляриня уйьун олараг дювлятин игтисади 
сийасятинин щяйата кечирилмяси сялащиййятляри дахилиндя йардым едир. 
Kommersiya  bankları  -  sənaye  və  ticarət  qurumlarına  qısa 
müddətli kredit açmaq üzrə pul bazarında fəaliyyət göstərən bank-
lardır.  Bütün  kommersiya  banklarının  ясас  iki  funksiyası  vardır: 
borc almaq  və  borc vermək.Borc  almaq  çox zaman  əmanət şək-
lində,  borc  vermək  isə  kredit  şəklində  ortaya  çıxır.  Kommersiya 
banklarının  bank  sistemi  içərisindəən  önəmli  fəaliyyətlərindən 
birisi  də  bank  pulunu  yarada  bilməsidir.  Bank  pulu  banka  qo-
yulan əmanətin məcburi ehtiyat normalarına ayrılan miqdarıçıxıl-
dıqdan sonra, təkrar kredit olaraq verilməsi nəticəsində olur. Bank 
pulu çek sisteminin uyğunlaşdığıölkələrdə böyük bir rola sahibdir.  
Aqrar  banklar  -  kənd  təsərrüfatı  sahə  fəaliyyətinin  digər 
ticarət  və  sənaye  fəaliyyətlərindən  fərqli  olmasına  görə  dünya 
ölkələrinin  çoxunda  aqrar  iqtisadiyyatına  yönəlik  dövlət 
tərəfindən qurulan banklardır. 
Xalq  bankları  -  iri  və  orta  ölçülüşirkətlərin  uzunmüddətli 
kreditə olan ehtiyacını qarşılamaq üzrə qurulan banklardır. 
nvestisiya banklarıdaha çox kapital bazarının inkişaf etdiyi 
ölkələrdə  xalqın  qısa  və  uzun  bir  müddət  üçün  istifadə  etmədiyi 
əmanətləri  iləşirkətlərin  və  d
övlətin  uzun  müddətli  kreditə  olan 
ehtiyaclarının  qarşılanмasında  vasitəçi  olurlar.  nvestisiya 
bankları - şirkətlər tərəfindən ixrac edilmiş qiymətli kağızların bir 

---