M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd

 
100 
Dünya  üzrə  Poçt-bank  fəaliyyətinin  üçəsas  modeli 
mövcuddur: 
1.  ngilis modeli – xüsusi ixtisaslaşdırılmış təşkilati bölmə-
lərin qurulmasını zəruri edir (Poçt Offiъe Sevings Bank). "Poçt 
Offiъe  Sevings  Bank"ın  məqsədi  işçilərə  yığım  mövzusunda 
yardımçı  olmaq,  dövlətə  isə  uzun-müddətli  maliyyələşmə 
mənbələrindən  istifadə  etmə  imkanı  təmin  etməkdir.  Daha 
sonralar,  bankın  adı  dəyişdirilərək  Milli  Əmanət  Bankı,  bir 
müddət sonra isə adı Milli Yığım və nvestisiya (NSU ) Bankı 
olmuşdur.  NSU   Bankının  səhmlərinin  100  %-i  dövlətə 
məxsusdur. 
2.  Fransız  modeli  -  Poçt  müəssisələri  nəzdində  maliyyə 
xidmətləri  departamenti  fəaliyyət  göstərir.  Fransa  poçtu  XIX 
əsrin  sonralar
ından  etibarən  müştərilərinəəmanət  xidmətləri 
təklif  edir.  Dünya  üzrə  Fransa  poçt  xidməti  ilk  nternet-bank 
xidməti təklif edən müəssisə olaraq qəbul edilir. 1 yanvar 2006-
ъı ildən etibarən Fransa poçt müəssisəsinə qanunla korporativ 
müştərilərinə  kompleks  bank  xidmətləri  təklif  etməyə  iъazə 
verildi  və  Fransa  poçtunun  statusu  dəyişdirilərək  poçt-bank 
müəsisəsinəçevrildi. 
3. Alman modeli – bank və poçt simbiozu əsasında fəaliy-
yət  göstərir.  Deutshshe  poçt  xidmətlərinin  yenidən  qurulması 
nətiъəsində  Almaniya  poçt  müəssisəsi  nəzdindəüçşirkət: 
Deutshe  poçt,  Deutshe  telekom  və  Deutshe  postbank  təsis 
edildi.  
AzərbaycanRespublikasının 
29 
iyun 
2004-
ъüildəqüvvəyəminmiş  "Poçtrabitəsihaqqında"  Qanunu  2 
oktyabr 
2008-ciildəəlavəvədəyişikliklərlə 
"Poçthaqqında" 
Qanunolaraqadlandırıldı. 
Bu 
Qanun 
Azərbaycan 
Respublikasında  poçt  sahəsində  fəaliyyətin  hüquqi,  iqtisadi, 
təşkilati  əsaslarını  müəyyənləşdirir,  poçt  rabitəsi  xidmətləri 
göstərənlərlə  istifadəçilər  arasında  münasibətləri  tənzimləyir. 
Bu  Qanunun  məqsədləri  üçün  istifadə  edilən  əsas  anlayışlar 
aşağıdakılardır: 

---

 
101
1. Poçt-maliyyə xidmətləri – milli operator tərəfindən bu 
Qanuna  müvafiq  olaraq  maliyyə  sahəsində  həyata  keçirilən 
fəaliyyət; 
2.  Poçt  hesabı  –  fiziki  və  hüquqi  şəxslərin  pul  vəsaitləri 
iləəməliyyatların  aparılmasıüçün  milli  operator  tərəfindən 
açılan hesab; 
3.  Poçt  əmanəti  –  müvafiq  müqaviləyə  uyğun  olaraq 
faizlər  hesablanmaqla  əmanəti  ilk  tələb  üzrə  qaytarmaq  şərti 
ilə (tələbli) və ya müqavilədə  müəyyənləşdirilmiş müddət qur-
tardıqdan sonra qaytarmaq şərti ilə (müddətli), yaxud qanuna 
zidd  olmayan  başqa  qaytarma  şərtləri  ilə  milli  operator 
tərəfindən fiziki və hüquqi şəxslərdən nağd və ya köçürmə yolu 
ilə  qəbul  edilən  və  onların  poçt  hesablarında  əks  olunan  pul 
vəsaiti.  Qanunda  Milli  operatorun  maliyyə  xidmətləri  sahə-
sində  aşağıdakı  fəaliyyət  növlərini  həyata  keçirə  bilər  ifadəsi 
yer alır: 
Milli  operator  maliyyə  xidmətləri  sahəsində  aşağıdakı 
fəaliyyət növlərini həyata keçirə bilər: 
1. poçt hesablarının açılması və aparılması; 
2. pul köçürmələrinin həyata keçirilməsi; 
3.  maliyyə  təsisatlarında,  o  ъümlədən  Azərbaycan  Res-
publikasının Mяркязи Bankında müxbir hesabların açılması; 
4. poçt əmanətlərinin qəbul edilməsi; 
5.  ödəniş  vasitələrinin,  o  ъümlədən  debet  və  kredit 
kartlarının, poçt çeklərinin buraxılması; 
6.  müştərilərin  sifarişi  və  vəsaiti  hesabına  xariъi 
valyutanın alqı-satqısı; 
7. nağd pulun və digər qiymətlilərin inkassasiyası. 
Lakin, 
yuxarıdagöstərilmişhərhansıfəaliyyətnövüyalnızMilliBankdanx
üsusirazılıq 
(lisenziya) 
alındıqdansonrahəyatakeçiriləbilərvəMaliyyəxidmətlərininlise
nziyalaşdırılmasıaşağıdakıkimiolur: 
1. Milli operator maliyyə xidmətlərinin göstərilməsi üzrə 
fəaliyyəti  Milli  Bankdan  aldığı  xüsusi  razılıq  (lisenziya) 

---

 
102 
əsas
ında,  lisenziyada  müəyyən  edilmiş  həъmdə  həyata  keçirə 
bilər.  Lisenziya  verilməsinin  qaydaları  Milli  Bank  tərəfindən 
müəyyən  olunur.  Lisenziya  alınmasıüçün  milli  operatorun 
müraъiətinə  tələb  olunan  bütün  sənədlər  təqdim  olunduqdan 
sonra  ən  geъi  60  təqvim  günü  müddətində  baxılır  və  müvafiq 
qərar  qəbul  edilir.  Lisenziya  müddətsizdir  və  verildiyi  gündən 
qüvvəyə minir. 
2.  Milli  operatorun  filial  vəşöbələri  maliyyə  xidmət  ləri 
sahəsində  yalnız  Milli  Bankın  iъazə  verdiyi  fəaliyyət  növləri 
iləməşğul  ola  bilərlər.  Filial  vəşöbələrə  icazələrin  verilməsi 
şərtləri  milli  operatora  lisenziyan
ın  verilməsi  qaydalarında 
müəyyən olunur. 
3.  Maliyyə  xidmətlərinin  həyata  keçirilməsi,  o  cümlədən 
poçt  əmanətlərinin  qəbul  edilməsi  üçün  xüsusi  razılığın 
(lisenziyanın)  verilməsi  məsələsinə  milli  operatorun  daxili 
informasiya,  nəzarət  və  riskləri  idarəetmə  sistemlərinin 
yaradılmasından  və  onun  Milli  Bankın  normativ  xarakterli 
aktları  ilə  müəyyən  edilən  kapital  normativinə  və  təşkilati-
texniki tələblərə tam cavab verməsindən sonra baxıla bilər. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
103
 
 
 
 
 
22. ƏMANƏT QƏBUL ETMƏYƏN FИNANS 
QURUMLARI 
 
Иnvestisiya bankları. Bu banklar uzunmüddətli investisiya 
kreditini  təmin  edən  və  ya  da  özəl  şirkətlərin  çıxardıqları 
istiqrazların  satışına  qarantiya  verən  qurumlardır.  Hər  iki 
durumda  da  bunların  fəaliyyətləri  kommersiya  banklarından 
fərqli  olub  investisiyaların  finansmanı  məqsədinə  yönəlikdir. 
nvestisiya banklarının qaynaqları ortaqların (hökumət, kom-
mersiya  bankları  və  ya  böyük  holdinqlər  kimi)  qoyduqlarıöz 
sərmayədən çıxartdıqları uzunmüddətli istiqrazların satışından 
və ya xarici мянбялярдян тяшкил едилир. 
nvestisiya bankları, istiqraz çıxararaq investisiya krediti 
saxlamaq istəyən şirkətlərlə bir зяманят мцгавиляси (underwri-
ting) imzalayırlar.  stiqrazların satışını nəzərdə tutan bu мцга-
виля müxtəlif formalarda ola bilər. Məsələn, bir sxemə görə, in-
vestisiya bankı, istiqrazları topdan satın alır və bunları bazar-
da  yenidən  satır.  Digər  bir  sxemə  görə  isə  istiqraz  ixrac  edən 
qurum,  bunları,özü  bazarda  satışa  təklif  edir,  ancaq  satılma-
yan hissə investisiya bankı tərəfindən satın alınır. Beləliklə, hər 
iki durumda istiqrazlarıçıxaran qurum bunların satılmasınıзя-
манят altına almış olur. Şübhəsiz investisiya bankları bu xid-
mətlər müqabilində bir komisyon (haqq) alırlar.  
Belяликля, инвестисийа банклары, kapital bazarının daha çox 
inkişaf etdiyi ölkələrdə xalqın qısa və uzun bir müddət üçün isti-
fadə etmədiyi əmanətləri iləşirkətlərin və dövlətin uzun müddətli 
kreditə olan ehtiyaclarının qarşılanmasında vasitəçi olurlar.  
nvestisiya banklarının funksiyaları aşağıdakılardır: 
1. Aksiya və istiqrazların yenidən bölgüsünü həyata keçirir; 

---