230
səmərəli bölünməsi, daxil olma, təsdiq etmə və tutuşdurma
prosedurları, heyətin təlimləndirilməsi və qiymətləndirilməsi
prosesləri, eləcə də auditdən istifadə daxildir.
Riskləri idarəetmə komitəsi bankın fəaliyyəti nətiъəsində
yaranan risklər haqqında məlumata və biliyə malik olan darə
Heyətinin üzvlərindən və bankın struktur vahidlərinin
rəhbərlərindən təşkil olunur. Komitəyə darə Heyətinin üzvü
rəhbərlik edir.
Riskləri idarəetmə komitəsinin başlıъa vəzifələri aşağıda-
kılardan ibarətdir:
1.Risklərin idarə edilməsi qaydalarını hazırlamaq, darə
Heyəti ilə razılaşdırdıqdan sonra təsdiq olunmasıüçün Müşahi-
dəŞurasına təqdim etmək;
2.Risklərin idarə edilməsi qaydalarını vaxtaşırı qiymət-
ləndirmək və tələb olunduqda yeniləşdirmək;
3. Risklərin idarə edilməsi prosesini əməliyyat ъəhətdən
daim dəstəkləmək və bunun üçün bankın müvafiq struktur
bölməsinin və ya əməkdaşlarının müəyyən edilməsini təmin
etmək.
231
ФЯСИЛ 37. BANK BÖHRANI
Финанс böhranı, sadəcə olaraq, iqtisadiyyatın ümumi
böhran şərtləri altında yaranmış geniş böhran spektrinin bir
tərəfidir. “Finans böhranı” termini son zamanlar çox ümumi
və geniş mənada istifadə olunur. Əvvəllər, xüsusən dəəgər
söhbət dövri iqtisadi böhranlara səbəb olan və onları müşayiət
edən hadisələrdən gedirdisə, ənənəvi olaraq, daha çox “pul
böhranları”ndan danışılırdı. Финанс böhranlarının səbəbləri
müxtəlifdir. lk növbədə, bunun səbəbləri əsassız (tutarsız)
makroiqtisadi siyasət, dövlət köçürməödəmə münasibətləri sis-
teminin kökündən pozulması, inflyasiyanın güclənməsi, bank
sektorundakıçaxnaşma, zəif və ya axsaq milli finans sistemi,
əlverişsiz xarici şərtlər (məsələn, əsas milli ixrac mallar
ının qiy-
mətinin düşməsi, və ya əsas idxal mallarının qiymətinin qalx-
ması), düzgün olmayan mübadilə kursu (adətən, yüksək), siyasi
qeyri-sabitlikdir.
Elmi ədəbiyyatda valyuta, böhranının birmənalışərhi
mövcud deyil. Valyuta böhranıмалиййя böhranı iləəlaqələndiri-
lir və qarşılıqlıəvəz oluna bilən anlayışlar kimi nəzərdən keçi-
rilir. Valyuta böhranına geniş nəzər onu valyuta bazarındakı
vəziyyətin kəskin ağırlaşması kimi təqdim edilir. Valyuta böh-
ranı – valyuta sferasındakı qarşıdurmanın kəskin ağırlaşması-
dır. O, valyuta kurslarının kəskin tərəddüdlərində, kapital axı-
nında, devalvasiya və revalvasiyada, beynəlxalq likvidliyin
zəifləməsində, valyuta-kredit vəмалиййя münasibətlərində qar-
ş
ıdurmanın kəskinləşməsindəözünü göstərir.
BPF-nin verdiyi tərifə görə «valyuta böhranı mübadilə
kursuna spekulyativ hücumlar zamanı xarici rezervlərin xərc-
232
lənməsinə və ya faiz dərəcələrinin kəskin qalxmasına səbəb
olur».
Nəzərə alsaq ki, real mübadilə kursu yaxınlaşmaqda olan
valyuta böhranını müəyyənləşdirən əsas amildir, elə o da bank
qeyri-sabitliyinin əsas indikatoru olacaqdır. Deməli, valyuta və
bank qeyri-sabiliyininin yaranmasını iqtisadçılar xüsusi
terminlə ifadə ediblər – “ikiqat böhran” (twin crises) .
Valyuta və bank sferasının qarşılıqlıəlaqəsi bu böhranla-
rın indikatorlarının da qarşılıqlıəlaqəsi və bir-birini tamamla-
masına səbəb olmuşdur. Milli valyutanın devalvasiyası bank
çaxnaşmasının yaxınlaşmasının göstəricisidir.
Малиййя böhranının bir elementi də borc böhranıdır.
Yerli və qərbin iqtisadçı-alimləri kifayət qədər uzun müddətdir
ki, borc böhranının təbiətini ətraflı araşdırırlar. Borc böhranı
dövlətin və təsərrüfat subyektlərinin kreditorlar qarşısında öz
öhdəliklərini yerinə yetirə bilməməsidir. Bu mənada borc
böhranı bank böhranı ilə oxşar görünə bilər. Bu iki anlayış
arasında yeganə prinsipial fərq münasibətlərin subyektidir.
Əgər bank b
öhranını araşdırarkən biz bank institutlarını
nəzərdən keçiririk, borc böhranın isə finans müəssisələri və
dövlətlə bir əlaqəsi yoxdur. Bundan başqa, bank böhranı
mahiyyət etibarilə kredit böhranıdır, yəni kreditorun problem-
lərini öyrənir və təhlil edir, borc böhranı isə debitorun və ya
borc alanın fəaliyyətindəki qeyri-sabitliyə işarə edir.
Fond böhranıмалиййя böhranının ayrılmaz hissəsidir, be-
lə ki, xüsusən bazar iqtisadiyyatışərtləri altında fond bazarında
baş verən proseslər bank sisteminin vəziyyətinə müstəsna də-
rəcədə güclü təsir göstərir. Bir halda ki, qiymətli kağızlar real
və maliyə sektorlarının (ilk növbədə, bankların) aktivlərinin
əsas hissəsini təşkil edir, birжan
ın iflası, müvafiq olaraq, bank-
ların ödəmə qabiliyyətini pisləşdirir.
Məlumdur ki, 1929-1933-cü illər dünya böhranı Nyu-
York birjasında fəlakətli çökməsi ilə başladı. Bunun nəticəsin-
də nəinki qiymətli kağızlar bazarında fəal işləyən minlərləşir-
kətлярля йанашы bir çox banklar da çökdü. 1929-1933-cü illərdə
233
25000 amerikan bankından 11000-i müflisləşdi. 1929-cu ilin
oktyabr ayından sonra bankların müflisləşməsi epidemiya
miqyasını aldı. Əksər banklar aktivlərin “quruması” vəəma-
nətlərin tələb olunması arasında məngənəyə düşmüşdülər.
Bankların aktivlərində qiymətli kağızlar və qiymətli kağızlar
girovu altında borclar üstünlük təşkil edirdi. Böhran şəraitində
bu kağızların dəyəri dəfələrlə azaldı, əksəriyyəti isə bütün
dəyərini itirdi. Misal üçün, 1931-ci ildə 1700 mln. dollarlıq
depoziti olan 2250 bank, 1933-cü ildə isə 2875 mln. dollarlıq
depoziti olan 2700 bank iflasa uğradı.
Beləliklə, малиййя böhranı – ağır iqtisadi və sosial nəticə-
lər verən xoşagəlməz hadisədir. Sistemli finans böhranının bü-
tün mümkün nəticələri arasında ondan cəmiyyətin aldığı düz-
gün dərslər və sağlam təhlil əsasında qəbul olunmuş adekvat
qərarların reallaşdırılması müsbət nəticələr adlandırıla bilər.
Малиййя sarsılmaları sferasındakı işləri yekunlaşdıraraq
belə qərara gəlmək olar ki, малиййя böhranının tərkibinin ma-
hiйyəti aşağıdakılardan ibarətdir: малиййя böhranı – малиййя
aktivlərinin dəyərinin kəskin düşməsi ilə və ya малиййя baza-
rında vəziyyətin kəskin ağırlaşması, xüsusən də milli pul vahi-
dinin dəyərsizləşməsi və suveren borcun ödənilməsi problemi,
малиййя sisteminin funksiyalarının pozulması (малиййя bazarı
vəмалиййя institutları), nəhayət, qiymətli kağızların mübadilə
dəyərinin kəskin düşməsi ilə xarakterizə olunur.
Малиййя böhranının tərifinəəsaslanaraq, yerli və xarici
müəlliflərin elmi araşdırmalarında малиййя qeyri-sabitliyinin
yaranması və inkişafının dəqiq çərçivəsinin müəyyənləş-
dirilməsinə dair vahid yanaşmanın olmadığınıəminliklə sübut
etmək olar. Малиййя böhranı anlayışı o qədər genişdir ki, onun
mahiyətini dəqiq müəyyənləşdirmək mümkün deyil. Малиййя
böhranının strukturu məsələsində də iqtisadçı alimlər arasında
fikir birliyi yoxdur.
Qərb ədəbiyyatında малиййя böhranı termini, faktiki
olaraq, bank böhranı kateqoriyası ilə eyni tutulur. Lakin ма-
лиййя böhranı anlayışına belə yanaşma optimal deyildir, çünki
Dostları ilə paylaş: |