M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd

 
180 
2007-ъi  ildə  dərъ  edilməklə  qüvvəyə  minmişdir.  Bu  qanun 
Azərbayъan  Respublikasında  fəaliyyət  göstərən  banklarda 
fiziki  şəxslərin  əmanətlərinin  kollektiv  iъbari  sığortalanması 
sisteminin yaradılması və fəaliyyəti, o ъümlədən əmanətlər üzrə 
kompensasiya  ödənilməsi  qaydalarını  müəyyən  edir.  Bu,  onu 
təsdiq  edir  ki,  təminatlı  yaşamın  müdafiəsi  sisteminin 
yaradılması dünyada dövlətin stabilliyi və maliyyə təhlükəsizli-
yinin  təminatının  effektiv  sisteminin  zəruri  elementi  olaraq 
qəbul olunur. 
Avstraliya və Yeni Zellandiya da daxil olmaqla praktiki 
olaraq  bütün  EÖözlərində  sözügedən  sistemi  formalaşdırmış-
lar. 1994-ъü il 16 may tarixində Avropa birliyinin depozitlərin 
təminat sistemi iləəlaqədar olaraq qəbul edilən direktivəəsasən, 
birliyə daxil olan bütün ölkələrdə Depozitlərin Sığortalanması 
Sistemi yaradılmalı idi. Bundan sonra Fransa, Almaniya və ta-
liya  öz  təminat  sistemlərində  könüllülük  prinsipini  məъburilik 
prinsipi  iləəvəz  etdilər.  Avropada  könüllülük  prinsipi  yalnız 
sveçrə və Makedoniyada saxlanılır. 
BPF-nun  üzv  ölkələrindən  71-i  ƏSS-ni  qəbul  etmişdir. 
Həmin  ölkələrdən  14-ündə,  o  ъümlədən  Azərbayъanda  ƏSS 
yalnız  fiziki  şəxslərə  aiddir.  Qalan  57  ölkədə    bu,  hüquqi 
şəxslərin əmanətlərini dəəhatə edir. Beynəlxalq təъr
übə göstərir 
ki, dövlətin dəstəyi olmadan, xüsusilə dəəlverişsiz xariъi təsirlər 
zamanı, ƏSS kifayət qədər davamlı olmur. 
Son iki onillikdə bank əməliyyatlarının sığortalanmasının 
bu və ya digər forması başlıъa olaraq  EÖ-də tətbiq edilmişdir. 
Yuxarıda  qeyd  etdiyimiz  kimi  bu  tədbirlər  80-90-ъı  illərdə 
başvermiş  bank  böhranlarının  geniş  vüsət  almasına  ъavab 
reaksiyası olaraq həyata keçirilmişdir. Məhz bu fakt bir daha 
sübut edir ki, depozitləri müdafiə sistemi olmadan müştərilərin 
vəəmanətçilərin  etibarını  qazanmaq  bank  üçün  çətindir. 
Deməli,  bu  sistemin  yaradılmasıəmanətçilərin  maraqlarının 
təmin  olunması  ilə  yanaşı,  eyni  zamanda  iflasa  qarşıön 
tədbirlərdir.  1934-ъü  ildə  ABŞ-da  yaradılmışƏmanətləri 
Sığorta  Sistemi  dünya  təъrübəsinin  elementi  olaraq  mühüm 

---

 
181
əhəmiyyət  kəsb  edir.  Daha  sonra  Kanada,  B
öyük  Britaniya, 
Yaponiya  kimi  ölkələr  bu  sistemi  öz  təcрübəsində  sınaqdan 
keçirmişlər.  Son  illərdə  Avropa  ölkələri  bu  sistemi  tətbiq 
etməkdədirlər. 
Depozitlərin  sığortalanmasının  mütləq  forması  ABŞ, 
Kanada,  Böyük  Britaniya,  Yaponiya,  Niderlandda  qəbul 
edilmişdir.  Bu  halda  sığortanın  aparılmasışərtləri,  onun 
obyektləri  və  subyektləri,  sığortalanmışəmanətlərin  və 
kompensasiyanın həъmi qanunveriъiliklə müəyyən olunur. 
Sığorta  qurumunun  resurs  bazasının  yaradılmasında 
Banklardan ъəlb edilmiş vəsaitlə yanaşı, dövlət vəsaitindən də 
istifadə  olunur.  Əsas  etibarilə  bu  sistem  ABŞ-da  tətbiq  edilir. 
Burada  sığorta  ilə  Federal  Depozitləri  Sığorta  Korporasiyası 
məşğul olur. Böyük Britaniyada bunu Depozitlərin Müdafiəsi 
Fondu həyata keçirir. 
Avropa  birliyinəüzv  olan  ölkələrdə  “əmanət  – 
sistemlərinə  aid  təlimatlar  30  may  1994-  cü  il  94/19  EC  saylı 
Avropa parlamentində qəbul edilmişdir. Təlimata  görə  birliyə 
daxil olan dövlətlərdə fəaliyyət izni olan bütün bankların  cəlb 
etdikləri  əmanətlər  sığorta  sisteminə  qatılmasını  məcburiyyət 
gətirmişdir. 
Təlimatın  3-cü  maddəsinin  1  bəndinə  görə  kredit 
qurumlarıəmanət  qarantı  sisteminə    qatılmadıqca,  banklara 
əmanət toplamaq lisenziyas
ı verilmir. 
Təlimatın 7-ci maddəsinə görə birliyəüzv olan dövlətlərin 
əmanət
çilərə  20.000  Avroya  qədər  olan  bölümünüödəməklə 
məsuldur. 
Qarışıq  formalı  sığorta  təşkilatlarının  nizamnamə  kapi-
talı  həm  dövlət  idarəetmə  orqanlarının,  həm  də  kommersiya 
strukturları hesabına formalaşır. Belə bir sistemi Yaponiyada 
mövъuddur. Burada 1971-ъi ildən «Depozitlərin Sığortalanma-
sı  Korporasiyası»  fəaliyyət  göstərir.  Onun  kapitalı  50% 
Yaponiya Bankı, 50% özəl banklar tərəfindən təşkil edilmişdir. 
Korporasiya onu təşkil edən nümayəndələrdən ibarət komitet 
tərəfindən idarə olunur. 

---

 
182 
Sığorta  müdafiəsinin  obyekt  və  subyektlərinin  müəyyən 
edilməsi məsələsi müxtəlif ъür həll olunur. Bu nöqteyi-nəzərdən 
sığortanın aşağıdakı variantları fərqləndirilir. 
Məsələn,  Böyük  Britaniya  və  Fransada  yalnız  milli 
valyuta  ilə  qoyulmuşəmanətlər  sığortalanır.  Yerli  bankların 
ölkə  xariъindəki  filiallarındakıəmanətlər  isə  sığortalanmır. 
AFR-də  isə  Depozitlərin  Sığorta  Fondu  həm  milli,  həm  də 
xariъi valyutada yatırılmışəmanətləri sığortalayır. Bu, eyni za-
manda  yerli  bankların  xariъdə  fəaliyyət  göstərən  bölmələrinə 
də  aiddir.  Yaponiyada  xariъi  bankların  bu  ölkədə  fəaliyyət 
göstərən  filiallarında  yerləşdirilmişəmanətlər  sığorta  müdafiə-
sinəъəlb olunmurlar. 
ştirak
çı 
bankların 
ödədiyi 
sığorta 
halqalarının 
miqdarından  asılı  olaraq,  2  ъür  sistem  fərqləndirilir:  vahid  və 
differensial şkalalı tarif ъədvəli. 
Birinъi  halda  sığorta  haqlarının  ölçüsü  (həъmi)  bütün 
banklar  üçün  vahid  qaydada  müəyyən  baza  əsasında 
hesablanmış  %  dərəъələrinəəsaslanır.  Yəni  vahid  %  dərəъəsi 
mövъuddur. Baza olaraq sığortalanmışəmanətlərin həъmi çıxış 
edir. Misal olaraq, Yaponiyada  banklar il  ərzində sığortalan-
mışəmanətlərin  0.008%-i  həъmində  sığorta  haqqıödəyirlər, 
AFR-də bu göstəriъi – 0.03%, Kanadada isə – 0.1% təşkil edir. 
Differensial  tarif  ъədvəlində  isə  sığorta  haqları  hər  bir 
bank üçün onun likvidliyi, ödəməqabiliyyəti və maliyyə sabit-
liyi kimi göstəriъilərdən asılı olaraq individual şəkildə müəyyən 
olunur. 
ABŞ-da sığorta haqlarının illik normasıəmanətlərin orta 
həъmindən asılı olaraq: 
1. normal maliyyə stabilliyinə malik banklar üçün- 0.23%; 
2. problemli banklar üçün – 0.31% 
3. maliyyə vəziyyətinin kəskin pisləşdiyi banklar üçün – 0.35%; 
4.  kreditlər  yüksək  risklə  verildiyi  banklar  isə  –  0.5% 
təşkil edir. 
Ölkədə  böhran  təhlükəsi  yarandığı  təqdirdəƏSF-nun 
oyun qaydaları dəyişə bilər. Fond təkъə fiziki şəxslərin müda-

---