M. A. Axmatov Toshkent To‘qimachilik va yengil sanoat insti tuti kafedra mudiri, t f. n, dotsent

5-bob
. JUNNI QAYTA ISHLASH
TEXNOLOGIYASI
To‘qimachilik sanoatida qo‘llaniladigan jun tolalalari asosan ikki turga 
bo‘linadi: tabiiy va kimyoviy.
Tabiiy tolalarga — tabiatdan hosil etilgan jonivor, o‘simlik va mineral 
tolalar kiradi, ya’ni — chigitli paxta, kanop, lyon, o‘sim lik, jun-jonivor va 
mineral tolalarga esa — asbest kiradi. Kimyoviy tolalarga yuqori molekular 
birikma ta’sirida kimyoviy yo‘l bilan olinadigan tolalar kiradi.
Junni qayta ishlash tarmog‘i xalq xo‘jaligida o‘z o‘rniga ega bo‘lib, 
u iste’molchilariga jun asosidagi gazmollarni va texnik maqsad uchun 
4.5-rasm. Trestani ezish chizmasi.
Tresta
Xom zig‘ir
D
M
D

---

131
qo‘llanadigan mahsulotlarni ishlab chiqaradi. Junni qayta ishlash 
texnologik jarayoni quyidagilardan iborat: qishloq xo‘jaligidan olingan 
junni qayta ishlash uchun fabrikalarga kel tiriladi. U yerda jun tarkibidagi 
iflosliklardan tozalanadi va nav larga ajratiladi.
Junni ifloslikdan tozalash ikki xil usulda amalga oshiriladi:
1. Quruq usulda — taroqlar yordamida junni titib, tarkibidagi ifloslik 
ajratiladi.
2. Ho‘l usulda — junni ma’lum konsentratsiyada yuvib, toza laniladi 
va quritiladi.
Jundan tayyor mahsulot olishga qadar mavjud texnologik 
jarayonlar:
Junni qayta ishlash jarayonlari quyidagilar, navga ajratish-toy lash 
fabrikaga jo‘natish-titish-quruq tozalash-ho‘l tozalash-quritish-yigirish-
to‘qish-bo‘yash-tayyor mahsulot.
Junning tuzilishi va xususiyatlari
Xonaki va yovvoyi hayvonlar terisida joylashgan tola qatlam jun 
bo‘lib, u o‘z xususiyatlariga ega. 
Jun tolasining piyozchasi, ildizi va sterjeni barchasi terining yuzasiga 
joylashgandir. Ildiz yonida joylashgan yog‘ va ter ajratib chiqaruvchi 
bezlar hayvon terisining xu susiyatiga qarab, har xil miqdorda yog‘ aj ratib 
chiqaradi. Junning tolasi qancha dag‘al bo‘lsa, undan ajralib chiqayotgan 
yog‘ miqdori kamayib boradi.
Masalan, mayin jun tarkibida salkam 11 % yog‘ va 7 % ter bo‘ladi, 
dag‘al junda esa 4 % yog‘, 8 % ter bo‘ladi.
Jun qatlami ko‘ndalang kesimi bo‘yicha uch qatlamdan iborat bo‘lib, 
4.6-rasm. Xom zig‘irni savash chizmasi:
1 — xom zig‘ir; 2 — panjara; 3 — savash barabani; 4 — havo soplasi;
5 — transportyor o‘rish moslamasi; 6 — savalagich (yoki savagich).
4
3
2
y
B
1
B
A
D
E
B
5
x
Q
2
Q
D
Q
1
a)
3
A
D
2
6
b)

---

132
sirtqi, ichki va o‘zak qatlamlardan iborat.
1. Sirtqi qatlami — tolaning tashqi qatlamini tashkil etadi. Bu 
qatlam halqa simon ravishda joylashgan bo‘lib, 40—70 ta qavatni tashkil 
etadi.
2. Ichki qatlam — sirtqi qatlamdan so‘ng joylashgan bo‘lib, qa linligi 
3—10 mkm ni, uzunligi esa 80—100 mkm ni tash kil etadi. Bu qatlamda 
bo‘yash mod dalari mavjud bo‘lib, pigmentni tashkil etadi.
3. O‘zak qatlam — ushbu qatlam barcha turdagi junlarda 
bo‘lavermaydi. Junning dag‘alligi qancha oshsa, uning o‘zak qat lami 
oshib boradi.