M a d a n iy a t V a din
Yüklə 3,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
| turadi, lining mx M w
asarlari jumlasiga «Tavhid» (yakkaxudolik) asarini nisbat bo*Hih mumkin. У(1ЙМ asar o‘sha zamon va davr ehtiyoji sifatida dunyoga kelgan. НаЬаЫ, MoMirMly yashagan davr islom olamining «Oltin davri» hisoblangan. Ana ahu davrda lilo№ ilm markazi Bog‘doddan 0 ‘rta Osiyoga ko'chgan, Samurqand «Oltin davr» markaziga aylangan.Moturudiy islom ilmidagi yuknak Ilmiy muvartkqJyallari evaziga Kalom ilmi haqida 7 asar, huquq haqida 2 (а аяаг muallltl. «Abu Мапмги, ya’ni «G‘olib ota» martabasiga musharruf boidi. Islom shariati besh diniy-huquqiy ma/.habdun Iborat. Sunnlyllkda: hana^ya, molikiya, shofi’iya, hanbaliya mazhublari, Shlulikdu c h u ja'fa-rlyu ma/hahl bt*r. Y*r yuzida jami 1,3 mlrd. musulmonluming 47 lol/.i hunally, 27 lbl/1 shollyl. 17 tol/l S7 molikiy, 7,5 foizi ja ’fariy (shialar), 1,5 foizi hanbaliy mazhabidadirlar. Umumiy qilib olganda, sunniylar 92,5 foizni, shialar esa 7,5 foizni tashkil etadi. Shariat mazhablari (arab. - oqim, yo’l, ta’limot) - islomdagi diniy huquq sistemalari va yo’nalishlari. Shariatning shakllanishi jarayonida huquqshunoslik - fiqh sohasida juda ko’p mazhablar yuzaga kelgan. Mazhablar umuman ortodoksal diniy huquq doirasidan chiqmagan xolda, shariat masalalarida yengilroq yoki qattiqroq hukm chiqarishlari bilan bir-biridan farq qiladi. Sunniylikdagi to’rtt mazhab ham teng hisoblanib, yirik islom universitetlarida to’rt mazhab bo’yicha alohida dars o’qitiladi.Mazhablami yana diniy-huquqshunoslik tartib usuli, ya’ni shariat usuli, islom manbalarida esa “mazhab al-sunna”, mazhab muhlislarini “ahli sunna” deb ataladi. Keyinchalik shariat qonunlarining takomillashuvi jarayonida bu tushunchalar murakkablashib, barcha xatti-harakatlar shariat nuqtai nazaridan quyidagi turkumga bo’lingan: 1. Farz (arab. - majburiyat) bevosita Qur’onda qayd etilgan, har bir 2. Vojib (arab. - majburiyat, burch) xukmdorlaming amrini ijro etish ham 3. Sunnat (arab. - oda, xatti-harakat tarzi) bajarilishi lozim va savobli 4. Mandub (arab. - tavsiya etilgan, lozim topilgan) bajarish lozim va savob 5. Muboh (arab. - umumiy, hech kimga taaluqli bo’lmagan) tor ma’noda 6. Makruh (arab. - rad etilgan, qoralangan, nomaqbul) qat’iyan 7. Mahzuryoki harom (arab. - man etilgan, ruxsat berilmagan) qat’iyan man Islomda diniy bayramlarga alohida e’tibor beriladi. Ular qatorida eng katta e’tiborga ega bo’lganlari R o’:a hayit, Qurbon hayit, M e’roj, Mavlud, Juma bayramlaridir. Tasavvuf" - bu odamlami halollik, poklik, tenglik, inson qadr-qimma-tini ulug‘lash, o‘z mehnati bilan kun ko‘rish, boshqalar kuchidan foyda-lanmaslik va ijtimoiy adolat qoidalariga da’vat etuvchi ezgu ta’limotdir. Xuroson va Movarounnahr aholisi o‘rtasida tasawuf-falsafiy ilmi taraqqiyotida Yusuf Hamadoniy katta obro‘-e’tibor va hurmat qozongan. U asosan Buxoro shahrida yashab yoshlarga tasawufdan saboqlar bergan hamda juda ko‘plab shogirdlar tarbiyalagan. Yusuf Hamadoniyni pir tut-gan muridlaridan 213 tasi mashhur shayxlar lx>‘lib yetishganlar. Xoja Hasan Andoqiy, Xoja Abdulloh Barraqiy, Xoja Ahmad Yassaviy, Xoja Abduholiq G‘ijduvoniylar uning to‘rt zabaidast xalifasi hisoblanadi. Yurtimizda ildiz otgan Yassaviya (Ahmad Yassaviy), Kubroviya (Naj-middin Kubro), Naqshbandiya (Xoja Bahovuddin Naqshband) ta’limot-lari mohiyatan shunday olijanob g‘oyalar ruhi bilan sug‘orilgan. Jumla-dan, «Yassaviya» tariqatining bir qator asosiy qoidalari (odoblari)ga na-zar tashlar ekanmiz, bunda insonlaming Alloh visoliga yetishish yo‘lida tinimsiz izlanishlari hayotning turli- tuman sinov-sinoatlariga dosh be-rishlari, o‘z e’tiqodlarida sobit, ezgulik, haq yo‘lida hamisha sa’y-hara-katlarda boMishlari kerakligiga alohida urg‘u berilganligi ayon bo‘ladi. Shu bois Yassaviy «Hikmatolarida poklik, halollik, to‘g‘rilik, mehr-shaf- qat, o‘z kuchi, peshona teri va halol mehnati bilan kun kechirish, Alloh taolo visoliga yetishish yo'lida insonni botinan va zohiran har tomonla-ma takomillashtirish kabi ilg‘or umuminsoniy qadriyatlar ifoda etilgan. Xuddi shunday yuksak g‘oyalar Kubroviya, Naqshbandiya singari tari-qatlaming mazmuni, mundarijasini tashkil etadi. Mamnuniyat bilan tilga olish lozimki, Najmiddin Kubro 88 i|iilamiga mansub «Favo‘ix al-Jamol va fatvotix al-Jalol», «Al-l/xul ul-uslmru». «Kisolotut-turk» kabi 30 ga yaqin noyob asarlar mavjud. Uning tariqatidu diniy lik bilan dunyoviylik cham-barchas bog‘lanib ketgan. Uning asarlaridagi kishllumlng halollik, oda-miylik, mol-u dunyoga hirs qo‘ymaslik, o 'z nojo'ya ishluridun Uivbtt qi-lishdek axloqiy-g‘oyaviy, tarbiyaviy talab-qoidalar bizning kunlarimi/-du hum ti’ciyatda muhim ahamiyatga molikdir. 0 ‘z davrining komil insoni Bahovuddln Nuqshband haqida gapiradigan boisak, avvalo u asos solgan Naqshbandiylikning asosiy mohiyati “Qo‘l ishda, Alloh dilda”, “Kam yegil, kam uxla va kam gapir!" degan ulug" nasihatlari o‘ta hayotiydir. Naqshbandiya ta’Iimoti halol mehnat qi-lishga, dehqonchilik, hunarmandchilik, savdo-sotiq, ilm-ma’rifat, xattot-lik, badiiy «dabiyot, musiqa bilan shug‘ullanish kabi foydali kasb-hunarli va xayrli ishlar sari dii’vat etadi. Zotan, mustaqillik sharofati bilan yurtimiz tarixida, uning ma’naviy surchashmalarida sezilarli iz qoldirgan, ulami o‘z pok ruhoniy ta’limot-lari ila hmilgan ulug‘ salaflarimiz - Ahmad Yassaviy, Bahovuddin Naqshband, Najmiddin Kubro, Abduxoliq G‘ijduvoniy, Kaffol Shoshiy, Xoja Ah-ror Valiy singari Uilxikalonlarimiz, aziz nomlari tiklanib, asarlari chop etilib, bebaho meroslaridan bahra oluyupmizki, bu biz uchun katta baxtdir. « 3. Me’morchilik va tasviriy san’at yuksalishi Biz ko‘zdan kechirayotgan asrlarda Sharqda ilm-fan va „madaniyat-ning > uksak darajada ravnaq topganligi ayni chog‘da boshqa sohalar-da, xususan, me'.morchilik hamda tasviriy san’atda ham o‘z ifodasini topdi. Bunda ko’p llhutdan bu davrda o‘lka hududlarida hukm surgan tinchlik, osoyishtalikning thurofati ham katta bo‘ldi. Shu davrda ma-halliy hukmdorlaming sa’y- Imiukatlari tufayli shaharlarda noyob tari-xiy obidalar, hashamatli binolar, llmiy-madaniy maskanlar, kutubxo-nalar, masjid-u madrasalar qad ko‘tardl. Ayniqsa, xalq ichidan chigqan mahalliy ustalar, naqqoshlar, kulol-lar, /urgarlar tomonidan yurt dovrug‘ini olamga tanitgan, ajoyib me’-morchillk ohidalari, tasviriy san’at namunalari yaratildi. Bu davr shaharsozligida xam H'ishtlar va paxsalardan keng foydalanilgan. Ulami shinamligi va ko'riniahlni \unada ko‘rkamlashtirishda ohakli qorish-malar ishlatilib, gajakdor qilib lihlov k-rilgan. Qurilgan ayrim masjidlar-ning mehroblari esa silliqlangan g'ishtlar, o'yma gnnjlar va hatto tilla suvla-ri bilan ham bezatilgan. Har bir shahar marka/larUa klhih ilo'konlari, mada-niy mollar bo‘lishiga alohida e’tibor berilgan. O'rta (hlytt 1 iyg‘onish davrining yirik me’moriy obidalari sirasiga Buxomdugl inrnoll Somoniy maqbarasi (X asr), Samarqand yaqinidagi Tim qishlog'ldagl Arab maqbarasi (977-978), Uzun (Surxondaryo) tumanidagl Xo'Ja NaMihmn maqbarasi (IX-X asr), Namozgoh, Marv-dagi Sulton Sailor Yüklə 3,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|