M. T. Do’stova B. X. Xo`janiyozova

Tur xilma-xiligini 5-qoidasi: 
Stress natijasida kam uchraydigan turlar 
soni kamayadi va tabiiy holda tur xilma-xilligi ham pasayadi. Ya’ni 
nogahon ob-havoni keskin o’zgarishi ekosistemadagi siyrak uchraydigan 
turlarni yo’qolib yoki keskin kamayishiga sabab bo’ladi. Bunday 
hollarda ekosistemada faqat dominan turlar qolishi mumkin, qaysiki 
keskin ob-havoni o’zgarishiga chidaydigan, bunda bu tipdagi turlarni 
soniyam ko’paya boradi va butun ekosistemani egalaydi. Natijada 
ekosistema xilma-xilligi ancha pasayadi. Bu holatda ekosistemani 
ifloslanishini misol qilib olsak bo’ladi, daryolar yoki dengiz yuzasini 
ancha qismini neft bilan qoplanishi.
Har qanday holat, biron-bir tur yoki populyatsiyani dominantligini 
oshirsa o’sha joydagi xilma-xillik pasaya boradi. Misol uchun qishloq 
xo’jaligidagi agrosenozlar. Har qanday agrosenozlarda bio xilma-xillik 
tabiiy biogeosenozlarga nisbatan ancha past.
2. O’simliklarni Yer yuzi bo’ylab bio xilma-xilligi va ularni 
tabiatdagi ahamiyati 
O
'simlik va hayvonlar Yerning – hayot qobig'i, biosferaning asosiy 
komponentlaridan bo'lib, tabiiy resurslar orasida alohida o'rinni egallaydi. 
Oqilona foydalanilganda o'simlik va hayvonlar tiklanadigan va cheksiz 
mahsulot beradigan manbaga aylanishi mumkin. Biosferadagi o'ziga xos 
tabiiy muvozanat ko'p jihatdan o'simlik va hayvonlarning biologik rang-
barangligini saqlashi bilan bog'liqdir. 
O`simlik dunyosi dеgаdа chorvachilik, оvchilik, tеxnik xоm аshyo 
tаyyorlаsh, dоrivоrlаrni yig`ish, dаrаxt vа butаlаrni kеsish, ilmiy-tаdqiqоt, 

---

31 
mаdаniy-mа`rifiy, sоg`lоmlаsgtirish, rеkrеаsiya, tаbiаtni muhоfаzа qilish 
mаqsаdlаridа fоydаlаnilаdigаn yovvоyi оrgаnizmlаr, daraxt, butа vа 
o`tsimоn urug`lаydigаn o`simliklаr, qirqqulоqsimоnlаr, mоhsimоnlаr, suv 
o`tlаri, lishаyniklаr, zаmburug`lаr, tаbiiy o`simliklаr mаjmui yig`indisi 
tushunilаdi. 
Hozirgi vaqtda o’simliklar quyidagi ikki: tuban va yuksak o’simliklar 
guruhlariga bo’lib o’rganiladi. 1. Tuban o’simliklar 2. Yuksak o’simliklar. 
Tuban o’simliklar organik olamning dastlabki bosqichlarida kelib chiqqan. 
Ular suvli muhitda yoki sernam joylarda yashashga moslashgan. Evolyutsiya 
jarayonida uncha rivojlanmagan va hozirgi davrgacha ba’zi birlari sodda 
tuzilishini saqlab qolgan. Tuban o’simliklar bir hujayrali, koloniya hosil 
qiluvchi va ko’p hujayrali organizmlar hisoblanib, tanasi to’qima va 
organlarga 
ajralmagan. 
Shuning 
uchun 
ularning 
tanasi