516
İKİNCİ KİTAB
173. Maraqlıdır ki, dəmir hər hansı bir şəkildə tatlarda pis
ruhları və ya qüvvələri kənara qova biləcək qüvvəyə malikdir. Belə
ki, tat çöldə, tarlada yatarkən başının altına heç olmasa külüng, bel
və ya yabanın baş hissəsini qoyur. Bu onun üçündür ki, o yatarkən
ziyankar və bəd ruhlar, cinlər ona yaxın durmasın, onun bədəninə
daxil olmasın. Ümumiyyətlə, dəmirin bu xüsusiyyətlərindən bəhs
edən D.Frezer yazır ki, insanların fikrincə ruhların dəmirə nifrəti o
qədərədir ki, onun mühafizə etdiyi adamlara və ya əşyalara yaxın
dura bilmirlər. Müəllifin fikrincə, “deməli dəmirdən kabus və başqa
qorxunc ruhları qovmaq üçün istifadə etmək olar” . D.Frezer. Золо
тая ветвь. Вып. II, стр. 69. Bizim gətirdiyimiz bu dəmir dövrünə
aid dəmirə sitayiş hissəsindəki başqa misallar D.Frezerin fikrini
daha da möhkəmlədir.
174. Avesta, Vendidad. XIX, 3, 7 ,9 .
175. Avesta, Vendidad. VIII, IX
176. Yenə orada
177. Г.П.Снесарев. Реликты домусульманских... стр.156
178. Г.П.Снесарев. Реликты домусульманских... стр.127
179.
Б.И.Маревская.
Старые
и
новые
религии
тропической и Южной Африки, М., 1964, стр.56, 67
180.
Б.И.Маревская.
Старые
и
новые
религии
тропической и Южной Африки, М., 1964, стр. 178
181. В.А.Гордлевский. Избранные сочинения. Т 1. М.,
1961, стр.198. примечание 8
182.
Й.А.Рапопорт.
К
вопросу
о
хорезмистских
статуарных ассурийцах. ТСЕ,
1958, вып. XXX, стр.63;
Б.И.Маревская. Göstərilən əsəri, səh. 150 və s.
183. Г.А.Снесарев. Реликты домусульманских... стр.126
184. Б.И.Маревская. Göstərilən əsəri, səh. 136
185. Е.Тейлор. Первобытная культура, стр.302
186. H.Masse. Persifn Beliefs and Castoni, New-Har, 1901
187. С.А.Токарев. Ранние формы религии и их развития.
М., 1934, стр. 135
TATLARININ TARİXİ-ETNOQRAFİK OÇERKİ
517
188. «Живопис древното Пенджкента», 1954, стр.75;
А.В.Гудкова. Ток-кала, Ташкент, 1964, с.17; В.Н.Ягодин.
Новые материалы по истории религии Хорезма, 1964, с. 141
189. М.Р.Рахимов. Обычаи и обряды, связанные со
смертью и похоронами у Таджиков Кулчебской области.
«Изв.отделения общест.наук АН Таджик. ССР», вып.З, 1974,
стр. 118
190. Avesta, Vendidad, VI, 34
191. Avesta, Vendidad, VI, 39-41
192. Yenə orada. VI, 1-5
193. Yenə orada.
194. Yenə orada, VI, 6-9.
195. Avesta, Vendidad, VII, 13
196. Yenə orada, VII, 17-19
197.
P.
Фрайд.
Зороастрийские
представления
о
бессмертии души. «Народы Азии и Африки», 1967, №3, стр. 184
198. Vendidad, XIX, 24, 27
199. Yəsna, XI, 28
200. Yəsna, XI, 19
201. Yəsna, XI, 7
202. Vendidad, XVII, 5
203. Avesta, Vendidad, VII, 54
204. Yenə orada. VII, 56
205. Yenə orada
206. Bax: L.Ştemberq. Göstərilən əsəri, səh. 117
207.
Г.П.Снесарев.
Реликты
домусульманских
верований... с. 109
208. Haşem Razi. Göstərilən əsəri, səh. 93
209. M.İ.Hacıyev. Tat dilinin Qonaqkənd ləhcəsi, Bakı, 1971,
s ə h .11-21
210. M.İ.Hacıyev. E.Yarşater. İran dilləri və ləhcələri.
Azərb.SSR EA-nm “Xəbərləri”, №3, Bakı, 1962
211. Haşem Razi. Göstərilən əsəri, səh. 97
212. Yenə orada.
518
İKİNCİ KİTAB
213. Haşem Razi. Din-e qədim-e İran, Tehran, 1344.
214. Л.И.Штернберг. Первобытная религия в свете
этнографии, стр.506
215. Avesta, Vendidad, VII, 14, 15
216. Haşem Razi. Zərtoşt və tə'alim-e u, Tehran, 1344, səh.104
217. Haşem Razi. Zərtoşt və tə’alimi u, səh. 104
218. Yenə orada
219. Yenə orada
220. Xorşid-e Yəşt, 4-cü bənd.
221. Mehr-e Yaşt, 95-ci bənd
222. В.Ф.Миллер. Доклад о татов мусульман. Журнал
«Древности
Восточные»,
труды
Восточной
комиссии
Императорского Археологического общества, т.З, вып.1, М.,
1907, с. 142
223.
Б.В.Миллер, Таты, их расселение и говоры, Баку,
1929, с.21
224. M.İ.Hacıyev. Tat dilinin Qonaqkənd ləhcəsi, Bakı, 1971,
səh.22-23. Ocağı müqəddəs hesab etmək osetinlər içərisində də çox
güclü surətdə qalır. Bax: Очерки общество этнографии.
Азиатская часть СССР, М., 1960, стр. 44
225. М.М.Ковалевский. Заметки о юридическом быте
татов. «Труды этнографического отдела общества любителей
естествознание, антропологии и этнографии при Московском
университете», кн. 8, М., 1888, стр. 142.
226. H.A.Quliyev. Məişətimizdə adət və ənənələr. Bakı, 1976,
s ə h .52
227. H.A.Quliyev, A.S.Bəxtiyarov. Azərbaycanda qədim dini
ayinlər və onların məişətdə qalıqları, Bakı, 1968, səh.85
228. Yenə orada
229. Yenə orada, səh. 85-86
230. Haşem Razi. Zartoşt və tə’alim-e u... səh. 118
231. “Magiya” sözü yunancadır. Azərbaycanca tilsim, cadu və
s. mənasına gəlir. İnsan bu və ya başqa əşyada ilahi qüvvə olduğu
ehtimalını qəbul edirsə, bu magiya dini adlanır. Bu haqda ətraflı
TATLARININ TARİXİ-ETNOQRAFİK OÇERKİ
519
məlumat üçün bax: Z.İ.Yampolski. Azərbaycanda qədim dinlər.
Bakı, 1958.
232. H.A.Quliyev. A.S.Bəxtiyarov. Azərbaycanda qədim dini
ayinlər və onlann məişətdə qalıqları. Bakı, 1968, səh.67. Gənc
tədqiqatçı D.Dəmirli isə Yusif Vəzirin (Çəmənzəminli) “Avesta”
adət və ənənələrinə münasibətindən bəhs edərkən səhv olaraq bunun
əksini sübut etməyə çalışır və ilanı Əhrimənin köməkçilərindən
olduğunu qeyd edir. Bax: D.Dəmirli, Yusif Vəzir və “Avesta”,
“Ulduz”, 1969, №4
233. К.А.Иностранцев. Парсийский погребалный обряд в
иллюстрациях гузератских версий книга об Арта-Вирафе.
Изв.Академии наук, VI серия, №7, 1911; А.В.Гудкова. Токкала.
Ташкент, 1964, стр.109; Дж.В.Кнорозов. Мазар Шамун-наби.
СЭ, 1949, №2; К.В.Тревер. Сенмурв-Паскудж. Собака-Птица.
Л., 1932 və s.
234. Г.П.Снесарев. Реликты домусульманских верова
ний... стр.321
235. Avesta, Vendidad. XIII, XIV, XV
236. Yenə orada, XIII, 1-4.
237.
К.А.Иностранцев.
Материалы
из
арабских
источников для культурной истории Сасанидской Персии.
Приметы и поверея. «Зап. Воет. отд. рус. археолог, об-ва».
T.XVIII, вып. П-Ш, СПб.,' 1907, стр.146, стр.203, примечание 7.
238. Yenə orada, səh. 203, 204
239. Yenə orada.
240. M.İ.Hacıyev. Tat dilindəki bəzi bitki adlarının etimoloji
təhlili (Qonaqkənd ləhcəsi materialları əsasında). Azərb. SSR. EA
Xəbərləri. Ədəb., dil və inc. seriyası, 1970, №3, səh.83-89. Ətraflı
məlumat üçün bax: Maqsud Hacıyev, Azərbaycan tatlarının dili.
Bakı, 1995, səh. 115-125
241.
İ.Berezin Qonaqkənd tatlarının dilində
işlədilən
“ruqanaz” bitkisinin adını “runas” şəklində verərək yazır ki, bu bitki
“məşhur boyaq bitkisidir” və İranın şimalında yaşayan farslar ondan
rəng almaq üçün istifadə edirlər. Bax: И.Березин. Путешествие по
Dostları ilə paylaş: |