www.elmler.net
-
Virtual İnterne
t Resurs M
ərkəzi
Elmin Nurizadə Sufizm: gizli elmlərə haqqında araşdırmalar
66
66
Bakıdakı qəbir yeri boş qalmış Ceyhun Hacıbəyli
Mühacirət həyatının son illərini daha da ağır nisgillə keçirən
Ceyhun Hacıbəyli xatirələrində çox xəfif və kövrək bir
şəkildə ötənlərə boylanaraq yazırdı: "Doğmalarımdan
ayrılmağımın həsrətini bu qırx il ərzində tez-tez çəkirəm. Ən
çox da yadıma düşən bacılarımdı. Bəzən də anamın və
ortancıl qardaşımın surətləri bacılarımın surətlərini əvəz
edirdi. Yadımdadı, mən Fransaya gələndə bacılarım necə acı
göz yaşları tökdülər. Anamın dolu gözləri xəyalımdan
çəkilmir. Mən onları inandırırdım ki, cəmisi iki aylığa
gedirəm. Nə üçün ağlayırsınız? Amma mən özüm də
bilmədən
onları
aldatmışam.
İndi
məmləkətimdən
ayrılmağımın 41 ilini yaşayıram. Onları bir daha görmədim
və heç vaxt da görməyəcəyəm. Doğmalarım - kişilər və
qadınlar bir-birinin ardınca dünyadan köçürlər. Elə mən
özüm də köçəcəyəm...‖.
Bunu yazanda həmin adam az qala 70 yaşı haqlayacaqdı.
Amma qürbətə gələndə onun cəmi 28 yaşı var idi. O,
Azərbaycan istiqlal mücadiləsinin, azadlıq hərəkatının ən
gənc mühaciri olmaqla yanaşı, qürbətdə ən acı və ən çox
ömür keçirən bir şəxs kimi yadda qaldı:
1891-ci ilin fevralında Şuşada anadan olmuş Ceyhun bəy
nüfuzlu Hacıbəylilər ailəsinin Azərbaycan maarifçiliyinə
daha bir hədiyyəsi idi. Əsasən bədii, elmi ədəbiyyat və
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Elmin Nurizadə Sufizm: gizli elmlərə haqqında araşdırmalar
67
publisistika ilə məşğul olmasına baxmayaraq, bir şuşalı
balası kimi musiqi sahəsində də qardaşı Üzeyirə kömək
edirdi. Şərqin ilk operası olan ―Leyli və Məcnun‖un ərsəyə
gəlməsində onun da müəyyən xidmətləri var. Hətta 1908-ci
ildəki ilk premyerada Ceyhun Hacıbəylinin İbni Səlam və
Nofəl
rolunu
da
oynadığı
deyilir.
Amma təbii ki, ictimai arena onu özünə daha çox çəkirdi.
Murtuza Nağıyevin maliyyə dəstəyi hesabına əvvəlcə Sankt-
Peterburqda, daha sonra isə o zamanın ən nüfuzlu
universiteti sayılan Parisin Sorbonn Universitetində Siyasi
işlər fakültəsində təhsil alıb. Bu təhsil sayəsində Ceyhun
bəy geniş dünyagörüş qazanmaqla yanaşı, bir neçə xarici dili
də öyrənməyə macal tapdı. Elə bu üzdən də 1918-ci ildə
qurulan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Versal sülh
konfransında müşaviri təyin olunur. Əlimərdan bəy
Topçubaşov
komandasının
əsas
simalarından
olan
C.Hacıbəyli bundan əvvəl parlamentin rəsmi orqanı olan
―Azərbaycan‖ qəzetində redaktor kimi də öz bacarığını
göstərmişdi.
Versal Sülh Konfransı respublika üçün ciddi əhəmiyyət
daşıdığından 1919-cu ilin yanvar ayının 7-də orada iştirak
edən Ceyhun bəylə birgə bütün heyətə Nazirlər Şurasının
sədri Fətəli xan Xoyski və Adil xan Ziyadxanovun imzası ilə
―general‖ mandatı təqdim olunur.
Versala ezam olunan nümayəndə heyəti öz işini çox böyük
ustalıqla yerinə yetirir. Fasilələrlə davam edən konfransın
yekununda ―Antanta‖ ittifaqı Azərbaycanın müstəqilliyini
tanıyır. Bu, təbii ki, sovet Rusiyasını qəzəbləndirməyə
www.elmler.net
-
Virtual İnterne
t Resurs M
ərkəzi
Elmin Nurizadə Sufizm: gizli elmlərə haqqında araşdırmalar
68
68
bilməzdi.
Nümayəndə heyəti məcburiyyət qarşısında qalıb elə
Avropada məskunlaşmalı olur. Ceyhun Hacıbəyli də vətənə
qayıda bilməyəcəyini qərarlaşdıraraq, ailəsini Fransaya
gətirtməli olur. Həyat yoldaşı Zöhrə Hacıqasımova-
Hacıbəyli 2 yaşı hələ tamam olmamış uşağını da götürüb
Ceyhun bəyin yanına gedir.
O zaman Ceyhun bəyin cəmi 28 yaşı var idi. O hələ bilmirdi
ki, həyatdakı bütün çətinliklər məhz bundan sonra
başlayacaq. Doğrudur, o, hələ daha gənc ikən qürbət
şəhərlərdə aclığın , səfalətin dadını görmüşdü. Elə bu
səbəbdən də təhsilini yarımçıq qoyub Bakıya qayıtmışdı.
Amma bu dönəm tamam ayrı bir dönəm idi.
Üzeyir
və
Ceyhun
Hacıbəyli
qardaşları
Siyasi mühacir kimi heç yanda iş tapa bilməyən Ceyhun bəy
məcburiyyət qarşısında qalaraq ödənişli məktəbdə oxuyan
oğlunu da məktəbdən xaric etdirir. Yalnız Parisdə yaşayan
dostu Topçubaşovun məktəb direktoruna yolladığı xahiş
məktubundan sonra oğlu yenidən dərsə bərpa edilir. Bu
haqda əvvəlcə Zülfüqar Hacıbəyovla məktublaşır. Öz ağır
güzəranını ondan gizlətməsə də, böyük qardaşı Üzeyirin
həssas olduğunu bilib ondan sirr kimi saxlayır. Amma təbii
ki, tanınmış bəstəkar da qardaşının vəziyyətindən bir gün
xəbər tutur. Bütün gücü ilə onun vətənə qayıtmasına çalışır.
Amma hakim dairələr arasında böyük nüfuzu olan Üzeyir
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Elmin Nurizadə Sufizm: gizli elmlərə haqqında araşdırmalar
69
bəy
də
çox
qabağa
gedə
bilmir.
Ceyhun bəy özü də inanmırdı ki, Sovet rejimi onu nə
zamansa bağışlaya bilər. Amma Bakıdakı ailəsi, xüsusən də
Üzeyir bəy onun vətənə dönüşünü ömrünün sonuna qədər
gözləyib.
Araşdırmaçı-jurnalist Qərənfil Quliyevanın danışdığı bir fakt
bunun
əyani
sübutudur:
―Fəxri Xiyabanda Hacıbəylilər ailəsinin dəfn olunduğu
hissədə Üzeyir bəyin məzarının yanında bir boş yer var ki,
onu da Ceyhun Hacıbəyli üçün saxlamışdılar. Ailəsi istəyirdi
ki, o, Üzeyir bəyin yanında dəfn olunsun. Yəni onun vətənə
qayıdacağına axıradək inanırdılar‖.
Ceyhun bəy isə buna heç inanmırdı. Elə yazının əvvəlində
onun adından verilən qeydlərdə bildirildiyi kimi, Ceyhun
bəy ömrünün axırına qədər bunun acısını çəkib: ―Onları bir
daha görmədim və heç vaxt da görməyəcəyəm. Doğmalarım
- kişilər və qadınlar bir-birinin ardınca dünyadan köçürlər.
Elə
mən
özüm
də
köçəcəyəm...‖
Onu haqqında xatirələrin birində deyilir: ―Ceyhun bəy Parisə
özü ilə birgə daim həsrətini çəkdiyi, ömrünün sonuna qədər
xəyallarında yaşatdığı Qarabağı da gətirmişdi. O, qürbətdə
iki həyat yaşayırdı - bir real Paris həyatını, bir də
xəyallarında qurub-yaratdığı nisgillərdən, gümanlardan,
xatirələrdən ibarət vətən həyatını‖.
Dostları ilə paylaş: |