MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 85 azadlığına, sosial-demokrat prinsiplərinin təbliğinə, təşviqinə və s. məsələlərə yönəltmişdir. Rəsulzadənin ictimai-siyasi görüşlərində mühüm yer tutan bu məsələləri qeyd etmədən, araşdırmadan onun sosial-demokrat baxışlarını öyrənmək mümkün olmazdı. Qeyd edək ki, 1905-1907-ci illərdə çar Rusiyasında baş verən inqilabın, bunun nəticəsində yaranan azad mətbuatın Rəsulzadə üzərində çox böyük təsiri olmuşdu. Məhəmməd Əmin çar Rusiyasının məcburən verdiyi nisbi azadlıqlardan istifadə edərək öz millətinin haqq səsini bir sıra mətbu orqanlarda qaldırmağa başladı. "Bu surətlə 1905-ci ildə verilən nisbi azadlıq sayəsində milli-mədəni fəaliyyət başladı və Azərbaycanın fikir və bilim mərkəzi olan Bakıda türkcə gündəlik, həftəlik və aylıq qəzet və jurnallar nəşri bir-birini təqib etdi. Başda Əlimərdan bəy Topçubaşov, Əhməd bəy Ağaoğlu, Əli bəy Hüseynzadə və bilavasitə Azərbaycan mətbuatının ağsaqqalı və yaradıcısı Həsən bəy Zərdabi olmaq üzrə, Qərbi Avropa mədəniyyəti məktəbi keçmiş milli açıqfikirli ziyallıarın yaratdıqları milli mətbuatda dəxi gənc Rəsulzadə də iştirak etməyə başladı" (49, 6). M.Əmində sosial-demokrat ideologiyasına rəğbət oyadan bəzi məsələləri-maarif, elm, mədəniyyətin inkişafı, məktəblərin açılması, mətbuatın yaranması, çar Rusiyası, İran və Osmanlı rejimlərinin zülmkar, müstəmləkə siyasəti və bu ölkələrdə baş verən inqilabları və s. qeyd etmək zəruridir. 17-18 yaşlarından sosial-demokrat ideologiyasına meyil göstərən, «Azərbaycanlı gənc inqilabçılar dərnəyi» yaradan Rəsulzadə, başqa sosial-demokratlar kimi ilk növbədə əhalinin, o cümlədən müsəlmanların-türklərin maarif- lənməsinə xüsusi diqqət yetirir. M.Ə.Rəsulzadə sosializm www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 86 86 prinsiplərinə uyğun olaraq xalqın savadlanmasını və dünygörüşünün artmasını hər şeydən önəmli sayır. Rəsulzadə 1950-ci illərdə ötən əsrin əvvəllərində baş verən hadisələri, yaratdığı dərnəyin fəaliyyət istiqamətlərini, səbəblərini şərh edərək yazır: «Bu dərnək mənsublarının milli hisslərini təhrik etmək, rus məktəblərində oxudulmayan türkcəni öz-özünə irəlilətmək, yerli ədiblərin əsərlərini oxumaq, çarlıq əleyhinə yazılmış ixtilal şerlərini əzbərləmək və arada-sırada mətbəə üsulu ilə basılmış bəyannamələr dağıtmaq, işçilər arasına gedərək hürriyyət və inqilab fikirlərini bunların arasında sistemli surətdə yaymaq kimi fəaliyyətlər də olurdu» (45, 13- 14). Bu baxımdan Rəsulzadə yalnız sosial-demokrat deyil, həm də maarifçi-demokratdır. Az qala hər bir məqaləsində o, xalqın maariflənməsinin zəruriliyindən yazır. Maarifçilik məsələsinə Rəsulzadə bütün yaradıcılığı boyu mühüm yer verir. 1903-cü ildə Tiflisdə türk dilində nəşr olunan «Şərqi-Rus» qəzetində çıxan ilk məqaləsində Rəsulzadə böyük sevinc hissi ilə yazır: «Qafqaz müsəlman əhalisindən ümumi və Bakı əhlindən xüsusi təvəqqə edirəm ki, öz uşaqlarından balaca olan vaxtda elm və tərbiyə kəsb eləməkdən başqa bir şey məqsəd tutmasınlar. Məsələn, hər kəsin ki, qüvvəsi çatır uşağını məktəbə qoymağa məbada-məbada palçıxçı, dükan şagirdi və qeyrə və qeyrəyə razı olsun» (49, 14). Rəsulzadə o dövrdə maariflənmək və elm öyrənmək üçün ən mühüm vasitələrdən biri kimi qiraətxanaların açılmasının vacibliyinə diqqət yetirir. Məhəmməd Əmin Nəriman Nərimanovun vaxtilə qiraətxana açdığını, ancaq xalqın biganələyi nəticəsində bu işin yarımçıq qaldığını xüsusilə qeyd edir: «11 il bundan əqdəm millətimiz uğrunda şayani- www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 87 təhsini-təşəbbüsdə bulunan ədəbiyyat xadimi Nəriman bəy Nərimanov Rusiya istibdadının qüvvətli bir dövründə çalışaraq bir qiraətxana güşadına izn alıb hər bir tərəfdə nəşr olunan islam qəzetlərini havi bir qiraətxana açmışdı. Lakin millət bağçasında yeni açmış bu qızılgül millətimizə ariz olan xəzan vasitəsi ilə tez soluxub bağlanması güşadinə müqabil olaraq millət dostlarının yaralı ürəyini xəraş etdi» (55). Rəsulzadə bu dəfə qiraətxanaların nəinki bağlanacağına, əksinə saylarının artacağına inanırdı. Çünki qiraətxanalar vasitəsilə daha çox insan maariflənə və öz milləti üçün xeyirli işlər görə bilərdi. Millətimizin müdrik oğlu, sözün həqqiqi mənasında böyük vətəndaş adını daşmağa layiq olan Məhəmməd Əmin Azərbaycan türklərinin maariflənməsi, mədəniyyətini inkişaf etdirməsi üçün, onları qiraətxanalara çağırır: «Cümlə millətlər tərəqqiyə üz çevirdilər. İstibdad və zülmün inhidaminə qəsd etdilər. Mədəniyyət yolları açıldı. Aralıqda tərəqqiyə sədd çəkən bəzi müaminat götürüldü. Hamısı götürülmədisə də bir cüzi rəf edildi… Bu münasibətilə islam qəzetləri dəxi bollandı, çox şəhərlərdə birər qəzetə, jurnal nəşrinə iqdam edildi. Qəzetlərin artması oxucuların artmasına dəlil olmazmı? Oxucularımız varsa qəzetə muştaqları bol isə bir «oxu» yeri, qiraətxana açılması təbii olmazmı? Odur ki, şəhərimizin himmətli və qeyrətli cavanlarından bir firqəsi himmət və qeyrət kəmərini bağlayıb Bakıda «Nicat» adında bir qiraətxana açdılar… Ey cəmaət, ey millət, ürəfalarla birləşməlisiniz, onlar bir xeyir işə iqdam edərlərsə, siz də onlara maddən yardım etməlisiniz! Hər kəs təkliyində hər dürlü qəzetlərin hamısını alıb oxumağa, hər qism kitabları pul verib mütaliəyə qüdrəti olamaz. Amma qiratəxana vasitəsilə iki qəpikdən keçərək nə qədəri oxumalı Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|