MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 75 göstərməsindən asılı olmayaraq, əsas məqsədi Azərbaycanı azad və milli-demokratik bir ölkə kimi görmək olub. «Azərbaycan xalqının taleyinin bir parçası olan Rəsulzadənin mənalı həyatına, dolğun yaradıcılığına bu gün ani bir nəzər salmaqla biz Vətənə, müstəqil Azərbaycana sədaqət timsallı böyük bir şəxsiyyətin canlı obrazı ilə görüşürük. Sözsüz ki, bu sədaqət, bu sevgisi ilə o, Azərbaycan xalqının məhəbbətini qazanmış və qəlblərdə əbədi məskən salmışdır. Rəsulzadə prinsipə sədaqətin, məfkurəyə bağlılığın, səbr və fədakarlığın, əzm və qüdrətin timsalı idi. 20 yaşında «İnsanlara hürriyyət, millətlərə istiqlal» arzusu ilə siyasi həyata atılmış Rəsulzadə «İnsanlara hürriyyət, millətlərə istiqlal» fikri ilə də 72 yaşında həyatla vidalaşdı. Lakin ömrünün sonuna qədər bu inam onu tərk etmədi» (24, s.20). Azərbaycanın sabiq prezidenti H.Əliyev də M.Ə.Rəsulzadənin xalqımızın ictimai-siyasi və fəlsəfi fikir tarixindəki yerini müsbət qiymətləndirmişdir: «1918-ci il may ayının 28-də Azərbaycan Demokratik Respublikasının yaranması Azərbaycan tarixində böyük siyasi-ictimai hadisədir. Belə bir demokratik dövlətin mövcud olması və müəyyən qədər fəaliyyət göstərməsi Azərbaycanın sonrakı dövrlərinə təsir edibdir. Düzdür, bu demokratik respublika cəmi 23 ay fəaliyyət göstərdi, sonra isə təslim oldu. Mən bu fikrə yenə qayıdacağam. Biz tariximizi həmişə obyektiv təhlil etməliyik və bugünkü nəslə, gələcək nəsillərə düzgün çatdırmalıyıq. Təəssüf ki, əvvəlki dövrlərə aid tariximizdə çox faktlar təhrif olunubdur, indi də təhrif edilir. Əgər o vaxt bir istiqamətdə təhrif olunurdusa, indi başqa bir istiqamətdə təhrif edilir. Tarixçilərimizin borcudur ki, bu qüsuru aradan götürsünlər. Ancaq biz deməliyik ki, demokratik respublika, onun liderləri www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 76 76 Məmmədəmin Rəsulzadə, Fətəli Xan Xoyski, Nəsib bəy Yusifbəyli, Məmmədhəsən Hacınski və başqaları çox böyük işlər görüblər. Onlar Azərbaycanı müstəqil bir dövlət kimi dünyanın bir qisminə tanıtdılar, bir neçə tədbir gördülər» (20, 153-154). H.Əliyev fikrinin davamı olaraq deyir: «Mən yenə də deyirəm: Məmmədəmin Rəsulzadə və onunla bərabər Azərbaycan Respublikasının böyük şəxsiyyətləri XX əsrin əvvəlində və xüsusən 1918-ci ildə, Azərbaycan Demokratik Respublikası qurarkən böyük şücaət göstərmişlər, böyük iş görmüşlər. Bu, şəksiz-şübhəsizdir» (20, 156). M.Ə.Rəsulzadə yaşının ilk dövrlərində axtarışda olub. Bu axtarış isə onun tutduğu yolu yalnız daha da gücləndirməli, əsaslandırmalı və dönməz etməli idi. Bu yolu isə çox keçməyib ki, M.Ə.Rəsulzadə məhz islamlaşmaq, türkləşmək və müasirləşmək düsturunda görüb. AXC-nin varlığı M.Ə.Rə- sulzadənin həyatının və yaradıcılığının ən parlaq nümunəsidir. 23 aydan sonra bu müstəqilliyə son qoyan Sovet Rusiyası 70 il bütün vasitələrdən-repressiyalardan, kütləvi qırğınlardan, mənəvi assimilyasiyalardan və s. istifadə etsə də, Cümhuriyyətin istiqlal odunu söndürə bilmədi. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 77 II FƏSİL M.Ə.RƏSULZADƏNİN İCTİMAİ-SİYASİ GÖRÜŞLƏRİNİN TƏŞƏKKÜLÜ VƏ TƏKAMÜLÜ 2.1. M.Ə.Rəsulzadənin yaradıcılığında sosializm və demokratiya ideyaları M.Ə.Rəsulzadənin sosial-siyasi görüşlərinin təşəkkülü və formalaşmasında sosial-demokratya (sosializm), islam dini və müsavatçılıq ideologiyası mühüm yer tutur. İslam dininə və milli məfkurəyə bağlılıq daha çox ailədən, mühitdən, mədəniyyətdən, dildən, adət-ənənələrdən və s. irəli gəlirdisə, Rəsulzadədə sosial-demokrat əqidəsinə yaxınlığa, rəğbətə başlıca səbəb ictimai bərabərsizlik, cəmiyyətdəki ədalətsizlik, imperiyanın müstəmləkə siyasəti, sinfi mübarizə və s. olmuşdur. Ötən əsrin əvvəllərində mövcud olan mürəkkəb- lilik, ziddiyyətlilik, müxtəlif ideologiyalar, inqilabi hadisələr, www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 78 78 sinfi mübarizə Rəsulzadənin gənclik illərinə təsadüf etmiş, bu da onun həyat və yaradıcılığına mühüm təsir göstərmişdir. Çar mütləqiyyətinin müstəmləkə xalqlarını çapıb talaması, əsarət altında saxlaması, xüsusilə müsəlmanlarla hüquqsuz vətəndaş kimi davranması, sosial-iqtisadi gerilik və s. xalqın müxtəlif təbəqələri arasında geniş narazılığa gətirib çıxarmışdır. Bu dövrdə ən başlıca problem çar Rusiyasının «parçala və hökm sür!» siyasətinə və kapitalizm quruluşuna qarşı sinfi mübarizənin önə çıxması idi. «… qurulmasında, işlənməsində və inkişafında bilavasitə iştirak etdiyi liberal-demokratik məfkurənin mücadiləçi bir taktika ilə mahiranə surətdə həyata keçirilməsini gözəl bilən Rəsulzadə, Azərbaycanda inqilabçı bir azadlıq ordusunun yetişməsinə daha gənc yaşlarından başlamışdı» (49, 6). Bu baxımdan ilk növbədə Rəsulzadənin sosial-demokrat əqidəsinə bağlılığını, nəzəri düşüncələrini, əməli fəaliyyətini və inkişaf mərhələlərini tədqiq etmək, mürəkkəb, dolaşıq məqamlara aydınlıq gətirmək, ziddiyyətli görünəcək məsələlərin həllini tapmaq lazım gəlir. Demokratiya, sosializm, yaxud sosial-demokratiya həm ayrı- ayrılıqda, həm də bir yerdə M.Ə.Rəsulzadənin ictimai-siyasi görüşlərində çox mühüm yer tutur. Sosial-demokratiya nədir? Sovetlər Birliyi dönəmində bu suala cavab olaraq marksizm- leninizm cərəyanının yaranmasını və formalaşmasını göstəriblər. Demokratiya, azadlıq, sosial ədalət, ictimai bərabərlik anlayışlarnın yaranma tarixi nə qədər qədim olsa da, yeni dövrdə onun əsas prinsipləri marksizm- liberalizm ideyalarında öz əksini tapmışdır. Marksizm ideyası isə yeni dövrdə istər Qərb, istərsə Şərq ölkələrində geniş yayılmışdır. Şübhəsiz ki, Avropa xalqları (alman, fransız, ingilis, italyan və b.) sosial-demokrat ideologiyasını daha tez qavramış və Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|