MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 72 72 etdirirdi: «1943-cü ildir. İkinci Cahan hərbi əsnasında Alman Xariciyyə Nazirliyindən qraf fon Şulenberqin dəvəti üzərinə Berlində idim. Milli Azərbaycan Komitəsi təşəkkül etmişdir; bu komitə Milli Azərbaycan davasının əsaslarını alman məqamlarına qəbul etdirmək üzrə fəaliyyətə keçmişdir» (98, s.5). O, Rumıniyaya gələndən sonra da ictimai-siyasi fəaliyyətindən qalmadı. Rəsulzadə azərbaycanlı əsirlərin taleyi ilə maraqlanır, Berlindəki «Azərbayan» qəzeti ilə əlaqə saxlayırdı. Sovet qoşunlarının Rumıniyaya yaxınlaşması ilə əlaqədar olaraq Rəsulzadə Buxarestdəki Türkiyə səfirliyinin qonaq evindən çıxmağa məcbur olur. Türkiyə səfiri yaxın dostu Həmdulla Sübhi Tanrıövər bəy Ankaraya, o isə Vyanaya gedir. Bir müddət burada qaldıqdan sonra M.Ə.Rəsulzadə yenidən Almaniyaya köçür. Bu arada Rəsulzadə azərbaycanlı əsirləri xilas və onların Azərbaycana dönməməsini təmin etmək məqsədi ilə Azərbaycan Demokrat Birliyi adlı bir cəmiyyət qurur. Hətta cəmiyyət 1946-cı ildə Münhendə bununla bağlı azərbaycanlı əsirlərə rəsmi müraciət edir. Bu arada Rəsulzadənin başçılığı ilə Türkiyə-Azərbaycan cəmiyyəti də yaranır. «Məmməd Əmin Rəsulzadəyə 1947-ci ilin sonlarında Türkiyəyə-Ankaraya qayıtmasına icazə verildi. Bu razılığın da alınmasında dostu Həmdullah Sübhi Tanrıövərin böyük rolu oldu. Həmdullah bəy o zaman Türkiyə hökumətində hörmətli şəxslərdən sayılırdı» (84, s.232). Qeyd edək ki, Rəsulzadənin tez-tez yerini dəyişib, bir ölkədən başqa birisinə getməyə məcbur edən bir sıra amillər olub. Birincisi, dövrün mürəkkəbliyi, ziddiyyətliliyi onu bu addımı atmağa məcbur edirdi. Başqa tərəfdən, Rəsulzadənin üz tutduğu ölkələrin əksəriyyəti onu öz maraqları ilə uyğunlaşdırmağa www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 73 çalışırdı. O, isə Azərbaycanın milli maraqlarını hər şeydən üstün tuturdu. Eyni zamanda İkinci Dünya müharibəsi zamanı tez-tez dəyişən hərbi-siyasi vəziyyət onu bu addımı atmağa məcbur edirdi. 1949-cu il fevralın 1-dən «Azərbaycan kültür dərnəyi» fəaliyyətə başladı (87, 12). Rəsulzadə dərnəyin ömürlük fəxri sədri seçildi. Bu dövrdə onun «Çağdaş Azərbaycan tarixi», «Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatı» kitabları Türkiyədə yenidən nəşr olunmuşdur. Qeyd edək ki, bir sıra tarixi əsərlərində olduğu kimi «Çağdaş Azərbaycan tarixi» kitabını da Rəsulzadə çox uğurla işləmiş, məntiqi ardıcıllığı qorumaqla yanaşı tarixi hadisələri obyektiv şəkildə işıqlandırmış və bir tarixçi kimi də tanınmışdır. Həcmcə kiçik olan bu əsər AXC- nin qurulmasından başlayır və 1950-ci ilə qədərki bir dövrü əhatə edir. Burada, əsasən, bolşeviklərin Şimali Azərbaycanda apardığı ikiüzlü, qəddar, amansız və s. siyasətdən, eyni zamanda sovet repressiyasının azərbay- canlıların-türklərin başına açdığı dəhşətli faciələrdən, müsibətlərdən bəhs olunur. Vaxtilə bolşeviklərə xidmət göstərən Əliheydər Qarayev kimlərinin sonradan «müsavatçı» kimi damğalanıb «vətən xaini» elan edilməsini müəllif xüsusilə qeyd etmişdir. «Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatı» əsərində isə Rəsulzadə ötən əsrin 20-50-ci illərində Şimalı Azərbaycanda inkişaf edən sovet ədəbiyyatından, onun özündən əvvəlki ədəbiyyatla fərqli cəhətlərindən bəhs olunur. Müəllif əsərdə bu dövrdə yaşayan mütəfəkkirlərdən - M.Hadinin, A.Şaiqin, H.Cavidin, Ə.Cavadın, C.Cabbarlının, C.Məmmədquluzadənin, S.S.Axundovun və başqlarının bədii yaradıcılığından söz açır. Müəllifin fikrincə, onların arasında bolşeviklərə ən yaxını www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 74 74 C.Cabbarlıdır. Rəsulzadə qeyd edir ki, H.Cavid, Ə.Cavad və başqa şair-mütəfəkirlərimiz isə sovet ideologiyasına tamamilə yad insanlardır. Müəllif gənclərin rus mədəniyyətinə deyil, Avropa mədəniyyətinə meyl göstərməsini vurğulamış, eyni zamanda mühacirətdə yaranmış ədəbiyyatdan da nümunələr vermişdir. O, 1951-ci ildə Ankarada «Azərbaycan şairi Nizami» adlı sanballı monoqrafiyasını çap etdirməklə dünya nizamişünaslığına da bir çox yeniliklər gətirmiş oldu. İkinci Dünya müharibəsi zamanı qələmə aldığı bu əsəri ilə müəllif nizamişünaslığa olduqca dəyərli elmi bir töhfə vermişdir. Nizami Gəncəvini özünməxsus, təkrarolunmaz bir şəkildə tədqiq edən Rəsulzadənin böyük şair-filosofumuzla bağlı gəldiyi elmi nəticələr bu günün özündə də aktuallığını qoruyub saxlamışdır. O, 1952-ci ildə Münhendə Ümumqafqaz Konfransının keçirilməsinə nail oldu. Konfransda çıxış edən Rəsulzadə təklif edirdi ki, «Qafqaz Mərkəzi» yaradılsın və Sovet imperiyasına qarşı mübarizə Birləşmiş Konfederativ Qafqasiya formuləsində davam etdirilsin. 1953-cü ildə isə o, hələ 1922-ci ildə yaradılmış Azərbaycan Milli Mərkəzini bərpa etdi. 1954-cü ildə İstanbulda nəşr olunan "Dünya" qəzeti böyük öndərin "Stalinlə ixtilal xatirələri" silsilə məqalələrini nəşr etdirmişdir. 1955-ci ilin martın 6-da böyük ideoloq, ictimai-siyasi xadim M.Ə.Rəsulzadə Ankara Universitetinin tibb fakültəsinin klinkasında şəkər xəstəliyindən vəfat etmişdir (94, s.18). M.Ə.Rəsulzadə böyük bir ömür yolu keçmişdi. Gənclik dövründən yaşıdlarından fərqlənən və xalqını maariflənməyə səsləyən Rəsulzadənin hansısa siyasi təşkilatlarda fəaliyyət Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|