MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.2. Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin həyat və yaradıcılığı
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 60 60 müstəqil dövlət qurmaq üçün addımlarını atmış, bir çox tədbirlər görmüşdür. Artıq bütün dünyaya bəyan olunmuşdur ki, Azərbaycan xalqı öz müstəqil dövlətini qurmağa qadirdir» (18, s.183). Bütün bunları qeyd etməkdə məqsədimiz, Azərbaycanın yalnız siyasi deyil, həm də ictimai-fəlsəfi tarixinə düzgün qiymət verilməsinin önəmliyini bildirməkdir. Bu baxımdan Azərbaycanın ictimai-siyasi və ideoloji mühitini düzgün araşdırmalı və tarixi şəxsiyyətlərimizə obyektiv qiymət verilməlidir. Bu dövrü düzgün qiymətləndirsək, o zaman bir çox suallara da cavab tapılar. Xüsusilə də M.Ə.Rəsulzadə ilə bağlı indi və əvvəlki dönəmlərdə bir-birinə zidd şəkildə səslənən fikirlərə, yazılan əsərlərə də aydınlıq gəlmiş olar. Tədqiqat işinin bu bölməsində söylənilən fikirlər də məhz buna xidmət etmişdir. Bu dövrü qiymətləndirməkdə əsas məqsədimiz M.Ə.Rəsulzadənin ictimai-siyasi fəaliyyətində bir qədər fərqli, bəzən də bir-birinə zidd görünə biləcək fikirlərə, ideyalara üz tutmasına aydınlıq gətirmək olub. 1.2. Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin həyat və yaradıcılığı Məhəmməd Əmin Axund Hacı Molla Ələkbər oğlu Rəsulzadə 1884-cü il yanvarın 31-də Bakının Novxanı kəndində ruhani ailəsində anadan olub. Məşhur maarifçi-pedaqoq S.M.Qənizadənin (1866-1942) müdiri olduğu «II müsəlman- rus» məktəbində ilk təhsil alması mütəfəkkirin taleyində böyük rol oynayıb. Sonralar M.Ə.Rəsulzadə təhsilini Bakı texniki məktəbində, rus dilində davam etdirib. Onun Bakıda sənət məktəbində bir neçə il oxuduğu da məlumdur. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 61 M.Ə.Rəsulzadənin 17-18 yaşında ikən 1902-1903-cü illərdə Bakıda yaratdığı "Azərbaycanlı gənc inqilabçılar dərnəyi" öz dövrünə görə çox əhəmiyyətli idi. O, ədəbi yaradıcılığa da bu illərdə başlamışdı. Onun ilk qələm təcrübəsi olan «Müxəmməs» adlı şeri «Şərqi Rus» qəzetində 1903-cü ildə Tiflisdə çap olunub. 1904-cü ilin axırlarında RSDFP-nin Bakı Komitəsinin nəzdində «Müsəlman sosial-demokrat «Hümmət» təşkilatı» yaradılıb, bu qurumun banilərindən biri də Rəsulzadə olub. M.Ə.Rəsulzadənin həmin dövrdə Ə.Hüseynzadənin redaktor olduğu «Füyuzat» jurnalında, həmçinin Ə.Ağayevin redaktorluğu ilə çıxan «İrşad» və «Tərəqqi» qəzetlərində müxtəlif mövzularda məqalələri və şeirləri çap olunmuşdur. 1906-1908-ci illərdə «Hümmət»çilərin çıxardığı «Təkamül», «Yoldaş» qəzetlərində də Rəsulzadənin məqalələri çap olunub. Müəyyən müddət M.Ə.Rəsulzadə «İrşad», «Təkamül» qəzetlərinin redaktoru da işləyib. Rəsulzadə ictimai yaradıcılığında tərcüməçiliyə də böyük önəm vermişdi. Ü.Hacıbəyovun 1907-ci ildə çapdan çıxmış «Türk-rus və rus-türk lüğəti» kitabının naşiri də Rəsulzadə olub. Bununla yanaşı, 1907-ci ildə o, A.Blyumin «Fəhlə sinfinə hansı azadlıq lazımdır (Xalq nümayəndəliyi haqqında)» kitabını Azərbaycan-türk dilinə tərcümə edib. 1908-ci il dekabrın 5-də Rəsulzadənin «Qaranlıqda işıqlar» pyesi tamaşaya qoyulub. Pyesin ana xəttini milli oyanış və istiqlal hərəkatının təbliği təşkil edir. Bu pyes Azərbaycanda milli-istiqlal hərəkatı ilə tam bağlı olan ilk dram əsəri kimi qiymətləndirilir. Bu əsərdən başqa Rəsulzadənin həmin ildə yazdığı «Nagəhan bəla» adlı pyesi də vardır. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 62 62 1908-ci ilin sonu, 1909-cu ilin əvvəllərində M.Ə.Rəsulzadə həm çar üsuli-idarəsi tərəfindən həbs olunmaq təhlükəsi ilə əlaqədar, həm də Azərbaycanın Cənubunda Səttarxanın liderliyi ilə baş qaldırmış milli azadlıq hərəkatında iştirak etmək üçün Bakını tərk edərək Təbrizə, daha sonra Tehrana getmişdir. M.Ə.Rəsulzadə Tehranda Avropa təhsili görmüş bir qrup İran ziyalısı-Seyid Həsən Tağızadə, Hüseynqulu xan Nəvvab, Süleyman Mirzə, Seyid Məhəmməd Rza və başqaları ilə birlikdə 1910-cu ilin sentyabrında İran Demokrat Partiyasının əsasını qoyub. O, bu partiyanın əsas orqanı olan «İrani-no» qəzetinin baş redaktoru olub. Bu qəzetin nəşri ilə M.Ə.Rəsulzadə İranda Avropa tipli jurnalist sənətinin əsasını qoyub. M.Ə.Rəsulzadə Tehranda 1910-cu ildə fars dilində "Tənqidi-firqeyi-"Etidaliyyun"" adlı kitabını çap etdirib. 1911-ci ildə isə Ərdəbildə onun farsca «Səadəte-bəşər» adlı kitabı nəşr olunub. 1911-ci ildə çar Rusiyası ilə İran rejimi birləşərək Güney Azərbaycanda Səttarxanın rəhbərlik etdiyi inqilabı məğlub etdi. Bu hadisədən sonra İstanbula gələn M.Ə.Rəsulzadə «Türk ocağı»nda Ə.Hüseynzadə, Ə.Ağaoğlu, Ziya Göyalp, Yusif Akçura oğlu və başqa görkəmli türk ziyalıları ilə birgə çalışaraq «Türk yurdu» jurnalında türkçülük ideyalarını inkişaf etdirirdi. Onun bu dövrdə yazdığı «İran türkləri» məqaləsi xüsusi əhəmiyyətə malik idi. Bu məqalə altı hissədən ibarətdir. Məhəmməd Əmin yeni dövrdə Azərbaycanın Cənubunda yaşayan soydaşlarımız haqqında hərtərəfli məlumat verən ilk mütəfəkkirdir. "İran türkləri" məqaləsində o, Cənubi Azərbaycanın coğrafi quruluşu, suları, əhalinin məşğuliyyəti, ticarət, sənətkarlıq məsələləri, təsərrüfat həyatı, ictimai-siyasi vəziyyəti, İran hakimiyyətində türklərin yeri, Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|