MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 48 48 azərbaycançılıq ideyası altında özünü bütün azərbaycanlıların həyatında göstərə bilmişdir. Bünün nəticəsidir ki, yeni dövrdə milli azadlıq və milli dövlətçilik ideyasının reallaşmasında Azərbaycan türkləri ilə yanaşı, başqa etnik qruplar da yaxından iştirak etmişdir. AXC-nin varlığı bütün dünyaya bəyan edildikdən sonra, Milli Şuranın qərarı ilə Cümhuriyyətin ilk hökümətini təşkil etmək şuranın üzvü, bitərəf Fətəli xan Xoyskiyə tapşırıldı. Həmin gün Fətəli xanın təklif etdiyi Nazirlər Şurasının tərkibi təsdiq edildi: «Nazirlər Şurasının sədri və daxili işlər naziri- F.X.Xoyski, hərbi nazir- Xosrov bəy Sultanov, xalq maarifi və maliyyə naziri – Nəsib bəy Yusifbəyli, xarici işlər naziri - Məmməd Həsən Hacınski, poçt-teleqraf və yollar naziri- Xudadat bəy Məlikaslanov, əkinçilik və əmək naziri- Əkbər ağa Şeyxülislamov, ədliyyə naziri- Xəlil bəy Xasməmmədov, ticarət və sənaye naziri- Məmməd Yusif Cəfərov, dövlət naziri- Cəmo bəy Hacınski» (113, 16). Müvəqqəti hökumət ilk gündən öz proqramında açıq şəkildə elan etmişdir ki, hökumət başlıca olaraq işçi və kəndli insanlara istinad etməli və Azərbaycan azadlıq ölkəsi olmalıdır. Bu məsələ ilə bağlı M.Ə.Rəsulzadə yazır: «… Azərbaycan Cümhuriyyətinin əsas idarəsi bütün vətəndaş- larının bərabər hüquqla yaşaması üzərində qurulmuşdu. Burada hər bir insanın möhtərəm şəxs, Azərbaycan vətəndaşı olduğu üçün hüququ saxlanırdı. Kişi-qadın, müsəlman- xristian, türk-türk olmayan, cins və milliyyət fərqi qoymadan varlı-kasıb, sahibkar-işçi, torpaq sahibi-muzdur, öyrətmən- tələbə, möhtərəm-cahil, sinif, məslək, təbəqə, rütbə, vəzifə, nəsil, bilgi imtiyazı aramadan bütün vətəndaşlar girmək haqqına da sahib idilər. Burada bir sinif digər sinfə hakim www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 49 deyildi. İnsan nə varına görə haqlı, nə də yoxsulluğuna görə haqsız görünürdü» (47, 40). AXC dövründə insan hüquq və haqlarının qorunmasına xüsusi diqqət yetirilirdi. «Vicdan, mətbuat, yığıncaq azadlığına, həmkarlar azadlıqlarına təminat verilirdi ki, bu da, əlbəttə, hüquqi demokratik dövlətin əsasını təşkil edirdi» (12, 145). AXC-nin yaranışının ilk dövrlərində bəzi daxili ziddiyyətlər mövcud idi. İlk vaxtlarda «… Nuru paşa Azərbaycanın Milli Şurasına və hökumətinə etimadsızlıq göstərərək onlara şübhə ilə yanaşır. Azərbaycanın müstəqilliyi «olum və ya ölüm» dilemması qarşısında qalır. Belə bir tarixi-siyasi və hərbi şəraitdə Nuru paşanın müşaviri, əslən azərbaycanlı, XX əsrin görkəmli fikir və siyasət adamı Əhməd bəy Ağaoğlunun vasitəçiliyi ilə aparılan gərgin danışıqlardan sonra Milli Şuranın buraxılması və bütün hakimiyyətin Fətəli Xan Xoyskinin rəhbərliyi ilə yenidən təşkil edilən Müvəqqəti Milli Hökumətə verilməsi şərti ilə müvafiq razılığa gəlmək mümkün olur» (39, 49). M.Ə.Rəsulzadə isə vəziyyətdən çıxış yolu axtarırdı: «Bu gün firqə ehtiraslarını, şəxsi qərəzləri və bütün bu kimi vətən və millət qayəsi qarşısında səqit qalan qərəzlər atılmalı, vətən qayğısı millət duyğusu hər şeydən yüksək tutulmalıdır» (39, 57). Bu ideyaları irəli sürən və onun gerçəkləşməsi yolunda milli istiqlal savaşına, milli qurtuluş mücadiləsinə başçılıq edənlər Ə.Hüseynzadə, Ə.Ağaoğlu, Ə.Topçubaşov, M.Ə.Rəsulzadə və başqaları idi (39, 69). Azərbaycanın müstəqilliyi ilə bağlı bir sıra əcnəbi professorların o zaman yazdıqları da diqqəti cəlb edir. Professor Qothard Coske «28 mayısın mənası» məqaləsində yazır: «28 mayıs 1918-ci ildə elan olunan Azərbaycan www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 50 50 istiqlaliyyəti, türk və Azərbaycan düşməni, bəzi bədxah zümrələrin «isbata» çalışdıqları kimi, təsadüfi bir hadisə və ya işin içindən çıxa bilmək üçün verilmiş məcburi bir qərar deyildir və uzun müddətdən bəri inkişaf etməkdə olan təbii bir təkamül seyrinin son mərhələsi və nöqtəsidir!» (90, 12). Professor Berd Fon Mendenin «28 mayıs ölkəsi yaşamaq- dadır» məqaləsində isə deyilir ki, «bu tarix bilavasitə onunla bağlı olan zümrə xaricindəkiləri əlaqədar edən böyük bir günün tarixidir. Çünki bu, sadəcə, Qafqasiyadakı milli dövlətçilik inkişafı üçün mühüm bir təməl daşı olmaqla qalmayıb, eyni zamanda Rusiya imperatorluğunda başlayan siyasi hadisələrin seyrində milliyyət prinsipinin hakim rol oynamağa başladığı bir günün tarixidir» (96, 15). Professor Herbet Duda isə «Azərbaycanlı dostlarıma» məqaləsində yazır: «Həqiqi milliyyətçiliyin lüzumu ilk öncə Azərbaycanda qavrandı və bütün türk irqdaşlarını kültür baxımından birləşdirmək məfkurəsinə orada çalışıldı» (91, 14). Professor Tadeuş Svyatoçovski isə yazır: «İndiyə qədər coğrafi bir ölkənin adı olan Azərbaycan, artıq iki milyonluq bir dövlətin adı idi. Tatarlar, Transqafqaziya müsəlmanları və Qafqaziya türkləri kimi dəyişik isimlərlə anılan xalq artıq rəsmən azərbaycanlı olmuşdu» (111, 177). K.Arran isə yazırdı ki, Rusiya əsarəti altında yaşayan türk xalqları arasında azadlıq bayrağını ilk dalğalandıran Azərbaycan oldu və 28 may «azadlığa qovuşan bir insan kütləsinin hürriyyəti, simvolu»na çevrildi (89, s.4). Müasir dövrümüzün tanınmış şəxsiyyətlərindən olan Heydər Əliyev də AXC-nin varlığını çox yüksək dəyərləndirib: «… Azərbaycan Demokratik Respublikası qısa müddətdə böyük işlər görmüş və Azərbaycanın gələcəkdə də müstəqil olması Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|