MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 51 üçün mühüm zəmin yaratmışdır. Azərbaycan Respublikasının hüdudları müəyyən olunmuş, Azərbaycan dövlətçiliyinin atributları qəbul edilmişdi. Azərbaycanın gerbi və digər atributları, Azərbaycan dövlətinin bu gün bu salonda səslənən əzəmətli himni də məhz o vaxt, o şəraitdə yaranmışdır. Dövlətçilik sahəsində bir çox işlər görülmüş, Azərbaycan dilinin – ana dilinin tətbiq olunması, mədəniyyətimizin bir çox sahələrində, təhsil sahəsində tədbirlər görülməsi, iqtisadiyyat sahəsində müəyyən addımlar atılması ilk Azərbaycan Demokratik Respublikasının fəaliyyətini əks etdirən faktlardır» (21, 6). Cümhuriyyətin xalqımızın tarixində yerini və rolunu obyektiv şəkildə dəyərləndirən H.Əliyev daha sonra deyir: «Azərbaycan Demokratik Respublikası ilk dəfə milli azadlıq, müstəqillik toxumlarını bütün Azərbaycana səpdi. Bu toxumlar uzun müddətdən sonra cücərdi, boy atdı və nəhayət, 1991-ci ildə Azərbaycan yenidən öz dövlət müstəqilliyini əldə etdi. Ona görə də Azərbaycan Demokratik Respublikasının fəaliyyəti ölkəmizin, xalqımızın tarixində parlaq bir səhifədir və biz bu günü bayram kimi qeyd edirik. Biz o günlərə, aylara, o dövrə böyük hörmət və ehtiramı bəsləyirik. Bu gün, Respublika günü bayramında Azərbaycanda ilk demokratik respublikanın yaradılmasında fəaliyyət göstərənlərin hamısını, xüsusən Azərbaycan Demokratik Respublikasının başçıları Məmmədəmin Rəsulzadəni, Fətəli xan Xoyskini, Əlimərdan bəy Topçubaşovu, Nəsib bəy Yusifbəyovu və başqalarını böyük hörmət və ehtiramla, minnətdarlıqla yad edirik. Onların fəaliyyəti, gördüyü işlər xalqımızın xatirəsində əbədi yaşayacaqdır» (19, 383). www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 52 52 Çox mürəkkəb və gərgin bir dövrdə azadlığa qovuşan Azərbaycan xalqı yenicə yaranmış dövlətin dayaqlarını möhkəmlətmək üçün bütün səylərini ortaya qoyurdu. Bu məqsədlə Türkiyədən hərbi yardım istənmiş və Batumda bununla bağlı ikitərəfli müqavilə bağlanmışdı. "Batumda haziranda (iyun) dövlət əleyh namına ədliyyə naziri və birinci mürəxxəs Xəlil bəy ilə Şərq orduları komandanı və ikinci mürəxxəs Vəhib paşa həzrətləri Azərbaycan namına Şurayi- Milli rəisi Rəsulzadə Məhəmməd Əmin və xariciyyə naziri Məhəmməd Həsən bəylər tərəfindən bir müxadinət əhdnaməsi imza edildi. Bu müxadinətin 4-cü maddəsinə binaən məmləkətin əmniyyət və asayişini iadə etmək üzrə Azərbaycan Cümhuriyyəti Türkiyədən müavinəti-əsgəriyyə istəmək həqqinə caiz idi" (46, 39). Belə də oldu. Nuru paşanın başçılığı ilə türk ordusu Azərbaycan torpaqlarında, Azərbaycan əsgərləri ilə birlikdə rus-erməni hərbi birləşmə- lərinin məhv edilməsində çox mühüm rol oynamışdı. Məqsəd hər cür vasitə ilə Azərbaycan adlı bir ölkənin varlığını sübut etmək və bunu, dünya ictimaiyyətinin diqqətinə çatdırmaqdan ibarət idi. 1918-ci ilin iyunun 17-də İstanbulda keçirilən beynəlxalq konfransda iştirak edən Azərbaycan nümayəndə heyətinin rəhbəri M.Ə.Rəsulzadə İstanbuldan yazdığı məktublarda narahatlıqla bildirirdi ki, «nəyin bahasına olursa-olsun Bakını tutmaq lazımdır» (7, f.277, s.2, iş.1, v.37). Bakı düşmənlərin – daşnak və bolşeviklərin əlində olduğu bir zamanda ölkənin xarici siyasətini düzənli şəkildə aparmaq problemlər yaradırdı. M.Ə.Rəsulzadə bu problemlərlə bağlı qəti və kəskin mövqeyini belə ifadə edirdi: «Bakısız Azərbaycan- başsız bədəndir» (45, s.43). Bu vaxt Bakıda ermənilərdən, www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 53 ingilislərdən, ruslardan ibarət silahlı qüvvələr vardı. 1918-ci ilin iyul-avqust aylarında Bakıda eser-daşnak-menşevik ittifaqı əsasında «Sentrokaspi və Sovetin Müvəqqəti İcariyyə Komitəsinin Rəyasət Heyəti Diktaturası» adlı mürtəce hökumət də təşkil olunmuşdu. «Alınan məlumatlardan aydın olurdu ki, onlar şəhəri döyüşsüz verməyəcəklər. Sentyabrın 14-dən 15-nə keçən gecə türk qoşunları sürətli hücumla Bakıya girdilər. Düşmən təslim oldu. Bakı xain qüvvələrdən xilas olundu. Gecə saat üçdə başlanan bu əməliyyat qısa bir vaxtda türklərin qələbəsi ilə qurtardı. Sentyabrın 15-i günü Qafqaz Müsəlman ordusunun komandanı general-leytenant Nuru Paşa Gəncəyə - Azad Azərbaycan hökumətinin başçılarına xoş xəbərli teleqram göndərdi» (84, 88). Ancaq Birinci Dünya müharibəsinin nəticələri Azərbaycan üçün uğurlu olmadı. Belə ki, 1918-ci il sentyabrın 23-də Tələt paşa ilə Almaniya arasında gizli protokol imzalandı. M.B.Məmmədzadə «İstiqlalın diplomatik cəbhəsi» məqaləsində yazır ki, həmin protokola əsasən «Türkiyə qoşunları Azərbaycandan çıxır, Almaniya isə Azərbaycanın istiqlalını Rusiya tərəfindən tanınmasını təmin edirdi. Lakin sonrakı vəziyyət Almaniyanı bu prosesi təmin etməsinə imkan yaratmadı. Məlum oldu ki, Almaniya, Avstriya-Macarıstan və Osmanlı dövləti ilə Bolqarıstan məğlub olmuş, hadisələrin istiqaməti dəyişmiş və Azərbaycan üçün yeni bir imtahan dövrü başlamışdı» (94, 17-18). 1918-ci il oktyabrın 30-da Lemnos adasının Mudros limanında imzalanan müqaviləyə əsasən Bakı, Batumi və başqa ərazilər müttəfiqlərin nəzarəti altına keçirdi (119, 59). Mudros müqaviləsinin 11-ci maddəsində göstərilirdi ki, türk ordusu Qafqazda və Cənubi Azərbaycanda olan ordularını geri Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|