MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 54 54 çağırmalıdır. «Meydana gələn yeni vəziyyətlə əlaqədar olaraq Azərbaycan hökumətinin nümayəndələri İranda olan və müttəfiqləri təmsil edən ingilis generalı Tomson ilə vəziyyəti aydınlaşdırmaq üçün Ənzəlidə görüşsələr də, o, Azərbaycan adında bir hökumət tanımadığını söylədi və danışıq aparmağa razılıq vermədi. Bu hadisə Azərbaycanın siyasi tarixində yeni bir dövrün başlanğıcı oldu» (13, 246). Bu ərəfədə Müəssislər Məclisinin çağırılması sahəsində işlərə başlamaq üçün Nazirlər Şurasının sədri, daxili işlər naziri və xalq maarifi nazirindən ibarət komissiya yarandı. Bu komissiyanın öz işini sürətləndirdiyi və ümumiyyətlə, dövlət quruculuğu işinin genişləndiyi bir şəraitdə Azərbaycanın beynəlxalq vəziyyəti kökündən dəyişmiş oldu. Birinci Dünya müharibəsinin bitməsi ilə Antanta adından Britaniya qoşunları Bakını tutmalı idi. Düşmənin Bakını işğal etmək planına müqavimət göstərmək mümkün olmadığı bir zamanda, Azərbaycan Milli Şurası və Müvəqqəti hökumət ingilislərin şəhərdə yaratdığı işğal rejimi şəraitində Azərbaycanın istiqlaliyyəti uğrunda mübarizəni davam etdiərək, istəyinə çatdı: «… ingilis generalı Tomson öz hökuməti ilə məsləhətləşərək Azərbaycan Milli Şurasının təşkil etdiyi Fətəli xan hökumətini, Azərbaycanda yeganə qanuni hökumət olaraq tanıyacağını bir bəyannamə ilə Fətəli xan hökumətinə və xalqa elan etmişdir» (13, 247-248). Bu dövrdə müstəqil Azərbaycan dövlət quruculuğu prosesində ilk uğurlu addımlardan biri Azərbaycan parlamentinin yaradılması oldu (114). AXC-nin parlamentinin çağırılması ilə əlaqədar Azərbaycanın Milli Şurası ölkə əhalisinə müraciət etdi. Milli Şuranın müraciətində deyilirdi ki, hazırda seçkilərin keçirilməsi mümkün olmadığı üçün əvvəlki seçkilərdə millət www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 55 vəkilləri seçilənlər geri çağrılsın (9, f.895, s.3, iş. 187, v.1-2). Parlamentə Azərbaycanda yaşayan milli azlıqların nümayəndələri də daxil edilməli idi və yalnız bu şərtlərə əməl edildikdən sonra parlamentin çağırılmasına icazə verilirdi. Bunun üçün, Milli Şuranın sədri Məmməd Əmin Rəsulzadə, Məmməd Yusif Cəfərov və Əhməd Cövdət Pepinovdan ibarət nümayəndə heyəti seçildi (24, 16). 1918-ci il dekabrın 7-də Azərbaycan parlamentinin ilk təsis iclası oldu. Parlamentin rəhbərliyi seçildikdən sonra Hökumətin başçısı Fətəli Xan Xoyski çıxış etdi: «Bu gün böylə böyük və mübarək gündür ki, bunu biz azərbaycanlılar yuxumuzda da görə bilməzdik» (4, 7). Parlamentin komissiyalarının təşkilinə 1918-ci ilin 15 dekabrında keçirilən üçüncü iclasında baxılmışdı. M.Ə.Rəsulzadə parlamentin iclasında təkliflə çıxış edib: «Hər fraksiya bir nümayəndə göndərsin və komissiyalar təşkil olunsun» demişdi. (11, 94). Parlamentin yaranması Azərbaycan üçün çox böyük bir hadisə oldu. Bu, Azərbaycan xalqının demokratik rejimdə, quruluşda yaşamasını istəməsinin ən bariz nümunəsi idi. Sovetlər dönəmində isə bu mühüm tarixi hadisəyə də qeyri- obyektiv izahlar verilirdi. N.Pçelin 1931-ci ildə çap etdirdiyi «Müsavat zamanında kəndli məsələsi» kitabında yazır: «Türk əsgərlərinin köməyi ilə Bakıda hakimiyyəti ələ keçirən müsavatçılar öz «demokratikliyi»ni göstərmək üçün, 1918-ci ilin dekabrında «parlament»lərini açdılar. Bu parlamenti Azərbaycan xalqı seçməmişdi. Onun əsasını Müsəlman Milli Şurasına daxil olan müsavatçı xan və bəylər təşkil edirdilər» (122, 21). Qafqazda yeni yaranan Azərbaycan və Gürcüstan dövlətləri Birinci Dünya müharibəsinin qalibləri Antanta adı altında www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 56 56 birləşən Qərbin hegemon dövlətlərinə özlərinə qəbul etdirmiş və de-fakto tanınmışdılar. Bununla bağlı Paris sülh konfransında iştirak edən Azərbaycan nümayəndə heyətinin əməyini xüsusi qiymətləndirmək lazımdır. «Hələ 1918-ci ilin sentyabrında Türkiyəyə-İstanbula gələn Əlimərdan bəy Topçubaşov Azərbaycanın mövcudluğu, əhalisinin sayı, tərkibi, hazırkı durumu, milli müstəqilliyini elan etməsi ilə bağlı memorandumu müxtəlif dövlətlərin buradakı nümayəndələrinə təqdim etmişdi» (125). Ə.Topçubaşovun başçılıq etdiyi nümayəndə heyəti bir müddət İstanbulda qaldıqdan sonra Versala yola düşmüşdü. Versal sülh konfransında başlıca olaraq Almaniya ilə sülh nizamlanması nəzərdə tutulsa da, əvvəldən böyük dövlətlərin liderləri «rus məsələsini» müzakirəyə başladılar (120, 15). Topçubaşovun istər Versaldan göndərdiyi məktublardan, istərsə də hələ İstanbulda ayrı-ayrı dövlətlərin nümayəndələri ilə keçirdiyi görüşlərdən aydın olurdu ki, Azərbaycanın müstəqil bir dövlət kimi tanıdılması çox mürəkkəb və çətin olmuşdu (126). Müttəfiq dövlətlərin Ali Şurasının 1920-ci ilmin yanvarın 11- də keçirilən iclasında Azərbaycan de-fakto tanındı (28, 320). Rəsulzadə bu münasibətlə yazır: «Cümhuriyyətlərin dövlətlər tərəfindən tanınması qafqasiyalı xalq kütlələrində böyük bir sevinc doğurdu. Azərbaycan ilə Gürcüstanda xalq günlərlə şadlıq nümayişləri keçirdi» (99, 3). AXC müstəqilliyini möhkəmlətməyə çalışdığı bir zaman başının üstünü təhlükə alırdı. Bu təhlükə Azərbaycanı müstəmləkəçiliyə doğru sürükləyirdi. Şübhəsiz ki, Azər- baycanın işğalında rusların əlaltısı olan ermənilər də fəal rol oynadılar. Qarabağ, Naxçıvan və digər sərhəd rayonlarında ermənilərin türklərə qarşı törətdiyi qırğınların qarşısını almaq Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|