MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 39 xarakter alırdı. Bunun nəticəsində xalq milli qüvvələrə üz tutmağa başlayırdı. 1917-ci il aprelin 15-20-si arasında Bakıda keçirilən Qafqaz müsəlmanlarının I qurultayı Azərbaycanın ictimai-siyasi hərəkatında mühüm rol oynadı. Qurultayda «Türk Ədəmi-Mərkəziyyət» Partiyası adından çıxış edən Nəsib bəy Yusifbəyli türklərin tapdalanmış hüquqlarından danışıb və onların birləşməsini vacib sayıb. Qurultaydan sonra siyasi, dini, təşkilati, məktəb və milli məsələlər üzrə komissiyalar yaradılıb. «Qurultayda Gəncədə Nəsib bəy Yusifbəylinin başçılıq etdiyi «Türk Ədəmi-Mərkəziyyət»lə «Müsəlman Demokratik Partiya-Müsavat»ın qiyabi olaraq birləşdirilməsi razılığına gəlindi. Çünki qurultayda «Müsavat»la «Türk Ədəmi-Mərkəziyyət» eyni mövqedən çıxış edirdi. Hər iki təşkilat millətlərə ərazi muxtariyyəti tələbi ilə çıxış edir və Rusiyanın federal əsaslar üzərində qurulmasını tələb edirdi» (38, 56). Bunun ardınca 1917-ci il mayın 1-dən 11-dək Moskvada Ümumrusiya müsəlmanlarının I qurultayının keçirilməsi proseslərin qarşısıalınmaz olduğunu ortaya qoyurdu. Qurultayın gündəliyinə bir sıra önəmli məsələlər salındı. Bunlardan dövlət forması, mədəni-milli təyini-müqəddərat, Müəssislər Məclisi və onun seçki kampaniyasının taktikası, Ümumrusiya Müsəlmanlar Şurasına seçkiləri göstərmək olar. «Rusiya türklüyünün bütün əqvamını təmsil edən min mürəxxəsli bu böyük qurultayda şiddətli mübahisə və münaqişələrdən sonra Rusiyanın milli və məhəlli muxtariyyətlər üzərinə qurulu mütəhhid xalq cümhuriy- yətindən ibarət olması tələb olunmuşdu. Bu tələb Rusiya müsəlmanlarının böyük inqilabdan bəslədikləri siyasi əməli tamamilə əyan eləmişdi» (46, 27). www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 40 40 Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında mühüm dəyişikliklər baş verirdi. Xalqın öz dövlətini yaratması üçün real vəziyyət yaranırdı. Bunu, şərtləndirən amillər arasında ictimai-siyasi və elmi-fəlsəfi fikirin rolunu qeyd etməmək mümkün deyildir. Azərbaycan üçün yeni bir dövr başlayırdı. Bu dövrü başlayanların öncüllərindən olan «Müsavat» və «Türk Ədəmi- Mərkəziyyət» 1917-ci ilin iyununda birləşərək, ictimai-siyasi proseslərdə birgə çıxış etməyə başladı. Bu prosesdə yaxından iştirak etmiş M.Ə.Rəsuloğlu sonralar «Müsavat Partiyasının quruluşu» məqaləsində yazır: «Bir sıra müzakirələrdən sonra bu iki partiyanın birləşməsi qərarına gəldik. Partiyanın adı haqqında məsələyə gələndə Nəsib bəy, partiyanın adının «Türk Ədəmi-Mərkəziyyət Firqəsi-Müsavat» qoyulmasını təklif etdi, biz də qəbul etdik» (110, 13). Birləşmiş partiyanın Mərkəzi Komitəsi (MK) yaradılıb və sədr M.Ə.Rəsulzadə seçilib. «Müsavat» və «Türk Ədəmi-Mərkəziyyət»in birləşməsi Azərbaycan xalqının taleyində mühüm rol oynadı. Milli ideologiyaya söykənən bu iki aparıcı partiyanın birləşməsi başqa siyasi qurumları, hərəkatları kölgədə qoydu. Xalq arasında böyük nüfuza malik olan şəxsiyyətlərin bir partiyada birləşməsi Azərbaycanın gələcək taleyinə müsbət təsir göstərdi. Bunun nəticəsi olaraq 1917-ci il oktyabrın 22-də keçirlən Bakı Sovetinə seçkilərdə «Müsavat» qələbə qazandı. «Müsavat 25 min seçicidən 10 min nəfərin-yəni bütün seçici- lərin 40 faizinin (9617) səsini qazanmışdı, halbuki, özləri üçün əlverişli şəraitdə keçirilən bu seçkilərdə bolşeviklər cəmisi 4 min seçicinin səsini toplaya bilmişdi» (28, s.31). Bolşeviklərin lehinə Bakı şəhəri əhalisinin 15,4 faizi səs vermişdi (117, 181). Seçkilər göstərdi ki, xalq arasında www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 41 «Müsavat»ın nüfuzu başqa siyasi qüvvələrlə nisbətdə xeyli yüksəkdir: «Müsavat Partiyası 9617, Daşnaksutun 5288, bolşeviklər 3823...» (116, 93). Bu, yalnız «Müsavat»ın deyil, milli məfkurənin, milli ideologiyanın böyük qələbəsi idi. Bunu, bolşeviklər, sosialist- lər, daşnaklar və başqa siyasi qurumlar yaxşı anlayırdılar. Ona görə də bununla razılaşmayan bolşeviklər və daşnaklar seçkilərin nəticələrini ləğv etməyə çalışdılar. R.Xudiyev «Türk Ədəmi-Mərkəziyyət Firqəsi-Müsavat» məqaləsində yazır: «1917-ci ilin noyabrın 2-də Bakı Soveti hakimiyyətini elan etmiş sovetin tərkibinə "Müsavat" Partiyasından 22 deputat daxil edilmişdi» (30, 2). Müsavatçı deputat Rəsulzadə Bakı Şəhər Sovetinin iclasında çıxış da edib: «Müsavat Partiyası hökumətin təşkilinə ehtiyatla yanaşır və bütün Qafqazı yandıracaq bir ziddiyyətin yaranmasından çəkinir. Bax belə bir toqquşma təhlükəsinə görə şəhər Sovetinin hökumətinə etiraz etmir» (123, 123). 1917-ci ilin oktyabrın 25-də rus bolşeviklərinin inqilab edərək Rusiyada hakimiyyətə gəlməsini də, ilk dövrlərdə müsavatçılar müsbət qarşılayıblar. M.Ə.Rəsulzadə bunu, belə izah edir: «Lenin «torpaq köylünün, muxtariyyət də millətlərin» dedi və bununla müvəffəqiyyətini təmin eylədi" (83, s.346). Məhz bundan sonra Azərbaycanın muxtariyyəti geniş şəkildə gündəmə gəldi. Bununla bağlı Gəncədə müşavirə də keçirildi. «Açıq söz» qəzetinin yazdığına görə, müşavirədə iştirak edən 48 nümayəndənin 11-i sosialist fraksiyasından idi. "Müsavat" isə 24 nümayəndə ilə təmsil olunub. «Nicat» və «Difai» partiyaları da "Müsavat" fraksiyası ətrafında birləşmişdilər (83, s.346-347). Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|