Manaf süleymanov

129 
 
Bakıya  qayıdıb  əməliyyata  şəxsən  rəhbərlik  etməyə  başlayan 
Martınovu  da  arvadlar  daşa  basmışdılar,  Onun  əmrilə  Skoblev  dəyirmanını 
təzədən  dağıtmaq  istəyən  arvadlara  soldatlar  4  dəfə,  Kaspi  (l.  Şmidt) 
küçəsindəki  böyük  şərab  anbarına  hücum  edən  arvadlara  2  dəfə  yaylım  atəşi 
açırlar.  Atlı  kazaklar  Qaraşəhər  körpüsünün  yanında  1.000  nəfərlik  arvad 
izdihamını pərən-pərən edib qovanda 4 adam öldürülür və atın ayaqları altında 
uşaq  qalıb  məhv  olur.  Merkuri  (Şaumyan),  Petrovsk  (Neftçilər  prospekti), 
Lebedinsk,  Birjevoy  (Üzeyir  Hacıbəyov)  və  başqa  küçələrdə  kazaklar  və 
polislər  dəfələrlə  yaylım  atəşi  açmışdılar.  Əməliyyat  Martınovun  tərtib  etdiyi 
plan üzrə aparılmışdı. 
Bakı  şəhər  rəisliyinin  təhrif  edilmiş  məlumatına  görə  64  nəfər  adam 
iğtişaş vaxtı ölüb və yaralanmışdı; onlardan 30 nəfəri fevralın 14-də (bir ölən, 
29 yaralanan), 17 nəfəri fevralın 15-də (bir ölən, 16 yaralanan), 17 nəfəri ayın 
16-da (7 ölən, 10 yaralanan). 
Deyilənlərə  görə,  ölüb-yaralananların  sayı  çox  imiş,  hökumət 
məmurlarından polis və soldatlardan da xeyli ölən və yaralanan vardı. 
Martınovun yazdığı raportda qadınlar qiyamı zamanı şəhərə 2 milyon 
957 min manat ziyan dəydiyi göstərilirdi. 
Neft sənayesi sahibkarları və bütün mürtəce əksinqilabi ünsürlərin əl-
ələ verib polis və qoşun hissələrinin köməyilə qan bahasına yatırılan ac-yalavac 
qadın  və  yeniyetmələrin  bu  qeyri-mütəşəkkil  çıxışı  zəhmətkeşlərin  gözünü 
daha da açdı. 
Bakıda  baş  verən  bu  gözlənilməz,  qeyri-adi  hadisə  bütün  Qafqazda 
əks-səda  yaratdı  və  tezliklə  başqa  şəhərlərdə  də  arvadların  çıxışlarına  şərait 
yaratdı. 
Mübarizəyə  qalxan  qadınlar  şallaq  və  güllələrdən  qorxub  tərksilah 
olmamışdılar.  Onlar  Bakı  tacirlərinə,  mağaza,  anbar  və  dəyirman  sahiblərinə 
ultimatum  verib  belə  bir  bəyannamə  ilə  müraciət  etmişdilər:  «Siz  ey  rəhmsiz 
qan içənlər, yaddan çıxarmayın ki, belə bir  «qadın tufanı» bir də gələ bilər. O 
daha dəhşətli, daha amansız və qəzəbli olacaq. Heç bir qüvvə qabağımızı kəsə 
bilməyəcək. Bütün dükanlar  və  mağazalar, anbar  və dəyirmanlar dağılıb  yerlə 
yeksan olacaq. Qan içənləri öldürəcəyik. Hamınız məhv olacaqsız». 
Arvadlar peyğəmbər kimi hər şeyi sanki əvvəlcədən duyublarmış. Düz 
bir  il  sonra  daha  böyük  hadisələr  baş  verdi.  Fevral  inqilabı  üç  yüz  illik 
Romanovlar xanədanını, çar mütləqiyyətini alt-üst elədi, 
1917-ci il  martın 2-də Bakı qəzetləri istibdadın  devrildiyi   şad xəbəri 
səhifələrində  iri  hərflərlə  çap  etdilər.  Fevral  burjua-demokratik  inqilabı  qalib 
gəlmişdi. 
Balaxanı,  Sabunçu,  Bibiheybət,  Ağşəhər  və  Qaraşəhər,  depo  və  gəmi 
tərsanələrinin min bir ahənglə uğuldayan fit səsləri bu şad xəbəri bütün aləmə 
yaydı.  Çox  keçmədi  ki,  mədənlərdə,  zavodların,  tərsanələrin,  emalatxanaların 

---

130 
 
həmişə  bağlı,  iri  darvazaları  qabağında  adam  əlindən  tərpənmək  olmurdu. 
İzdiham get-gedə artırdı; fəhlələr, ustalar bir-birini qucaqlayıb öpür, təbrik edir 
və  qəzetlərdəki  «Mütləqiyyət  yıxılmışdır.  Çar  II  Nikolay  taxt-tacdan  və 
hakimiyyətdən  əl  çəkmişdir»  sözləri  ağızdan-ağıza  gəzirdi.  Elə  bil  bütün 
çətinliklərin  aradan  qalxması  bu  cümləyə  bənd  idi,  sabah  ərzaq  artacaq, 
ucuzlaşacaq, hər şey qaydaya düşəcəkdi. 
Rusiyada  304  il  hökmranlıq  sürmüş  Romanovlar  sülaləsinin  18-ci  və 
sonuncu nümayəndəsi II Nikolay 23 il hökmranlıqdan conra 49 yaşında taxtdan 
salındı və tacdan məhrum edildi. Bu xəbər ildırım sürətilə dünyaya yayılmışdı. 
Bir qrup Bakı qaragüruhçusu, Nikolayın adı çəkiləndə səcdə edənlər - 
keşiş  Ekzar  Qruzi,  maarif  inspektoru  Saxnovski,  milyonçu  Çolaq  Ağabala 
Quliyev,  qoluzorba  Hacı  Aslan  Aşurov,  Bakı  texniki  məktəbinin  direktoru 
Bajenov  toplanış  məskənləri  olan  Aleksandro-Nevskidəki  katedral  «Qızıllı» 
kilsənin həyətinə yığışıb avara Qara Məmmədə bir qızıl onluq verərək faytona 
oturtdular və hündürlüyü iki arşın, eni bir arşın olan qızılı rəngli çərçivədəki II 
Nikolayın portretini qabağına qoyub küçələrdə, meydanlarda gəzdirtdilər. 
Macəra  axtaranlar,  əyləncə  həvəskarları,  bekar  adamlar  faytonda 
oturmuş  Qara  Məmmədə  və  tutduğu  portretə  tamaşa  edə-edə  gülüb  söz 
atırdılar. 
Petroqradda  fəhlə,  əskər  və  matrosların  üsyanı  dünyanın  ən  böyük 
imperatorluğundan birini yıxdı. Ölkədə iki hakimiyyətlilik yarandı: Sovetlər və 
«Müvəqqəti  hökumət».  Qəzetlərdə,  jurnal  səhifələrində  dəfələrlə  Rodzyanko, 
Milyukov,  Quçkov,  Kerenski  və  bu  silkdən  olan  adamların  adları  yazılır, 
yığıncaq, mitinq və məclislərdə təkrar olurdu. 
Mart  ayının  7-sinə  keçən  gecədə  Bakı  fəhlə-əskər  deputatları  Soveti 
quruldu.  Şəhərdə  bütün  partiyalar  fəaliyyətə  başladı.  Sovetdə  eser-menşevik 
çoxluğunun sazişçi xəttindən istifadə edərək burjuaziya mart - aprel aylarında: 
«Bakı  şəhərində  və  onun  rayonlarındakı  zavod  və  fabrikantların,  texniki 
emalatxana  sahiblərinin  cəmiyyəti»,  «Ticarət-sənaye  ittifaqı  şurası»,  «Qazma 
podratçılarının  ittifaqı»,  «Şaxta  sahiblərinin  cəmiyyəti»  və  Milli  burjuaziya 
şuraları  yaradıldı:  Müsavat  partiyası  və  başqa  partiyalar  yeni  qüvvə  ilə 
fəaliyyətə başladılar. Müsavatçılar kütlələri   islam-türk  bayrağı  altında  cəm  
olmağa çağırırdı. 
«Hümmət»  bolşevik  təşkilatı  da  fəhlələr  arasında  ciddi  iş  aparır, 
bolşeviklər  kütlələrə  sosialist  şüuru  aşılayır,  onları  Lenin  bayrağı  altında 
birləşdirirdi.  Leninin  aprelin  əvvəlində  mühacirətdən  Petroqrada  qayıtması 
Bakı  proletariatına  ilham  verdi.  Mədən  və  zavodlarda  canlanma  yarandı. 
Doqquz  il  fasilədən  conra  «Бакински  рабочи»  qəzeti  təzədən  nəşrə  başladı. 
İyun  ayının  üçündə  bolşevik  «Hümmət»  qəzeti  nəşr  edildi.  N.  Nərimanov 
qəzetin baş məqaləsində  bolşeviklərin  proqramını  və məramını  izah edirdi. 

---