Marife yıl. , sayı. 1, bahar 2003, s. 19-140 İslam'in dişindaki
Yüklə 2,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
Monoteist İnançlarda Ulühiyet Anlayışı 133
Ayrıca Yeni Platonculuk'un, teslis inancının oluşmasında etkin rol oynadığı da söylenebilir. Çünkü bu felsefi akım, alemin oluşmasını, üç unsura veya mukaddes üçlüye indirger. Bunlardan birincisi İlk Yaratıcı ;89 ikincisi ondan doğan akıl; üçüncüsü ise, her bir canlıyla ilişkisi olan ruhtur. İlk Yaratıcı 'yı Baba; ondan doğan aklı oğul; ruhu da ruhu 'l�kuds olarak ifade edersek, ortaya Hıristiyanların teslisi çıkar ki bu, bazı müs� teşriklerin bu yöndeki çıkarsamalarına da uygundur.90 Orta Çağ Hıristiyan teolog ve filozoflarının çoğunluğunun ve kilise papazlarının hemen hemen tamamının Platon 'un ve Yeni Platonculuğun etkisi altında kalmasına karşın, bu çağda Hıristiyan düşüncesine Aristoculuğu yerleştiren filozoflar da vardır. Bunların başında aynı zamanda Hıristiyan din alimi de olan Albertus Magnus/Büyük Albert ( 1 1 93/ 1 280) ve öğrencisi Saint Thomas/Aquinolu Thomas ( 1 2 2 5/ 1 2 74) gelir.91 Albertus, akıı ilimlerle dinı ilimIeri birlikte ele alan bir filozoftur.92 Bu özelliğinden do� layı o, ulOhiyetle ilgili görüşlerini temellendirirken, önce doğa bilimleri başta olmak üzere çeşitli bilim dallarına ait olguları toplar ve bunu sistemleştirir. Bu sistemin en önünde mantık yer alır. Bundan sonra Albertus, felsefeyi, real felsefe ve pratik felsefe olmak üzere iki kısma ayırır. Real felsefeyi de teoloji, matematik ve fizik olarak üç bölüme ayırdıktan sonra, teolojiyi en yüksek ve en mutlak varlığın öğretisi olarak nite� ler. Pratik felsefenin de kapsadığı alanları belirten Albertus'a göre "her obje, kavram sal özüne göre, (piramit şeklindeki) bu sistemde kendisine ayrılan yeri alır ve bu nes neler düzeninin en tepesinde de Tanrı yer alır. Sistemin doruğu olan Tanrı, her şeyin en yukarıdaki nedeni, ilk kımıldatıcısıdır. Çünkü Tanrı "en yüksek gerçek" ve "en yük� sek iyi"dir de. "'J Bundan sonra Albertus, formların formu da dediği Tanrı'dan aşağı doğru inerek neden 'den etki'ye, etki 'den edilgin 'e ve sonunda maddeye inileceğini ifade eder. Theosentrik bu deduktif sistem, Tanrı'dan gelip, Tanrı 'ya işaret olan bir sistemdir 94 Hocası Albertus'tan daha ileri düzeyde Aristo'yu gerçek anlamda temsil eden ve Aristo'nun kitaplarını derinlemesine şerh eden Saint Thomas'a göre ise Tanrı vardır ve O Vacibü 'INücOd'dur!5 O'nda öz ile var oluş birbirinden ayrılamazlar, bunlar Tan� rı'da bir arada bulunurlar. "96 Thomas, Tanrı 'nın var olduğunu ispat ederken hareket, ihtiyaç ve amaçlılık de lillerini kullanır ve Aristo'nun İlk Muharrik düşüncesine ilgi gösterir. Alemin yaratıcısına ve nedenine delalet etmesi sebebiyle bu düşüncenin çerçevesini genişletir. Ona göre alem, varlığı kesin olan bu Vacibü'I-VücOd'dan sadır olmuştur, O'na muhtaçtır ve ne dene olan bu ihtiyaç hiç kesintiye uğramadan süreklilik arz eder.97 "Oluşu başlatan Tanrı olduğu gibi, oluşun gayesi de en yüce iyi olan Tanrı 'dır"98 diyen Thomas, Tanrı 'nın alemi zorunlu bir iradeyle değiL, hür iradeyle yarattığını söy- 89 Yeni Platonculukta sudGr teorisi benimsendiği için burada geçen "ilk Yaratıcı" sözünden "sudamn ilk kaynağı" kastedilmektedir. 90
Ebu Zehra , Mufıddardt, s. 39-42. 91
ibrahim MedkGr, Dürus fi TdriFıi'l-Felsefe, Kahire 1 953, s .
5 . 92
MenCıfi, Tefıdfüt, s. 1 43. 9J
Gökberk, Felsefe Tarifıi, s. 1 50. 94
Gökberk, Felsefe Tarifıi, s. 1 50. 95
Hasan eş-Şafii, Mukaddime fi'I-Felsefeti'I-Amme, Kahire ty., s, 224, 96
Gökberk, Felsefe TariFıi, 1 52 . 97
Şafii, Mukaddime , s. 224. 98 Gökberk, Felsefe Tari FIi ,
134 Hasan Hüseyin Tunçbilek ler. Çünkü ona göre zorunlu irade, kendisine denk olan nesneye taallCık eder. Halbuki Tanrı ile alem arasında bir denklik söz konusu değildir. Aynı zamanda alemin var ol� ması Tanrı 'ya bir şey ilave etmediği gibi, yok olması da O'ndan bir şey eksiltmez.99 Thomas, bilgi ile inanmaliman alanlarının tam olarak örtüşmediğini, birbirlerini kısmen karşıladıklarını ifade ettikten sonra, inancın akla aykırı olmadığını, ama aklın üstünde olduğunu söyler. Aslında bu düşüncelerle onun varmak istediği nokta, bir kilise filozofu olarak teslis (onun ifadeSiyle üçlü birlik) ve diğer Hıristiyan dogmasıyla ilgili hususları meşrulaştırma gayretidir. Ona göre bu gibi hususlara sadece inanılır ve bu inanılan şeyler dinin doğrularıdır. 100 Hıristiyanlıkta tanrı anlayışından söz ederken 20. asrın teoloji dalındaki en çok göze çarpan eserlerinden biri olan Systematic Theol og y adlı kitabın yazarı Paul Tillich 'in konuya ilişkin görüşlerine de yer vermemiz gerekir. Tillich, Tanrı'nın ezell ve ebedı olduğunu, lol her yerde mevcut olduğunu, 102 sonsuz bilgiye, IOl Tanrısal sevgiye ve Tanrı� sal adalete , 104 Tanrısal güce ve sonsuz kudrete l05 sahip bulunduğunu söyler. 0, Tan� rı'ya nispet edilen bu sıfatları niceliksel değil de, niteliksel bir yorumla ele alır. Tan� rı'nın varlığını kabul etmenin reddetmek kadar ateistçe bir tutum olduğunu ifade eden Tillich, Tanrı'nın var olmanın ta kendisi olduğunu ve ayrı bir varlık olmadığını savu nur. 106 Tillich 'in gerek Tanrı'nın sıfatlarıyla gerekse varlığıyla ilgili görüşlerinden, onun Yeni Platonculuktan etkilendiği anlaşılmaktadır. 0, oluşun dışında Tanrı'ya atfedilen bütün ifadelerin sembolik olduğu görüşündedir. 107 Tillich, tabiat üstülüğe karşı olduğu gibi tabiatçılığa da karşıdır. Ona göre Tanrı dünyadan farklıdır fakat dünyanın dışında değildir. Her yerde ve her şeyin üstünde olan Tanrı 'nın dünyadan farklı olması, aklı hiçe sayma anlamına gelmediği gibi, dün yanın içinde olması da dünya ile karışmış olması sonucunu vermez. Tanrı ile dünyanın özünü özdeşleştiren Tillich, panteist bir Tanrı anlayışına sahiptir. Ona göre ancak bu düşüncelerle Tanrı-evren veya Tanrı�insan ilişkisi kurulabilir. 108 Tillich'in teslis inancına gelince, o bu inancı akla ve mantığa aykırı bulmaz. Tan rı hakkında söylenen zat ve teslis gibi kavramların yeniden yorumlanması gerektiğini düşünse de, şimdilik bunların yeterli olduğunu belirtir. ı09 Buraya kadar anlatılanlara bakıldığında, Hıristiyan din alimleri ve filozoflarının ulCıhiyete dair yapmış oldukları benzer veya farklı yorumlardan çıkan sonuç, genel olarak onların teslis inancında ittifak etmiş olmalarıdır. Gerek geçmişte, gerekse gü nümüzde fertler bazında bazılarının bu inanca sahip olmamaları, istisna! bir durum arz eder. Kaldı ki, Hıristiyanlığın temel inanç esaslarından biri olan tecessüdlincarnation konusunda İsa 'nın " Kurtarıcı" olduğuna inanan ve bunun ibadette onun şahsına yö- 99 MedkGr, DürUs, s. 98-9. 100 Gökberk, Felsefe TariFıi, s. i 5 ı . 101 Tillich, SystematicTfıeology, The University of Chicago Press, New York i 967, I. 274. 102 Tillich, SystematicTfıeology, ı. 277. 103 Tillich, SystematicTFıeology, ı . 279. 104 Tillich, Love, Power and Justice, Oxford University Press, London and New York 1 960, s. 2 5 , 105 Tillich, Love, Power and Justice, s. ı ı o. 106
http//www.stanford.edu/group/kinglpapers/voI2/5504 ı 5. dissertation_chapter_3 .htm 107
Tillich, SystematicTfıeology, ı, 245. 108
Tillich, SystematicTfıeology, ıı. 6. 109
Tillich, SystematicTfıeology, ı. ı 56, 2 50. Tillich'in görüşleriyle ilgili geniş bilgi için bkz. Ruhattin Yazoğlu, Paul Tillich'de Tann Kavramı, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi. Yıl : 2, Sayı: 3, Nisan-Mayıs-Haziran 2002 . Yüklə 2,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|