Mark tven tom soyerning boshidan kechirganlari qiss a

O'N UCHINCHI BOB
QAROQCHILAR SHAYKASI YELKANNI KO'TARADI

Tom qat'iy bir qarorga keldi. Uning ko'nglida g'ashlik va umidsizlik to'lib toshar edi. U o'zini yolg'iz, hech kim qaramay tashlab qo'ygan, hech kim suymas bir kishi deb hisoblardi. Keyinroq borib kishilar uni qanday xafa qilganliklarini bilsalar, balki rahmlari kelib achinarlar, degan o'y bilan o'zini hammavaqt yupatib yursa hamki, unga hech kim yordam bermas edi. Agar ular albatta undan qutulishni istasalar, nimayam qila olardi? U ketadi, keyin uni xohlaganlaricha so'ka bersinlar. Nimaga so'kmasinlar? Hech kim qaramay qo'ygan yakka-yu yagona bir bola shikoyat qilishga haqlimi? Nihoyat, uni jinoyatqilishga majbur etdilar... Boshqacha yo'l yo'q... Shunday xayollar ichida u ko'kalamzor maydonning narigi boshiga borib yotgan edi, maktabdan bolalarni tushdan keying! darsga chaqiradigan qo'ng'iroq tovushi eshitildi. Tom o'ziga yaxshi tanish bo'lgan bu qo'ng'iroq tovushini endi bundan keyin sira eshitmayman, degan fikr bilan yig'lab yubordi. Bunga ko'nikish qiyin bo'lsa ham majbur edi. Uni hammalari o'zlaridan chetga siltar, nima bo'lsang, shu bo'l deb o'z taqdiriga tashlab qo'yar ekanlar, bunga albatta bo'ysunish kerak. Biroq Tom uning bu qilgan ishlarini kechiradi.

To'm avvalgidan ham ortiqroq ho'ngrab yig'lab yubordi.
Xuddi shu paytda u o'zining eski qadrdon do'sti Jo Garperga duch kelib qoldi. Ko'rinishdan u ham juda xafa bo'lib, ko'nglida esa buyuk va achchiq bir qat'iyat yetilib qolgandek tuyulardi. Bular, shubhasiz, ikkovlari ham «xuddi bir xil fikr bilan to'lg'angan ikki jon» edilar. Tom yengi bilan ko'z yoshini artarkan, o'rtog'iga hasrat qihb, unga o'z uyida hech kim xayrixohlik qilmasligi va yomon muomalada bo'lishlarini aytib, uyidan butunlay ketmoqchi va bundan keyin sira qaytib kelmasligini aytdi. Piravordida u: «Jo meni hech esdan chiqarmaydi», deb ishonch bildirdi.
Suhbat davomida Joning ham bu haqda Tomdan so'ramoqchi bo'lgani xuddi shunday masala bo'lib, xuddi shunday maqsad bilan uni qidirib yurganligi ma'lum bo'ldi. Onasi uni qaymoqni sen yeb qo'ygansan, deb urgan, u esa haqiqatda hech qanday qaymoq ko'rmagan ham. Aftidan, u onasining joniga tekkan, onasi ham uni yo'qotib qutulmoqchi bo'lgan bo'lsa kerak, agar shunday bo'lsa Jo uchun faqat uning tilagini bajo keltirishdan boshqa chora yo'q. Onasi uni yo'qotib, o'zining baxtli bo'lishiga va o'z bolasini azob-uqubatlar tortib o'lib ketishi uchun shu sovuq dunyoga tashlab qo'yganiga achinmasligiga ishonadi.
Bolalar to o'lim kelib, ularni jabr-mashaqqatlardan qutqazmaguncha bir-birlaridan ajralmay aka-ukadek bo'lib yurishga va'dalashib, sekin-asta qayg'u-hasrat bilan yo'lga tushib jo'nadilar. Keyin ular o'zlaricha rejalar tuza boshladilar. Jo o'z xayolida bu dunyo maishatlaridan butunlay kechib, birorta g'orning ichiga kirib, qotgan nonlaryeb sovuqdan, muhtojlikdan, qayg'u-kulfatlardan o'lib ketishga rozi bo'lgan edi. Lekin Toinning bunday ishdan ko'ra jinoyat yo'liga kirish ancha foydaliroq, degan maslahatiga quloq solib, qaroqchi-o'g'ri bo'lmoqchi bo'ldi.
Shaharchadan uch mil nariroqda, Missisipi daryosining kengligi bir milga yetadigan yerda, uzundan uzoq cho'zilib ketgan daraxtzor bir orol bo'lib, uning qumloq bosh tomoni makon uchun juda qulay yer edi. Bu orolda odatda kishi zoti yo'q, o'zi daryoning narigi tomonidagi qalin o'rinonlarga yaqin. Biroz nari-beri o'ylanib turganlaridan keyin, qahramonlarimiz shu Jekson orolini o'zlari uchuu makon qilib olmoqchi bo'ldilar. Keyin ular Geklberri Finni topib oldilar, u bam jon-dili bilan ularga qo'shildi. Gekka har qanday ishning farqi yo'q edi. Ular - qishloqdan ikki mil yuqoriroqda -suv bo'yidagi xilvat yerda o'zlarining yaxsbi ko'rgan vaqtlari, ya'ni yarim kechada topishmoqchi bo'lisbib, ajralishib ketdilar. O'sha yerda yog'ochdan ishlangan bir sol bo'lib, ular o'shani egallab obnoqchi, o'zaro shart-lasbib, har qaysilari mumkin qadar qaroqchilarga xos noma'lum va qora yo'llar bilan ilgaklar, qarmoqlar va oziq-ovqatlar topib olib kelmoqchi bo'ldilar; o'sha kuni tush vaqti bo'lmasdanoq har qaysisi o'z o'rtoqlari orasida: «Tez vaqtlarda shahardan bir narsa eshitsalarmg kerak» degan va kishini qiziqtiradigan xabar tarqatishga ulgurdilar. Bu tumanli xabar ishorasini eshituvchi kishilarning hammasini «bu so'zni og'izlaridan chiqarmasliklari» to'g'risida ogohlantirgan edilar.
Yarim kechaga yaqin Tom qo'lida bir bo'lak pishgan to'ng'iz go'shti va yana boshqa xil oziq-ovqatlarni ko'tarib kelib, qalin o'tiar orasiga yashirib qo'ydi. Bu bir tepalik ustida bo'lib, shu yerdan ularning uchovlari uchrashadigan yerlari ko'rinib turar edi. Qudratli, katta daryo ham go'yo uyquga cho'mgan singari to'lqinlanimasdan tinch turar edi. Tom atrofga quloq soldi, hech qanday tovush yo'q. Sekingina uzun hushtak chalib qo'ygan edi, unga qalin o'rmon orasidan javob eshitildi. Tom yana ikki marta hushtak chaldi, u yoqdan ham xuddi shunday javob keldi. Shundan keyin kimdir tovushini o'zgartiribroq:

• 
  Kim kelayotir? - deb so'radi.
  
• 
  Ispan dengizining qora Qasoskori Tom Soyer. O'zlaringiz kimsizlar? Ismlaringizni aytinglar!
  
• 
  Gek Finn - Qonli qo'l va Jo Garper - Dengizlar Dahshati.
  

Bu laqablarni Tom o'zining sevikli romanidan yodlab olgan edi.
- Xo'p, qani parolni aytinglar!
Kechaning sukunati ichida ikki kishi xirillagan tovush bilan birdaniga:
- «Q n!» degan javobni berdilar.
Tom tepalikdan turib oldin go'shtni yumalatib yubordi, orqasidan o'zi sirpanib tushdi. Bu tepalikdan suv bo'yiga tushadigan tep-tekis, juda yaxshi yo'l bo'lsa ham, biroq u chin o'g'ri sifatida yomon va xavfli yo'ldan yurishni afzal ko'rgan edi.
Dengizlar Dahshati ham o'zida bor cho'chqa go'shtini zo'rg'a ko'tarib olib keldi. Finn - Qonli Qo'l, qayerdandir bir qozoncha hamda o'zidan boshqa hech kim tamaki chekmaydigan bo'lsa ham, bir dasta tamaki yaproqlari bilan trubka qihsh uchun bir necha jo'xoripoya topib kelgan edi. Qora Qasoskor, agar o't bo'lmasa, yo'lga tushishning ham hech bir ma'nosi yo'qligini bildirdi. Bu juda yaxshi fikr edi: gugurt u vaqtlarda juda kamdan- kam ma'lum bo'lgan bir narsa edi. Bolalar ikki yuz qadam
chamasi daryo oqimidan yuqoridagi bir solda olov borligini bilib, sekin-asta borib, undan bir cbalani o'g'irlab keldilar.
Keyin ular yo'lga tushdilar. Tom yonidagilarga buyruqlar berib borar edi. Gek eshkaklarni eshib borar, Jo bo'lsa solning dum tomonida o'tirardi. Tom go'yo o'zini kapitan his qilar edi. Achchiqlangan bo'lib qovoqlarini solib, qo'llarini ko'kragiga qovushtirib dahshat bilan komanda berib borar edi:

• 
  Shamolga to'g'rilab yuringiz!
  
• 
  Xo'p, ser!
  
• 
  To'g'riga yur, to'g'riga!
  
• 
  Xo'p, ser!
  
• 
  Biroz bo'shat!
  
• 
  Xo'p, ser!
  

Biroq sol daryoning o'rtasida ketib borayotganligi uchun bunday komanda berish shunchaki bo'lib, haqiqatda bundan hech bir foyda yo'q edi.

• 
  Yelkanlarning qaysilari ko'tarilgan? - Pastkilari, ser!
  
• 
  Hammalaringiz palubaga chiqinglar! Qani, chaq-qonroq!
  

Azamatlardan oltitasi for-machtaga chiqsin. Qani, tez-tez qimirlanglar!

• 
  Xo'p, ser!
  
• 
  Katta yelkanni yoyib yubor. Qani, ha yigitlar, chaqqon bo'hnglar!
  
• 
  Xo'p, ser!
  
• 
  Rulni shamolga to'g'rilab ushla! Bir chekkaga bin-. Qarshidan kelayotgan urush kemasini ko'rdingmi? Chapga yur, chaproqqa! Yashanglar, azamatlar! Birgalikda harakat qilinglar! Chapga yuringlar!
  
• 
  Xo'p ser!
  

Sol daryoning oqimiga chiqib oldi. Bolalar uni qo'yib yuborib, eslikaklardan qo'llarini bo'shatdilar. Daryodagi suv ko'p bo'lmaganidan, oqimi ham kuchli emas edi, oqish tezligi - soatiga ikki-uch milcha kelardi. Bolalar qirq minut chamasi bir-birlari bilan hech so'zlashmay bordilar. Sol bular tug'ilib o'sgan shaharcha yonidan suzib o'tib ketdi. Shaharcha tinch uyquda edi. Ahyon-ahyonda ikki-uch o't ko'rinib, shaharning qayerdahgini taxmin qilish mumkin edi. U shaharcha ko'kda yulduzlar zumrad kabi yarqirab turgan bepoyon va tuman bilan qoplangan daryoning teparog'ida edi. Butun aholi shu paytda bo'layotgan bu buyuk voqeadan xabarsiz, tinch uyquda yotardi. Ispan dengizining Qora Qasoskori hanuzgacha solning o'rtasida tikka turgani holda, ilgari yaxshi yashagan va so'nggi vaqtlarda ko'p azoblar chekkan shaharga so'nggi daf a ko'z tashlar, o'limdan qo'rqmasdan, unga tikka borar, lablarida qandaydir tumanli tabassum bilan o'zining o'limga qarshi kelayotganini boshqalar ko'rishsin, deb bunday to'lqinli katta daryo ichida borardi. Taassurotni biroz kuchaytirish bilan Jekson oroli ham juda poyonsiz uzoqliklarga siljib ketgandek bo'ldi. Tom ham yuragi ezilgan, lekin mamnun holda o'zining tug'ilib o'sgan shahariga yana bir bor qarab qo'ydi. Uning o'rtoqlari ham shaharga tikilib qaray-qaray, oroldan o'tib ketayozgan edilar, lekin ular qo'rqinchni vaqtida bilib qolib, uning oldini oldilar. Kechasi soat ikkilar bo'lganda, sol ular to'xtamoqchi bo'lgan yerdan ikki yuz qadam chamasi yerdagi sayozlikka borib to'xtadi va ular o'zlarining bor narsalarini o'sha yerga tashib olgunlaricha ancha vaqt borib-kelib yurdilar. Shu orada ular solning yelkanlaridan birini olib kelib, oziq-ovqatlarning ustini yopib qo'ydilar-da, o'zlari xuddi qaroqchilardek, ochiq havoda yotmoqchi bo'ldilar.
Ular o'rmoiining yoqasidan yigirma qadamcha nariroqda o't yoqib, kechki ovqat uchun biroz go'sht qovurdilar-da, o'zlari bilan birga olgan zog'ora non-larining yarmisini yedilar. Bunday erkinlikda, qalin o'rinonlar yonida, kishi ko'rinagan yerlarda ovqatlanib o'tirish - hayron qolarlik darajada qiziq edi-da! Bolalar ham o'zaro so'zlashib o'tirib, bundan keyin «madaniy turmush» sari hech qaytib bormaslikka va'dalashdilar. Yongan o't ularning yuzlarini yoritib, katta yo'g'on daraxtlarning tanalariga va chirmashib yotgan tok yaproqlariga qizg'imtir nur sochlimoqda edi. Oldilaridagi go'sht va nonlarni tamom yeb bitirganlaridan keyin bolalar lazzat va rohat bilan maysa o'tlar ustiga cho'zilishdilar. Ular bundan boshqa ham salqinroq joy topa olar edilar, lekin shunday chiroyli manzaradan o'zlarini mahrum etkilari kelmadi.

• 
  Xo'sh, ayting-chi, shu o'tirishimiz ko'ngilli emasmi? - dedi Jo.
  
• 
  Juda ko'ngilli, - deb javob berdi Tom.
  
• 
  Shu o'tirishimizni boshqa bolalar ko'rsalar nima der edilar?
  
• 
  Nima deyishar edi, deysanmi? Ular rashkdan yuraklari yorilib o'lar edilar. Shunday emasmi, Gek?
  
• 
  To'g'ri, - dedi Geklberri, - boshqalarni bilmayman, lekin o'zim juda xursandman. Menga bundan ortiq va bundan yaxshi hech narsa kerak emas. Boshqa vaqtda odat bo'yicha qornim to'yib ovqat ham yemayman. Undan keyin bu yerga birov kelib, bizlarni bo'lar-bo'hnasga tutib olib uravermaydi ham.
  
• 
  Men xuddi shunday turmushni yaxshi ko'raman-da, - dedi Tom. - Ertalab erta turish ham kerak emas, maktabga borish ham kerak emas, yuz-qo'l yuvib va boshqa shunday har xil bemaza ishlarni ham qilib yurmaysan. Bilasanmi Jo, qaroqchilar qirg'oqdaliklarida rohiblardan ko'ra yaxshiroq turmush kechiradilar, hech ish qilmay qo'l qovushtirib o'tiradilar. Rohib esa ibodat qilishga majbur, vaqtichog'lik qilish mumkin emas. Shu sababli u hech kimga aralashmay yolg'iz turishga majbur.
  
• 
  Bu to'g'ri, - dedi Jo. - Ilgari bu haqda o'ylamas edim, endi qaroqchi bo'lganimdan keyin qaroqchilik ancha oson ish ekanligini sezdim.
  
• 
  Bilasanmi, - dedi Tom, - hozir rohiblar ilgarigidek obro'li emas, qaroqchilarni esa kishilar ko'p hurmat qiladilar. Rohiblar doim juldur kiyimlar kiyib, toshlar orasida boshlarini kulga bulab yotishlari, yomg'irda turishlari lozim...
  

Gek Tomning so'zini bo'lib:

• 
  Nima uchun boshlarini kulga bulaydilar va niina uchun juldur kiyimlar kiyadilar? - degan savolni berdi.
  
• 
  Bilmadim... Ulardagi tartib shunday bo'lsa kerak, rohiblar xohlashsa va xohlashmasalar bam shu ishni qilishga majburlar.
  
• 
  Men bo'lsam bunday qilmas edim, - dedi Gek.
  
• 
  Nima qilar eding?
  
• 
  Bilmayman. Xohlamayman der edim, xolos.
  

• 
  Yo'q, Gek, so'zingga quloq ham solmayman. Shunday qoida bo'lgandan keyin, uni qanday qihb buza olar eding?
  

• 
  Qochib ketar edim.
  

• 
  Sen u vaqt rohib emas, bema'ni bir odam bo'lar eding, butun umring sharmandalik bilan o'tar edi.
  

Qonli Qo'l javob qaytarmadi, negaki u boshqa ishlar bilan band edi. Jo'xoripoyasining ichini tozalab, unga qandaydir bir o'tning qalin poyasini biriktirar, uchiga qadar tamaki barglar to'ldirib, xuddi shu daqiqada uning ustiga gulxandan cho'g' olib qo'yar edi. Xushbo'y tutunlarni pag'a-pag'a chiqarib, xo'p huzur surayotgan edi. Boshqa qaroqchilar rashk bilan unga tikilishib, zimdan bu go'zal odatni o'zlashtirishga qaror qildilar. Gek yana Tomga murojaat qilib:
- Unday bo'lsa, qaroqchi-o'g'rilar nima ish qiladilar? - deb so'radi.
- O'ho’, ular juda ko'ngilli hayot kechiradilar: kemalarni qo'lga tushirib olib, ularni kuydiradilar, pullariui bo'lsa, o'z orollariga olib kelib, jin va shaytonlar oralab yuradigan biror qo'rqinchli yerga ko'mib qo'yadilar. Matros va yo'lovchilarni bo'lsa o'ldirib, suvga tashlab yuboradilar.

• 
  Xotinlarni o'ldirmaydilar, - dedi Jo so'zga aralasbib, - ular xotinlarni o"z orollariga olib ketadilar.
  
• 
  Ha, shunday. - dedi Tom using so'zini quvvatlab,-ular xotinlarni sira o'ldirmaydilar, chunki ular olijanob kishilar bo’ladilar. Undan keyin, xotinlar o'zlari ham juda chiroylik bo'ladilarda.
  
• 
  Ularning ustlaridagi kiyimlarini aytmaysanmi, hammasi oltin-kumush va yoqutlar bilan to'lgan! - dedi Jo hayajonlanib.
  

• 
  Kimniki? - deb so'radi Gek.
  
• 
  Qaroqchilarniki-da.
  

Gek Finn ustidagi kiyimlariga parishonlik bilan qarab qo'ydi.
- Mening kiyimlarini qaroqchilarning kiyimlariga sira o'xshamaydi, - dedi u qayg'uli tovush bilan, - biroq, nima qilay, shundan boshqa kiyimim yo'q-da.
Bolalar uning ko'nglini ko'tarib: yaxshi kiyimlarga tez kunlarda ega bo^;lib olish qiyin emas, biz bosqinchilik qila boshlasliimiz bilan oltin-kumush ham, kiyim-kechak ham, boshqa narsalar ham bo'ladi; odat bo'yiclia, o'g'rilar o'zlariga bir sidra yaxshi kiyim-kechak g'amlab oladigan bo'lsalar ham, lekinish boshlashimiz uchun, ustimizdagi uvadalarimiz ham bizga boiib turar, der edilar.
Sekin-asta bu kichkina qaroqchdarnmg ko'zlari qisila boshlab. so'zlari tugab, uyqulari kela boshladi. Qonli Qo'lnmg barmoqlari orasidan trubkasi tushib ketib, u qari kishilardek bir zumdayoq uxlab qoldi. Dengizlar Dahshati bilan Qora Qasoskor uxlamadilar. Uyqu oldidagi ibodatlarini yotgan holda yashirin ravishda qildilar, chunki tiz cho'kib bor ovoz bilan o’qitishga majbur qiluvchi kishi yo'q edi.
Ochig'ini aytganda, ular butunlay ibodat qilmoqchi emas edilar, biroq xudo chaqmoq yuborib, ularni sbu yerdayoq halok qilisbi xavfidau qo'rqar edilar. Tez vaqt ichida ular uyquga keta boshladilar. Amino shu vaqt vijdon deb ataluvchi chaqirilmagan niehmon kelib ularning ko'nglidan joy oldi. Ular uydan ketib qolishlari bilan yomon ish qilganliklarini sezib, qo'rqa bosbladilar. Keyin o'g'irlab ketgan go'shtlarini esga olib, chinakam azob torta boshladilar. Ular bundan avvallari ham o'n inartalab uydan somsalar va olmalar o'g'irlab yurganliklarini eslab, o'z vijdonlarini tinchitmoqchi bo'lsalar ham, lekin ularning vijdonlari bunday bahonalarni juda zaif sanab, tinchitmas edi. Nihoyat, ular soinsa yoki olina o'g'ir­lab olish hech gap emas, lekin birovning butun katta bir bo'lak go'shtini, umuman begoua kishining qauday bo'lsa ham biror qimmatli narsasini olish, bu -chinakam o'g'rilik bo'ladi. Bu haqda Tavrotda maxsus nasihat ham bor.
Shuning uchun ular o'z ko'ngillarida: agar qaroqchi bo'lib qolsalar, qaroqchilik nomuslarini mayda-chuyda narsalarni o'g'irlash kabi jinoyat bilan qoralamasga qaror qildilar. Mana shunday shartlar bilan vijdonlari rozi bo'lib, qaroqchilarimiz tinchgina uyquga ketdilar.