Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 20,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
kitabı kəsmə haqqında yazılmış ilk kitab hesab edilir [2.78]. Bu kitabdan İngiltərədə, dəzgahqayırmanın inkişafı dövründə aparılan tədqiqatlar haqqında məlumat almaq olur. XIX əsrin ortalarında Fransada yazılmış kitablarda əsasən burğulama prosesi haqqında işlər təsvir olunmuşdur [2.79, 2.80].
Ümumiyyətlə, kəsmə prosesinin araşdırılması dəzgahların inkişafı ilə sıx bağlı idi. Hər bir ölkədə mövcud olan texniki, iqtisadi və sosial durum və dəzgahqayırmanın inkişafından asılı olaraq elmi tədqiqiatlar da bir-birindən fərqlənirdilər. Kəsmə prosesi XVIII əsrə qədər, yalnız sınaqlar əsasında empirik araşdırıldığından burada sistematik elmi tədqiqatlardan danışmaq olmaz. Yalnız sənaye inqilabı ərəfəsində İngiltərədə dəzgahqayırmanın inkişafı ilə əlaqədar olaraq kəsmə prosesi də tədqiq edilərək inkişaf etdirilmişdir.
İngiltərədə aparılan ilkin kəsmə tədqiqatlarını, əsasən iki mərhələyə bölürlər. Birinci mərhələyə dəzgahların ixtirası və bununla da mexaniki emal texnologiyasının yaranması aid edilir. Çünki, bu zamandan etibarən təkcə dəzgahlar yox, həm də kəsmə prosesi tədqiq edilməyə başlanır.
XIX əsrin əvvəlində bir sıra dəzgahlar ixtira olunur. Dəqiqliyi və keyfiyyəti artırılmış dəzgahlar yalnız inkişaf etdirilmiş emal texnologiyaları ilə hazırlana bilərdi. Burada ilk dəfə olaraq, hissələrin kəsmə ilə emalı elmi cəhətdən tədqiq edilməyə başlanır. İlk dəfə olaraq texnoloji sistemin tərkib hissələri olan dəzgah, alət və pəstah amillərinin prosesin gedişinə təsiri ayrılıqda və kompleks şəkildə öyrənilməyə başlanır. Yüksək mexanikləşdirmə dərəcəsinə malik supportlu torna dəzgahı alətin emal zamanı məcburi hərəkətini tələb edirdi. Buna görə də, alətin həndəsəsi kəsmə prosesinə uyğunlaşdırılmalı idi. Kəsmə qüvvəsinin kəmiyyətcə tədqiqi də, elə sənaye inqilabı ərəfəsinə təsadüf edir. Dəzgahı hərəkətə gətirən buxar maşının gücünü təyin etmək üçün emal zamanı yaranan qüvvənin qiymətinə ehtiyac var idi.
İngilis dəzgahqayıranlarından Nasmif və Klement konstruksiya layihələndirmələri ilə bərabər kəsmə prosesini də tədqiq etmişlər. Onla- XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
rın işlərinin əsas məğzi, təbiət elmlərindən məlum olan biliklərin kəsmə prosesinin tədqiqinə tətbiq etməkdən ibarət idi. İlk dəfə olaraq ingilis alimləri Robert Villis və Çarls Bebbij (ingl. Charles Babbage) tərəfindən XIX əsrin əvvəllərində aparılan tədqiqatlarda problemə sistemli, elmi yanaşma hiss olunur [2.81]. Bebbijin 1846-cı ildə yazdığı kitabında kəskinin həndəsəsi, o cümlədən kəsmə qüvvəsi haqqında məlumat verir. Bebbij yeni alət və alət tutqacı ixtira edir, kəsmə qüvvəsinin hesablanması üçün düstur təklif edir [2.81, 2.82]. Villis işlərində, əsasən torna əməliyyatının kinematikasını tədqiq etmişdir [2.97].
Kəsmə prosesinin tədqiqinin ikinci mərhə- ləsi fransız alimlərinin işləri ilə əlaqələndirilir. Fransızların bu sahədə gördükləri işlərin önün- də zabitlərin apardıqları tədqiqatlar dururdu. Onlar burğulama əməl- liyatı və onun təkmi- təkmilləşdirilməsini araşdırmışlar. Burada
kəsmə qüvvəsini təyin etmək üçün dinamometrlərdən istifadə edilmişdir. Nəticədə, optimal kəsmə rejimləri kimi, dəzgahda minimum güc yaradan emal parametrləri təyin olunmuşdur. Fransız alimlərindən, 1845-ci ildə çalışmış Mora, Kokila, Klarenval və Jozzel (fransızca, uyğun olaraq: Morin, Coquilhat, Clarinval və Joessel) misal göstərilə bilər [2.83 − 2.85].
Növbəti mərhələyə rus alimlərinin işləri aid edilir. Kəsmə üzrə rus elmi məktəbi Peterburqda yerləşirdi. XIX əsrin birinci yarısına qədər Rusiyada heç bir dəzgah hazırlanmırdı. Yalnız Krım müharibəsindən
Şəkil 2.101. Timeyə görə yonqarın çıxarılması. XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
(1853 −
sonra orduda
hərbi texnikaya yaranan tələbat
dəzgahqayırmanın inkişafına stimul vermişdir [2.43].
Rusiyada dəzgahqayırmanın uzun müddət zəif inkişaf etməsinə baxmayaraq, XIX əsrin ikinci yarısında kəsmə prosesi haqqında elmi nəticələr yüksək səviyyəyə çatmışdı. Rus elmi tədqiqatlarının başında Peterburq dağ-mədən institutunun “Mexaniki texnologiya” kafedrasının professoru İvan Time (1838 − 1920) dururdu [2.57]. Kəsmə prosesi üzrə apardığı fundamental elmi tədqiqatlara görə o, XIX əsrin ən məşhur alimi hesab olunur. Time üstyonuş əməliyyatında kəsmə prosesini tədqiq edərək, ilk dəfə olaraq yonqarçıxarmada “kəsmə bucağı” terminini işlədir.
Şəkil 2.102. Yonqarəmələgəlmə prosesinin təsviri. Yüklə 20,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|