Materializm kontra ezoteryka. Drugie pokolenie pozytywistów wobec spraw "nie z tego świata"
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
61 Materializm kontra ezoteryka
W 1858 roku ukazał się pierwszy numer wydawanego przez Rivaila „Przeglądu Spirytystycznego”, który w niedługim czasie „stał się najważniejszym periodykiem ruchu społecznego spirytystów, prezentującym jednocześnie najświeższe odkrycia naukowe” 151
. W tym samym roku powstało Paryskie Towarzystwo Studiów Spiryty- stycznych. Oba te organy propagowały spirytyzm, stając się jednocześnie ośrodkami badań nad zjawiskami mediumicznymi. Rivail postulował przede wszystkim spirytyzm naukowy, w formie odbiegającej jednak od skrajnego materializmu, lecz unikający równocześnie mistycznego do- gmatyzmu. Stworzony przez Kardeca system filozoficzny opierał się między innymi na koncepcjach reinkarnacyjnych, klasyfikując duchy wedle określonej hierarchii oraz uznając związki świata duchowego z ludzkim. W Księdze Duchów Rivail wspomina na przykład o zasadach moralnych i konsekwencjach wypływających z ich przestrzega- nia bądź przekraczania dla kolejnych wcieleń, co czyni teorie Francuza pokrewnymi ideom hinduistycznym. Rivail uważał ponadto, że: […] spirytyzm jest nauką, która dowodzi metodą naukową realności istnienia duszy i jej nieśmiertelno- ści. Dostarcza nam pewności kontaktów między żywymi i tymi, których nazywa się zmarłymi. Spiry- tyzm jest filozofią, która odpowiada wszelkim aspiracjom serca i rozumu 152
. Rivail oddzielił swoje koncepcje od aktywności religijnej, nie widząc w niej szans rozwoju dla spirytyzmu. Uznał natomiast, że teorie spirytystyczne opierać się po- winny na aspektach ideologicznych, przesłankach właściwych etyce, wynikających z poszanowania istoty ludzkiej: miłości, miłosierdziu, tolerancji, równości, szacunku dla wszelkich pierwiastków związanych z trwaniem człowieka (jego pracy, cierpienia, codzienności itp.). Warto dodać, że koncepcje Rivaila przetrwały do czasów obecnych i nadal są kul- tywowane. Jak informuje Przemysław Grzybowski: Paryskie Towarzystwo Studiów Spirytystycznych przekształcone zostało we Francuski Związek Spiry- tystyczny. Po latach do organizacji dołączyły grupy z innych państw frankofońskich i dziś powstały z ich połączenia Francuski i Frankofoński Związek Spirytystyczny ma kilka ośrodków we Francji […].
Ibid., s. 27. 152
Tajemnice zaświatów czy moce psychiczne? 62
W 1989 roku – po wieloletniej przerwie wywołanej problemami natury prawnej – ponownie zaczęto wydawać kwartalnik „Przegląd Spirytystyczny” 153
. Niepowtarzalny wkład w przekształcenie niektórych elementów spirytystycz- nych w kontrowersyjną koncepcję filozoficzną wniosła natomiast Helena Pietrowna Bławatska (1831–1891). Urodzona w Dniepropietrowsku na Ukrainie, przez wiele lat podróżowała po Europie, Ameryce, Indiach oraz Egipcie, odwiedziła również Tybet. W 1874 roku podczas seansu spirytystycznego w Vermont poznała Henry’ego Steele Olcotta, prawnika z New Jersey i wraz z nim założyła Towarzystwo Teozo- ficzne, którego cel stanowiły badania okultystyczne 154 . Według L. Sprague i Catherine C. de Campów nazwa „teozofia” została zasugerowana przez jednego z założycieli, a „od kilku wieków słowem tym określano filozofie, które utrzymywały, że tłumaczą Wszechświat, opierając się na jakiejś specjalnej boskiej wiedzy” 155
. W 1877 roku Bławatska opublikowała dwutomową pracę zatytułowaną Isis Unve- iled, która jednak nie zyskała przychylności recenzentów. Przy bliższym zbadaniu Isis Unveiled przedstawia ogromną, nieuporządkowaną, chaotyczną masę idei zaczerpniętych z rozmaitych źródeł naukowych, pseudonau- kowych i okultystycznych. Idee te zostały nagromadzone z powierzchowną znajo- mością ich sensu i bez poszanowania logiki. Pani Bławatska zmieszała folklor i filo- zofię Zachodu z okultystycznymi i mitologicznymi wierzeniami Wschodu i przed- stawiła powstałą z tego sałatkę jako swą własną doktrynę magiczną 156
. Systemat filozoficzny wciąż jednak ewoluował, autorka poszerzała bowiem swoje koncepcje o kolejne elementy rozmaitej proweniencji, jak alchemia, astrologia, ka- bała, numerologia, spirytyzm, idee hinduistyczne. Podobny konglomerat koncepcyjny przyczynił się do niezwykłego wzrostu popularności Bławatskiej i Towarzystwa w ogó- le. Wynikało to z faktu, że:
Ibid., s. 29. 154
tyczącym sztuki egipskiej, wygłoszonym w mieszkaniu Olcotta i Bławatskiej przez architekta George’a H. Felta. 7 wrze- śnia 1875 roku utworzono organizację, na czele której stanął Olcott, wiceprezesem mianowano Felta, sekretarzem zaś został William Quan Judge (urzędnik kancelarii adwokackiej). 155
L. S. de Camp i C. C. de Camp, op. cit., s. 394. 156
63 Materializm kontra ezoteryka
[…] ludzie, którzy stykają się z teozofią po raz pierwszy, dostrzegają w tym melanżu kilka bliskich sobie idei i sądzą, że reszta doktryny jest równie rozsądna, tylko na razie niezrozumiała. W rzeczywistości ideologia ta, stworzona z mnóstwa wzajemnie wykluczających się idei, jest pozbawiona sensu 157 .
narodowy ośrodek Towarzystwa Teozoficznego, „a filozofia Bławatskiej pozostawała w owym czasie pod silnym wpływem ezoterycznych doktryn indyjskiego buddy- zmu” 158
. W 1888 roku ukazała się kolejna książka, Doktryna tajemna, uchodząca za naj- ważniejsze dzieło Heleny Pietrowny. Jednak niedługo po opublikowaniu książki „po- ważni orientaliści, zirytowani pretensjonalnością «doktryny tajemnej», udowodnili […], że nie jest ona ani tak bardzo stara, ani tajemna” 159 . Mimo to praca Bławatskiej zyskała ogromne powodzenie i fakt ten zadecydował między innymi, że zerwała ona z Olcottem i założyła własną lożę Towarzystwa, którą kierowała do śmierci. Opracowany przez Bławatską system filozoficzny stanowi syntezę filozofii Wschodu (chińskiej oraz indyjskiej), gnostycyzmu, neoplatonizmu oraz kilku innych doktryn magicznych, okultystycznych i religijnych. Zgodnie z doktryną teozoficzną świat widzialny powstaje z wszechobecnego i niezmiennego Źródła, niematerialnej rzeczywistości, której manifestacją, podobnie jak w filozofii hinduskiej, jest kontrolo- wany i kierowany przez tę rzeczywistość wszechświat. Ów proces kosmicznego objawiania się niema- terialnej rzeczywistości ma dwie fazy. Pierwszą jest faza inwolucji, podczas której […] indywidualne du- chowe cząstki (monady) docierają do ciała przyczynowego […]. Podczas drugiej fazy, ewolucji, ludzkie monady […] rozwijają swój wewnętrzny potencjał, świadomość, uwalniają się od materii i powracają do Źródła. Duch, który nigdy nie ginie […] osiąga doskonałość dzięki cyklowi reinkarnacji 160 .
pomocą skomplikowanego systemu pojęć i koncepcji: Początkiem […] kosmicznym człowieka jest, według teozofów, najniższy mikrokosm [sic!], szybująca gdzieś w przestrzeniach komórka organiczna, posiadająca atoli iskrę z „Jednego Płomienia”. Końcem metafi- zycznym tego mikrokosmosu jest Nirwana. Ponieważ zaś wszechświat jest „jednym ze zjawisk Wiecz- nego Istnienia”, a zatem również wiecznym, wynikałoby stąd, iż sam człowiek jest odwiecznym, nie mającym początku w swym pierwiastku kosmicznym 161 .
157
Ibid., s. 396. 158
159
L.S. de Camp, C.C. de Camp, op. cit., s. 410. 160
J. R. Lewis, Teozofia. W: J. R. Lewis, op. cit., s. 351. 161
E. S. Naganowski, Teozofia buddaistyczna w Europie, „Biblioteka Warszawska” 1892, t. I, z.1, s. 86-103. Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|