hajm jihatidan romandan katta. Nafaqat hajm jihatidan balki, ichki
mazmun,
xarakterlar tasviri, ruhiyat talqini jihatidan ham uncha-
muncha
romandan
qolishmaydigan
dostonlar
bor.
Masalan,
«Alpomish», «Go‘ro‘g‘li» kabi go‘zal dostonlarimiz shakl va mazmun
jihatidan yirik hajmli asar hisoblanadi. Yoki kichik hajmli she’rlarni
ham o‘rta matn hisoblaymizmi? Umuman bu tarzdagi tasnif jiddiy
asosga ega emas. Shuning uchun matnni tilshunoslikda keng tarqalgan
ikkiga ajratib tekshirish tamoyili asosida o‘rganishni
ham mantiqan,
ham amaliy jihatdan maqsadga muvofiq bo‘ladi deb hisoblaymiz.
Badiiy uslubda
minimal matn
deyilganda biror mavzuni
yoritishga
bag‘ishlangan
qatralar,
xalq
donishmandligini
ifodalaydigan maqol,
matal va aforizmlar, miniatyuralar, hajviy
asarlar, nomalar, she’r va she’riy parchalar, umuman,
kichik mavzuni
qamrab oluvchi bir necha gaplardan iborat butunlik tushuniladi.
Matnning ichki tomonini mazmun yaxlitligi, tashqi tomonini esa turli
shakldagi bog‘lamalar, sintaktik vositalar birlashtirib turadi. Masalan:
Talantsiz yozuvchi tovuqqa o‘xshaydi. Yong‘oqdek tuxum
tug‘adi-da, qaqog‘lab olamni buzadi!
(O‘.Hoshimov)
94
Yoki:
Sevgi nima?
Insoniyat paydo bo‘ptiki, shu savol ustida
bosh qotiradi. Ammo javob topolmaydi. Agar inson sevgining barcha
sir-asrorlarini bilganida edi, uning modeli – qolipini yaratgan
bo‘lardi. Sevgi hech qanday qolipga sig‘magani uchun ham sirli va
abadiydir
(O‘.Hoshimov).
Mikromatn deb atash mumkin bo‘lgan ikkita parchani keltirdik.
Tarkiblanish jihatidan birinchisi ikkita gapdan tuzilgan. Mazmunni
birlashtirishga xizmat qiladigan sarlavha berilmagan. Bu vazifa tovuq
va u bilan bog‘liq so‘zlarga yuklatilgan (tovuq-tuxum-qaqog‘lamoq).
Iste’dodsiz yozuvchi birinchi gapda tovuqqa o‘xshatilmoqda. Ikkinchi
gap esa bu o‘xshatishni to‘laroq izohlash yoki sababini ko‘rsatish
uchun keltirilgan. Ya’ni, iste’dodsiz yozuvchi tovuqqa o‘xshatildi,
ammo tovuqning qaysi sifat va xususiyatiga?
Muallif munosabati
ikkinchi gapda tugal ifodasini topgan. Matn butunligini ta’minlashda
tovuq-tuxum-qaqog‘lamoq
so‘zlari
Dostları ilə paylaş: