“Матн лингвистикаси” фани бўйича ўқув қўлланма яратилмоқда

Шведова Н.Ю
. Активные процессы в современном русском языке. –М.: Посвещение, 1966. 
–С. 144. 
127
Алексеенко И.В.
Парцелляция как грамматическая структура речи (на материале 
произведений английского языка):Автореф. дисс....канд. филол. наук. –М., 2006. –С.10; 
Ступкина 
М.О
. Парцелляция в современном болгарском языке (на материале художественной прозы). Дис. 
...канд. филол. наук. –Санкт-Петербург, 2008. –С. 10-11. 

---

bunday xususiyatga ega bo‘lmagan nisbatan mustaqil parsellyatlar 
kiradi. Birinchi turga mansub parsellyatlar, odatda, yo‘l-yo‘lakay 
qo‘shimcha sintagma sifatida yordamchi izoh, tafsilot sifatida yuzaga 
keladi. Ikkinchi turdagi parsellyatlar predikativ asosni kengaytirish, 
fikrni rivojlantirish, ikkinchi yo‘nalishdagi axborotni (ba’zan 
tagmatnni) bayon qilish vazifasini o‘taydi.” Bu izohlardan ko‘rinadiki, 
olim ilovalarni ham parsellyatsiyaning o‘ziga xos bir ko‘rinishi 
sifatida talqin qilgan. 
Badiiy matnning tuzilish e’tibori bilan nihoyatda murakkab 
hodisa ekanligi mutaxassislar tomonidan ko‘p ta’kidlangan: “Badiiy 
matn badiiy asar mazmunini ifodalagan, funksional jihatdan 
tugallangan, tilning tasvir imkoniyatlari asosida shakllangan, o‘zida 
turli uslub ko‘rinishlarini muallifning badiiy niyatiga ko‘ra erkin 
jamlay oladigan, tinglovchi yoki o‘quvchiga estetik zavq berish, ta’sir 
etish 
xususiyatiga 
ega bo‘lgan g‘oyat murakkab butunlik 
hisoblanadi.”
128
Muallifning 
voqelikka 
nisbatan 
subyektiv 
munosabatini 
ifodalashda, qahramon qiyofasi, ruhiyati va harakat tarzini batafsil 
tasvirlashda, muayyan bir xabarning tegishli jihatlarini mantiqiy va 
poetik ta’kidli ifodalashda, qahramonlarning faoliyat o‘rni va tabiat 
manzarasini atroflicha tasvirlashda, jonli og‘zaki nutqqa xos 
xususiyatlarni tugal ifodalashda bunday konstruksiyalardan keng 
foydalaniladi. Shu ma’noda parsellyatsiyani badiiy matn doirasida 
o‘rganish har tomonlama maqsadga muvofiq. “Chunki parsellyat 
mohiyati jihatidan gapning emas, balki bog‘li nutqning (katta 
kontekstning) alohida halqasi sifatida namoyon bo‘ladi – maxsus 
tuzilmaviy mazmunning qismi hisoblanadi. Demak, pratsellyasiya 
gapning, matnning muayyan nutq jarayonidagi funksional bo‘linishi, 
kommunikativ ahamiyatini aks ettiradi. Matnning semantik-sintaktik 
va ritmo-melodik qurilishini belgilashda, o‘zgartirishda ishtirok 
etadi.”
Mahoratli yozuvchilar o‘z asarlarida parsellyativ tuzilmalardan 
alohida, aniq maqsadlar bilan foydalanadilar. Badiiy asardagi muallif 
nutqida parsellyatsiyaga asoslangan gaplar ifodaning tez, oson va 
huzurli anglanishiga ko‘maklashadi. Shukur Holmirzayevning 
“Tabassum” hikoyasi Jalil akaning og‘ir dardga yo‘liqishi tasviri bilan 
boshlanadi: 
Jalil aka deraza tagida yotardi. To‘shakda. Bolishi 
128