Mavzu : falsafa taraqqiyoti bosqichlari reja
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Nemis falsafasi
. Nemis falsafasining asoschilaridan biri Immanuil Kant (1724—1804) faqat mashhur faylasufgina bo‘lib qolmasdan, yirik tabiatshunos olim hamdir. Kant tomonidan yaratilgan gaz holatidagi ulkan tumanlikdan Quyosh sistemasining kelib chiqishi haqidagi 12
nazariya hozirgi davrda ham astronomiya sohasidagi eng muhim ta’limotlardan biridir. Kantning tabiiy-ilmiy qarashlari tabiat hodisalarini metafizik ruhda tushuntiruvchi ta’limotlarga zarba berdi. Kant o‘z davri tabiatshunosligi erishgan yutug‘utrni faqat Koinot tuzilishi masalasiga emas, shu bilan birga Koinot genezisi va rivojlanishi masalalariga ham tatbiq qildi. Kantning inson irqlarining tabiiy kelib chiqishi haqidagi nazariyasi ham muhim ahamiyatga ega. Kant ta’limoti bo‘yicha, falsafaning eng muhim muammolari bo‘lmish — borliq, axloq degan masalalarini tahlil qilish uchun, eng avvalo, inson bilimining imkoniyatlari va chegaralarini aniqlamoq kerak. Bizning bilimlarimiz narsaning hodisasini, ya’ni bizga qanday holatda namoyon bo‘la olishini (fenomen) bila oladi. Ular bizning tajribamiz mazmunini tashkil qiladi. “Narsa o‘zida”ning bizning sezgi a’zolarimizga ta’siri natijasida sezgilar xaosi vujudga keladi. Bu xaos bizning ak^shmiz quvvati bilan tartibga solinadi va bir butunga aylantiriladi. Biz tabiat qonunlari deb bilgan narsalar aslida aql tomonidan hodisalar dunyosiga kiritilgan aloqadir. Boshqacha qilib aytganda, bizning aqlimiz tabiatga qonunlar kiritadi. Lekin hodisalar dunyosiga inson ongiga bog‘liqbo‘lmagan narsalarning mohiyati, ya’ni “narsa o‘zida” mos keladi. Ularni mutlaqbilish mumkin emas. “Narsa o‘zida” biz uchun faqat ak^ bilan bilish mumkin bo‘lgan, lekin tajribadan kelib chiqmaydigan mohiyatdir.
(1770—1831) dialektikaning qonunlari va kategoriyalari haqidagi ta’limotni rivojlantirdi. Falsafa tarixida birinchi marta bir tizimga solgan holda dialektik logikaning asosiy qoidalarini ishlab chikdi. O‘sha davrlarda xukmron bo‘lgan metafizik fikrlash uslubini tanqid qildi. Kantning “narsa o‘zida” haqidagi ta’limotiga qarama-qarshi qilib, shunday ta’limotni ilgari surdi: “Mohiyat namoyon bo‘ladi, hodisa mohiyatdan ajralmasdir” Gegelning ta’kidlashicha, kategoriyalar borliqning ob’ektiv shakllaridir. Borliqning asosida esa “dunyoviy aql”, “mutlaqg‘oya” yoki “dunyo ruhi” yotadi. O‘z-o‘zini anglash jarayonida dunyoviy aql uch bosqichni bosib o‘tadi: 1. O‘z-o‘zini anglovchi mutlaq g‘oyaning o‘z xususiy qobig‘ida bo‘lish bosqichi; tafakkur jarayonida, ya’ni bu holatda g‘oya dialektika kategoriyalari va qonunlari tizimida o‘z mazmunini, mohiyatini namoyon qiladi. Bu bosqich Gegel falsafasining mantiq bosqichidir; 2. G‘oyaning o‘zidan “begonalashuvi”, ya’ni tabiat hodisalari shaklida namoyon bo‘lish bosqichi, ya’ni bu bosqichda tabiatning o‘zi rivojlanmaydi, faqat kategoriyalar sifatida rivojlanadi. Bu boskich Gegelda tabiat falsafa bosqichidir; 3. G‘oyaning tafakkurda va insoniyat tarixida rivojlanish boskichi. Bubosqich Gegel falsafasida ruh falsafasi bosqichidir. Mana shu yakuniy bosqichda mutlaq g‘oya o‘ziga qaytadi va o‘zining inson ongi hamda o‘z-o‘zini anglash shaklida o‘z mohiyatiga qaytadi. Rivojlanish g‘oyasi Gegel falsafasini qamrab olgan. Uning ta’kidlashicha, rivojlanish tor doira ichida emas, doimiy, quyidan yuqoriga qarab boradi. Mana shu jarayonda mikdor o‘zgarishlarining tub sifat o‘zgarishlariga o‘tishi yuz beradi. Rivojlanishning manbai esa
har qanday
o‘z-o‘zidan harakatning sababi bo‘lgan qaramaqarshilikdir. Gegel falsafasida borliq dialektik o‘tishlar zanjiri sifatida bayon qilingan. Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|