Mavzu : falsafa taraqqiyoti bosqichlari reja

ekzistensial falsafa

” rivojlandi. Ekzistensiya — falsafa tom 

ma’noda  mavjud  bo‘lmoq,  demakdir.  Ekzistensializm  nihoyatda  xilma-xil  yo‘nalishdagi 

ta’limotlarni insonning ma’naviy dunyosi, inson takdiri, erkinligi g‘oyalari asosida umumlashtirdi. 

www.ziyouz.com  kutubxonasi  Bu  muammolarning  talqini,  ayniqsa,  ijodkor  ziyolilar  o‘rtasida 

ommaviy tue oldi. Shuning uchun ekzistensial falsafa bu davrda eng keng tarqalgan oqim bo‘lib 

qoldi. Ekzistensializm vakillari asosan ikki yo‘nalishga bo‘linadilar. Biri — dunyoviy (Xaydeger, 

Sartr, Kamyu) va ikkinchisi diniy (Yaspers, Marsel) bo‘lib bunday bo‘linish nisbiydir. Xaydeger, 

Sartr.  Kamyularning  ta’limotiga  ko‘ra,  inson  o‘zining  yaratish  jarayonini  o‘zi  erkin  amalga 

oshiradi.  Insoniyat  oldida  ulkan  imkoniyatlar  mavjud  bo‘lib,  ulardan  qaysi  birini  tanlashda  u 

erkindir.  Demak,  inson  o‘z  mohiyatini  o‘zi  erkin  belgilaydi,  uning  kim  bo‘lib  yetishishi  faqat 

uning  o‘ziga  bog‘liq.  Shu  ma’noda,  inson  doimo  rivojlanib  boradigan,  tugallanmagan  loyihaga 

o‘xshatiladi.  Erkinlik  insonning  o‘zi  tomonidan  yaratiladigan  ichki  ruhiy  holati  tarzida  talqin 

etiladi.  Insonga  berilgan  imkoniyatlarni  tanlash  nihoyatda  mas’uliyatlidir,  chunki  bunda  inson 

o‘zi,  boshqalarni  hamda  uni  o‘rab  turgan  olamni  ham  qayta  yaratadi.  Diniy  ekzistensializm 

vakillari  Yaspers  va  Marsel  fikricha,  inson  o‘z  erkin  faoliyati  davomida  Xudoga  qarab  unga 

yetishish  uchun,  kamolot  tomon  harakat  qiladi.  Haqiqiy  erkinlik  insonga  tushkunli  onlarda, 

tashvishda,  yolg‘izlikda  namoyon  bo‘ladi.  “Tahlika,  mas’uliyat  sof  erkinlikning  o‘zidir,  faqat 

shunday  sharoitda  inson  o‘zini  to‘laligicha  anglaydi.  Hayot  va  o‘lim,  qo‘rqinch.  dahshat 

tushunchalari bu ta’limotning markaziy tushunchalaridir. Ekzisteniialistlar fikricha, olam ma’nosiz 

va  uni  bilib  bo‘lmasligi  abadiy,  inson  umri  o‘tkinchi  bo‘lganligi  uchun  ham  dahshatlidir. 

Poagmatizm  Yangi  zamon  falsafasining  yana  bir  oqimi  pragmatizm  AQShda  keng  tarqalgan. 

---

14 

 

Umuman  olganda,  “pragmatizm”  foydali  faoliyatga  undovchi,  “foydaga”  kanday  qilib  erishish 

yo‘llari va usullari haqida mulohaza yurituvchi ta’limotdir. Bunda “foyda” tushunchasi “tajriba”, 

“haqiqat” tushunchalari bilan aynanlashtiriladi.