Mavzu dolzarbligi

II.BOB.HALQALI CHUVALCHANGLAR TIPI


2.1.Halqali chuvalchanglar tipi
Halqali chuvalchanglar tipi. Halqali chuvalchanglar tanasi halqali, tana bo’shlig’i rivojlangan hayvonlar. Ularga 7000 tur kiradi. Yashash muhiti tuproq, chuchuk suvlar, dengiz. Tanasi bo’g’imlarga bo’linib, ikkala yonida harakat vositasi bo’lgan tuklari – paradoiyalar joylashgan.
Halqali chuvalchanglar 2 ta sinfga bo’linadi. 1. Kam tuklilar sinfi (oligoxetlar). 2.Ko’p tuklilar sinfi (poligoxetlar).
1. Kam tuklilar sinfi (oligoxetlar) tuproq va suvda yashaydi. Paradoyalari yo’qolgan, o’rnida bir nechta tuklar qolgan. Germafrodit organizmlar, lichinkalari o’zgarishsiz rivojlanadi. Turlari: yomg’ir chuvalchangi, oq gultuvak chuvalchangi, chuchuk suvda, balchiqda yashovchi qizil chuvalchanglar.
2. Yomg’ir chuvalchangi. Yashash muhiti va tashqi tuzilishi. Yomg’ir chuvalchangi chirindiga boy nam tuproqlarda hayot kechiradi. Uni ariq bo’yida, beda, sabzavot va poliz ekinlariekiladigan dalalarda uchratish mumkin.
Chuvalchanglar tuproq ichida hayot kechiradi, lekin qattiq jaladan so’ng ba’zan ko’plab yer yuzida chiqib qoladi. Ana shu sababdan ular yomg’ir chuvalchangi deb ataladi.
Yomg’ir chuvalchangi tanasining uzunligi 8-10 sm, oldingi uchi konussimon o’tkirlashgan. tanasi halqalarga o’xshash tortmalar bilan ko’p sonli bo’limlarga bo’lingan. Har bir tana bo’g’inining qorin tomonidan to’rt juftdan kalta va ingichka tuklar joylashgan. Tuklar harakatlanayotgan chuvalchang uchun tayanch vazifasini bajaradi. Oldingi tomonidagi bir necha dona halqalari yo’g’onlashib, maxsus belbog’ hosil qiladi. Tanasida taxminan 100-180 ta halqa bo’ladi.
Teri-muskul xaltasi. Chuvalchangning tanasi tashqi tomonidan bir qavat epiteliyhujayralardan iborat yupqa terilar bilan qoplangan. Bu hujayralar ishlab chiqaradigan shilimshiq modda terini doim namlab turadi. Teri ostida halqasimon va bo’ylama muskullar ikki qavat bo’lib joylashgan. Muskullarning ostida bir qator bo’lib joylashgan hujayralardan iborat ichki epiteliy qavati tana bo’shlig’i devorini hosil qiladi. Tashqi va ichki qavatlar va ularning orasida joylashgan halqasimon hamda bo’ylama muskullar teri-muskul xaltasi deb ataladigan tana deorini hosil qiladi. Bu halta ichki organlar joylashgan tana bo’shlig’ini o’rab turadi.
Harakatlanishi. Yomg’ir chuvalchangi tanasining tashqi tuzilishi tuproqda in qazibhayot kechirishga msolashgan. Chuvalchang halqasimon va bo’ylama muskullari yordamida tanasini cho’zadi, yoki qisqartiradi va har tomondan burilib, ancha murakkab harakat qiladi. Tuproq ichida harakatlanayotgan chuvalchangning halqasimon va bo’ylama muskullari galma-galdan qisqarib boradi. Dastlab tanasining oldingi tomonidagi halqasimon muskullar qisqarishi tufayli chuvalchangning oldingi tomoni cho’zilib, ingichkalashadi va chuvalchang tanasining konussimon oldingi uchini tuproq zarralari orasiga tiqadi. Shundan so’ng tana devoridagi bo’ylama muskullar qisqarib, tanasining olingi qismi yo’g’onlashadi. Tuproq zarralari surilib, chuvalchang tanasining keyingi qismini tortib oladi va o’ziga in ochadi. Zichlashgan toproqda chuvalchang tuproqni ichagi orqali o’tkazib, o’ziga yo’l ochadi. Terida joylashgan tuklar chuvalchang harakatlanganida tayanch vazifasini bajaradi. Teri ustidagi shilimshiq parda esa, chuvalchang tanasining siljishini yengillashtiradi.