Mavzu: emotsiya psixologiyasining nazariyiy yondashuvlari

Hissiyotlarning psixoorganik nazariyasi
Jeyms-Lang nazariyasiga qarshi bir qator argumentlar V.Kennon tomonidan taklif qilingan. U turli emotsional holatlarga hamroh bo'ladigan tanadagi o'zgarishlar bir-biriga juda o'xshashligini ta'kidladi. Ularning xilma-xilligi insonning eng yuqori hissiy tajribalaridagi sifat farqlarini tushuntirish uchun etarli emas. Ikkinchidan, Jeyms va Lange hissiy holatlarning paydo bo'lishi bilan bog'liq bo'lgan holatlardagi o'zgarishlar bilan ichki organlar juda sekin qo'zg'alish holatiga tushadigan juda sezgir tuzilmalardir. Tuyg'ular odatda tez paydo bo'ladi va rivojlanadi. Bundan tashqari, miyaga organik signallarning sun'iy ravishda to'xtatilishi (masalan, lakrimal bezdan) his-tuyg'ularni to'xtatmaydi.

Kannon qoidalari P. Bard tomonidan ishlab chiqilgan bo'lib, u aslida tanadagi o'zgarishlar va ular bilan bog'liq hissiy tajribalar deyarli bir vaqtning o'zida sodir bo'lishini ko'rsatdi. Yaqinda o'tkazilgan tadqiqotlarda hissiyotlar bilan bog'liq bo'lgan miya tuzilmalari aniqlandi. Ular gipotalamus va limbik tizim edi. Hayvonlar ustida o'tkazilgan tajribalarda bu tuzilmalarga elektr ta'siri g'azab, qo'rquv kabi hissiy holatlarni boshqarishi mumkinligi aniqlandi (J. Delgado).

Hissiyotlarni faollashtirish psixologik nazariyasi
Tuyg'ular nazariyalarining keyingi rivojlanishi miyaning elektrofiziologik tadqiqotlari ta'sirida sodir bo'ldi. Lindsay-Hebb faollashtirish nazariyasi shunday paydo bo'ldi. Ushbu nazariyaga ko'ra, hissiy holatlar miya poyasining retikulyar shakllanishining ta'siri bilan belgilanadi. Faollashtirish nazariyasi quyidagi asosiy qoidalarga asoslanadi:

Tuyg'ular retikulyar shakllanish faoliyati bilan bog'liq "faollashtirish kompleksi" deb ataladigan narsa natijasida paydo bo'ladi.

Retikulyar shakllanish ishi hissiyotlarning dinamik parametrlarini aniqlaydi: ularning kuchi, davomiyligi, o'zgaruvchanligi va boshqalar.
Emotsional va organik jarayonlar o‘rtasidagi bog‘liqlikni tushuntiruvchi hissiyotlarning psixologik nazariyalaridan so‘ng hissiyotlarning psixika va inson xulq-atvoriga ta’sirini tavsiflovchi nazariyalar paydo bo‘ldi. Faoliyatning samaradorligi, ma'lum bo'lishicha, Hebb tomonidan eksperimental ravishda isbotlangan hissiy tajribaning tabiati va intensivligiga bog'liq. Faoliyatda eng yuqori natijaga erishish uchun juda zaif va juda kuchli hissiy qo'zg'alish istalmagan. Har bir inson uchun optimal hissiy qo'zg'aluvchanlik mavjud bo'lib, bu ishda maksimal samaradorlikni ta'minlaydi.

Insonning his-tuyg'ulari nafaqat organik jarayonlarga, balki kognitiv omillarga ham bog'liq. Shu munosabat bilan inson hissiyotlarini kognitiv jarayonlarning dinamik xususiyatlari bilan izohlovchi yangi tushunchalar taklif qilindi.