Mavzu: emotsiya psixologiyasining nazariyiy yondashuvlari

Emotsional javob nazariyalari
Insonning hissiy sohasining tuzilishi va mazmunining murakkabligi hissiy jarayonlar va holatlarning paydo bo'lishi muammosiga turli xil yondashuvlarni oldindan belgilab berdi.

Emotsional javobning intellektual yondashuvi (18-19-asrlar) hissiyotlarning intellektual asosini tasdiqladi: ular shaxsning bir xil ob'ekt (hodisalar, vaziyat va boshqalar) haqidagi g'oyalari bir-biriga mos kelmagan paytda paydo bo'ladi. Masalan, insonning o'zi uchun muhim vaziyatda nima bo'lishi kerakligi haqidagi g'oyasi va aslida nima sodir bo'lganligi o'rtasidagi qarama-qarshilik, qoniqish yoki g'azab hissini keltirib chiqaradi. Boshqacha qilib aytganda, ushbu maktab vakillari his-tuyg'ularni shaxsiy namoyonlarga bog'lashdi.

Sensatsion yondashuv (XVIII-XIX asrlar) hissiyotlar manbasini uning shaxsiyatida emas, balki inson tanasining reaktsiyasida ko'rdi.

Emotsional javobning evolyutsion nazariyasi (Ch.Darvin) hissiyotlar tirik mavjudotlarning yashash va mavjudlik sharoitlariga moslashish jarayonida evolyutsiyasi natijasidir, deb ta'kidladi. Masalan, qo'rquv ularga qo'shimcha energiya berdi (xavf manbasidan qochish uchun). Tuyg'ular, shuningdek, atrof-muhitdagi o'zgarishlarga mos keladigan tana o'zgarishlarini ham uyg'otdi.

Ushbu e'tiborga sazovor nazariyaning uyg'unligi faqat uning muxoliflarining qarashlari bilan buzilishi mumkin. Ba'zilar, "teskari evolyutsiya" tarafdorlari, hayvonlar dunyoning qolgan qismi bilan tizimsiz assimilyatsiya qilish natijasida ibtidoiy odamdan paydo bo'lgan deb hisoblashadi. Va bu hayvonot dunyosining his-tuyg'ularini tushuntiradi. Boshqalar, diniy asosda, tirik dunyo bir vaqtning o'zida har bir vakil uchun o'ziga xos hissiy soha bilan birga Oliy Aql tomonidan yaratilganiga aminlar. Shunday qilib, odamlar o'rtasidagi shaxsiyatning hissiy sohasi filogeniyasida hozirgacha "kelishuv" mavjud emas.

Hissiy javobning fiziologik nazariyasi (I. Pavlov) hissiyotlarning asosiy mexanizmi sifatida miya yarim korteksi va subkortikal shakllanishlarni tan oladi. Tuyg'ular miyaning eng qadimgi tuzilishi - limbik tizim va u bilan bog'liq bo'lgan retikulyar shakllanish va avtonom nerv sistemasi tomonidan belgilanadigan genetik jihatdan aniqlangan jarayonlar sifatida qaraladi. Korteks va subkortikal markazlarning haddan tashqari qo'zg'alishi odamning impulsiv nazoratsiz xatti-harakatlariga, haddan tashqari inhibisyon - depressiv xatti-harakatlarga olib keladi. Tuyg'ularning shakllanishida etakchi rol miya yarim korteksining o'ng yarim shari uchun tan olingan. Gipotalamusda tajovuz, azob-uqubat, zavq, zavq markazlari topilgan ("do'zax va jannat yaqin").

Emotsional holatlar natijasida organik o'zgarishlar (miya biotoklari, terining elektr o'tkazuvchanligi, reaktsiya vaqti va boshqalar) elektroansefalogramma, galvanik teri reaktsiyasi va boshqalar ko'rinishidagi asbob-uskunalar yordamida ob'ektiv ravishda o'lchanishi mumkin. Poligrafiyada ("yolg'on detektori") inson uchun turli xil ahamiyatga ega bo'lgan ma'lumotlarni olish natijasida yuzaga keladigan hissiy holatlarning kontrastini tuzatish g'oyasi qo'llaniladi.
Psixo-organik (talamik) nazariya (V. Kannon va P. Bard) hissiyotlar paydo bo'lishidan oldin tanadagi fiziologik o'zgarishlarning paydo bo'lishiga yo'l qo'ymaydi. Mualliflarning fikricha, his-tuyg'ular tanadagi fiziologik o'zgarishlardan o'tib ketadi yoki ular bilan birga paydo bo'ladi. Ular his-tuyg'ularning paydo bo'lish mexanizmi ishini talamusdagi stimullarning ta'siri bilan bog'laydilar. Bu erdan qo'zg'alish impulslari miya yarim korteksiga keladi.