Mavzu: emotsiya psixologiyasining nazariyiy yondashuvlari

Emotsional javobning xulq-atvor nazariyasi (J.Uotson va izdoshlari) his-tuyg'ularni o'ziga xos stimullarga (masalan, sevgi erkalash va e'tibor, qo'rquv - qo'llab-quvvatlashni yo'qotish va boshqalar) reaktsiyasi deb hisoblaydi. Nazariya markazida "tipik hissiy xulq-atvor" tushunchasi yotadi: xulq-atvorning har bir "namunasi" o'z stimuliga ega. Va bularning barchasi faqat inson tajribasi bilan bog'liq. Bixeviorizmning "otasi" J. Uotson shartsiz reaktsiyalarga faqat g'azab, qo'rquv va muhabbat bilan bog'liq bo'lishi mumkinligiga amin edi. Boshqa barcha reaktsiyalar shartli bo'lib, ular o'rganish natijasida odamda shakllanadi.


Psixoanalitik nazariya (3. Freyd va izdoshlari) hissiy ko'rinishlarni ongsiz jarayonlar darajasida ko'rib chiqadi. Shaxsda shakllangan idrok obrazlari ongsizlik sohasida tug'ma instinktlarning "uyqudagi" energiyasini uyg'otadi. Shaxsni qoniqtiradigan oqim kanallarini topmagan holda, bu energiya hissiyotlar (tajribalar, ifodalar) shaklida namoyon bo'ladi.


Emotsional javobning kognitiv-baholash nazariyasi (L. Festinger, S. Shekhter, P. Simonov). Ushbu nazariya vakillarining ta'kidlashicha, hissiy holatlar insonning o'tmishdagi tajribasi va hozirgi vaziyatga sub'ektiv bahosi bilan belgilanadi. Demak, L.Festingerning fikricha, agar biror voqea inson kutganidek kechsa, unda ijobiy emotsional holat (konsonans) vujudga keladi. Voqealarning teskari yo'nalishi salbiy emotsional holatga - dissonansga olib keladi.
Shexter hissiyotlarning tabiatini sub'ektiv baholash natijalari bilan bog'laydi, bu esa shaxsning manfaatlari, uning ehtiyojlari va ichki munosabatlari bilan belgilanadi. Agar, masalan, haddan tashqari hayajonlangan odamga mutlaqo neytral dori berilsa va u tez orada tinchlanishiga ishontirsa, uning hissiy holati ushbu stsenariy bo'yicha rivojlanadi.


P.Simonovning fikricha, emotsional holatning darajasi insonda mavjud bo'lgan ma'lumotlarning noaniqligiga bog'liq. Axborotning noaniqligi - bu hozirgi ehtiyojni qondirish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlar va unga ega bo'lgan ma'lumotlarning farqi. Vaziyatning o'ziga emas, balki noaniqlik, noma'lum narsaga nisbatan kuchliroq reaktsiya paydo bo'ladi. Shunday qilib, raqibning shaxmat o'yini taktikasi haqida ma'lumot yo'qligi sherikda noaniqlik va hatto mag'lubiyatdan qo'rqish hissini keltirib chiqaradi. Hamkorning qanday harakat qilishini bilish aniqlik keltiradi va hissiy munosabatni yo'q qiladi. Hayotiy tajriba va bilim insonga yaqinlashib kelayotgan voqea ehtimolini sub'ektiv baholashni rivojlantirishga imkon beradi. Baho uning manfaatlariga mos kelishiga qarab, u yoki bu belgi va intensivlik darajasidagi hissiy holatlar paydo bo'ladi.

Ushbu nazariyani amalda qo'llashning qiyinchiliklari, asosan, mavjud bo'lgan ma'lumotlarning miqdorini va mavjud ehtiyojni qondirish uchun zarur bo'lgan narsalarni baholay olmaslikdadir.