Mavzu: innovatsion jarayonlarning modellari

shakl. Bozor bosimining modeli – marketpull.

Ushbu gipoteza iqtisodiyotning innovatsion salohiyati o‘sishini bozor talablari bilan bog‘laydi. Bu yerda milliy va jahon iqtisodiyotining iqtisodiy rivojlanish tendensiyalari bilan bog‘liq ma’lum bozor ehtiyojlarining mavjudligi ustuvor ahamiyatga ega. Ushbu tendensiyalarga ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash zarurati, raqobat darajasining oshishi, “bozor ulushlari uchun kurash”, marketingga ko‘proq e’tibor hamda bozorga yangi mahsulotni olib chiqish vaqtini qisqartirish zarurligi kabilar kiradi.
Shunday qilib, talabning oshishi ishlab chiqarish hajmini keskin oshirishni talab qilgandagina innovatsiyalar ishlab chiqarishda faol ishtirok etadi. Innovatsion faoliyatni amalga oshirishning asosiy sababi shuki, ikkinchi farazga ko‘ra iqtisodiy sharoitlar va birinchi navbatda bozor omillaridir. Bunday holatda iqtisodiy samarani ko‘pincha yangilik yaratishi shart bo‘lmagan, lekin uni qo‘llagan yoki unga egalik qilish huquqiga ega bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi sub’ekt oladi.
Asta-sekin kompaniya bir tomondan texnologiya shakllari va bozor bosimi strategiyalari, texnologik imkoniyatlar va boshqa tomondan bozor ehtiyojlarining umumiy o‘zaro ta’sirlashish jarayonining ikkita ekstremal misoli ekanligini tushunadi.
Innovatsion jarayonning interaktiv modeli innovatsion jarayon tobora murakkablashib, chiziqli bo‘lmagan xarakterga ega bo‘lib bormoqda. Texnologik rivojlanish mantig‘i ham, potensial bozor ham innovatsion g‘oyaning ekvivalent manbalari ekanligi ko‘rinmoqda. Bu shuni anglatadiki, ilmiy tadqiqotlar bosqichini chetlab o‘tib, to‘g‘ridan-to‘g‘ri innovatsiyalarni yaratish mumkin (5-rasm):

5. shakl. Innovatsion jarayonning interaktiv modeli

G‘oya paydo bo‘lganda konsepsiya ishlab chiqiladi va keyin darhol rivojlanish boshlanadi. Bu fundamental va amaliy tadqiqotlarning ahamiyatini pasaytirmaydi, lekin ular asosiy yo‘lda qiyinchiliklar paydo bo‘lishi bilan yoki aksincha, teskari tartibda ko‘rib chiqiladi: birinchidan, amaliy tadqiqotlar natijalari tahlil qilinadi va agar ular muammoga javob bermasa, demak, fundamental [3] ... Yangi g‘oyalar innovatsion jarayonning istalgan bosqichida paydo bo‘lishi va rivojlanishi mumkin. Shuningdek, loyihalash, ishlab chiqish, ishlab chiqarish va marketing bosqichlarida bir vaqtning o‘zida (parallel ravishda) amalga oshirilishi mumkin. Firma ichki funksiyalarni muvaffaqiyatli birlashtiradigan va keng ilmiy-texnikaviy hamjamiyat va bozor bilan faol aloqada bo‘lgan ochiq tizimdir.
Lineer bo‘lmagan (interaktiv) model va chiziqli model o‘rtasidagi asosiy farqlar haqida to‘xtalamiz.
Birinchidan, yangi g‘oyalar paydo bo‘ladi va innovatsion jarayonning barcha bosqichlarida ishlab chiqiladi, ya’ni fundamental tadqiqotlar yagona tashabbuskor kuch sifatida qaralmaydi.
Ikkinchidan, interaktiv modellar shuni anglatadiki, innovatsion jarayon bosqichlari o‘rtasida sifat jihatidan yangi ulanish turlari paydo bo‘lib, uning elementlari “teskari aloqa halqalar”ini bog‘laydi. Ularning vazifasi innovatsion jarayonlarning mustaqil yoki kuchsiz qaram qismlarga bo‘linishini oldini olish va shu bilan innovatsion jarayonlarning davomiyligini kamaytirishdir. Ushbu model doirasida bir vaqtning o‘zida (parallel) yangi mahsulotni loyihalash, marketing va ishlab chiqarishga ruxsat beriladi. Fikrlarning o‘ziga xos xususiyati shundaki, ular nafaqat tizim doirasida amalga oshiriladi, balki uni tashqi muhit, bozor, iste’molchilar bilan shuningdek, boshqa iqtisodiy sub’ektlar bilan bog‘laydi.
Uchinchidan, tadqiqot natijalari innovatsion jarayonning barcha bosqichlarida turli shakllarda qo‘llaniladi, ya’ni innovatsion jarayonning barcha bosqichlarida texnologiyani tijoratlashtirish mumkin.
To‘rtinchidan, boshqariladigan chiziqli bo‘lmagan model innovatsion jarayonlar menejerlari va innovatsion mahsulot iste’molchilarining rolini hisobga oladi. Innovatsion menejer innovatsiya jarayonining turli bosqichlari bilan shug‘ullanadi va shu bilan o‘zining boshqaruv faoliyatini quradi.
Asosiy e’tibor oxirgi pozitsiyaga qaratilishi kerak. Kompaniyalarning innovatsion rivojlanishini mazmunli boshqarish uchun bunday mutaxassislar nafaqat innovatsion rivojlanishning umumiy qonuniyatlarini tushunishlari, balki texnologiyalarni o‘tkazishi va tijoratlashtirishi, intellektual mulkni muhofaza qilishi va ulardan foydalana olishi, innovatsion loyihalarni boshqarishi, biznesni rejalashtirishi, prognozlashtirishi, yangi mahsulotlar hamda texnologiyalarning tijorat ahamiyatini (potensialini) baholashi va amalda qo’llay olishi kerak.
Kompaniyalarda innovatsion jarayonlar modelini to‘g‘ri tuzilishi ularning hayot siklining turli bosqichlari uchun samarali biznes modellarini shakllantirishi uchun asosdir.
Shunday qilib, zamonaviy sharoitlarda moslashuvchanlik va rivojlanish tezligini kafolatlash uchun tizimni birlashtirish orqali tarmoqqa urg‘u beriladi. Korxonalarni boshqarish bo‘yicha axborot tizimlaridan foydalanish orqali biznes jarayonlar elektron shaklga o‘tkaziladi. Tashqi muhitda asosiy e’tibor “biznes ekotizimlari”ga qaratilgan. Bugungi kunda marketing tadqiqotlari va ilmiy-tadqiqot ishlarini birgalikda olib borish uchun rivojlangan strategik sheriklik aloqalari yaratilmoqda. Ochiq innovatsiyalar paradigmasiga o‘tish aniq ko‘rinib turibdi.

3.