Mavzu iqtisodiyot Kafedra: Fan: Mikroiqtisodiyot makroiqtisodiyot

Taklif qonuni taklifning miqdori narxga nisbatan to’g’ri mutanosiblikda o’zgarishini 
ifodalaydi.

---

Agar narx talabga teskari ta‟sir etsa, taklifga rag‟batlantiruvchi ta‟sir ko‟rsatadi. Taklif 
qonuni quyidagi formula orqali ifodalanadi:
TfqQ*V 
Tf-taklif, Q-tovarlar miqdori, V -tovarlar narxi. 
Taklif qonuniga binoan narx qanchalik yuqori bo‟lsa, taklif shunchalik ko‟payadi va 
aksincha. Taklif g‟onuni faqat narxning taklifga ta‟sirini izohlaydi, unga boshqa omillar 
ta‟sirini nazarda tutmaydi.
Taklif qonuni narx bilan tovar taklifi o‟rtasidagi aloqadorlikni ko‟rsatadi, bu bog‟lanish 
taklifning elastikligi (o‟zgaruvchanligi)da ifodalanadi:
Narx o’zgarishiga nisbatan taklifning o’zgarish darajasi taklif elastikligi deyiladi.
Taklifning o‟zgarishi ko‟pgina omillarga bog‟liq. Taklif elastikligi koeffitsientini hisoblash 
uchun taklif va narx o‟zgarishlari taqqoslanadi: Tf (foiz hisobida taklifning o‟zgarishi) 
E
k. q -----------------------------------------------------
V(foiz hisobida narxning o‟zgarishi) 
Agar taklifning o‟zgarishi Tf>V narxning o‟zgarishi darajasidan (katta) bo‟lsa, taklif 
elastik bo‟ladi va elastiklik koeffitsienti birdan yuqoridir, ya‟ni 
E
k>1.
Masalan, tovar narxi 10% oshgani holda taklif 15% oshsa, elastik taklif paydo bo‟ladi.
Bunda: 
E
kqTf : Vq15:10q1,5 yoki 
E
k>1 

---

Taklifning elastik bo‟lishiga ishlab chiqarishning mavsumiy bo‟lishi, tabiiy 
resurslarning mavjudligi ham ta‟sir etadi. Paxta, g‟alla yoki meva-sabzavot narxi 
oshganda, ularning taklifi ortishi uchun pishiqchilik mavsumi kelishi shart. 
Taklifning elastik bo‟lishi uchun narx ortishiga javoban tovarni hozir ko‟proq 
ishlab chiqarish imkoniyatlari bo‟lishi zarur, ya‟ni buning uchun korxonalarda 
qo‟shimcha yoki to‟la ishlatilmagan mashina-uskunalar, ishchilarni qo‟shimcha 
ishga jalb etish, qo‟shimcha xom-ashyo, yoqilg‟i va energiya topish talab qilinadi.
Muayyan tovar bahosi sharoitida taklifga quyidagi omillar ta‟sir etadi:
Resurslar bahosi. 
Tovar ishlab chiqarishda moddiy va mehnat resurslari iste‟mol 
qilinadi. Taklifga ta‟sir etuvchi bosh omil aynan ana shu ishlab chiqarish 
natijalaridir. Tovar ishlab chiqarish uchun moddiy va mehnat resurslari qanchalik 
kam xarajat qilinib, kam pul sarflansa, demak, tadbirkorlar belgilangan 
baholardan shuncha ko‟p foyda oladilar. Demak, bunday sharoitda bozorda taklif 
ko‟payadi. Resurslardan unumli foydalanishda ilmiy-texnika taraqqiyotining o‟rni 
muhimdir.

---

Shu boisdan eng arzon va mehnat unumdorligi yuqori bo‟lishini ta‟minlaydigan 
resurslarning yaratilishi taklifning ortishiga olib keladi. Shunday qilib ilmiytexnika 
taraqqiyotining o‟sishi taklif ko‟payishining muhim asosidir.
O’rnini bosuvchi va o’zaro to’ldirvchi tovarlar bahosi darajasi. 
Iste‟molchilar xarid 
qilayotgan tovarlar va xizmatlarning o‟rnini to‟ldiruvchi tovarlar va xizmatlar past 
baholarda taklif etilsa, avvalgi taklif etilayotgan tovarlar va xizmatlar kamayadi. 
Chunki muomaladagi tovarlar va xizmatlar o‟rnini
to‟ldiruvchi arzonroq tovarlar va xizmatlar paydo bo‟lishi taklifni o‟zgartiradi.
Ma’lum bozorning monopoliya darajasi.
Raqobatda tovar ishlab chiqaruvchilar soni 
bozorda qanchalik ko‟p bo‟lsa, tovarlarning monopol bahosi o‟rniga talab va taklif 
qonuni asosida baho shakllanadi. Agar tovar va xizmatlar ko‟rsatuvchi ishlab 
chiqaruvchilar muayyan bozorda monopol mavqeiga ega bo‟lsalar, baholarni o‟z 
xohish-istaklari bo‟yicha ko‟tarishga hamda yangi tovar ishlab chiqaruvchilarni 
bozorga kiritmaslikka harakat qiladilar. Bozorda, monopoliya darajasi qanchalik katta 
va uzoq davom etsa, baholarni o‟z maqsadi yo‟lida belgilaydi, talab ustidan 
“hukmronlik” qilishga harakat qiladi.

---