Mavzu: iste'molchi tanlovi va muvozanati rahmatillayev Azizbek smmt-74/22 Mavzu: Iste'molchilar tanlovi va muvozanati Reja: Kirish

3. Befarqlik egri chizig`i va iste'molchi budjetining cheklanganligi
Iste’molchi tanlovini tushuntirishda befarqlik egri chizig‘i muhim rol
o‘ynaydi.
Befarqlik egri chizig‘i ehtiyojlarni bir xil darajada qondirilishini
ta’minlovchi iste’mol to‘plamlari yig‘indisini namoyon etadi.
ya’ni, iste’molchi

---

uchun befarqlik egri chizig‘ida joylashgan tovarlar to‘plamini tanlashda farq
mavjud bo‘lmaydi.
Befarqlik egri chizig‘i iste’molchining afzal deb bilgan variantlarini
ko‘rsatib bera oladi. Biz befarqlik egri chizigining to‘rtta afzalligini ko‘rib
chiqamiz:
1. Yuqoriroq befarqlik egri chiziqlarini pastlariga qaraganda afzal ko‘rish.
Odamlar, odatda, ko‘proq tovarlar xarid qilishga odatlanishgan. Katta hajmdagi
eng munosib tanlov befarqlik egri chizig'ida o‘z ifodasini topadi. Yaxshiroq
bo‘lgan befarqlik egri chizig‘i boshqalaridan ko‘ra ko‘proq ijobiy «xarakterga
ega». Shuning uchun iste’molchi yaxshiroq variantga ega bo‘lishni xohlaydi.
2. Befarqlik egri chizig'i beqaror. Befarqlik egri chizig‘i iste’molchining bir
variantdan boshqasini afzal ko‘rganda o‘zini namoyish etadi. Ko‘pincha,
iste’molchiga ikkala mahsulot ham yoqadi. Shu sababli, agar birinchi mahsulot
miqdori kamaysa, iste’molchini xursand qilish uchun ikkinchisiniki ortadi. Shu
sababli, ko‘pincha befarqlik egri chizig'i o‘zgarib turadi.
3. Befarqlik egri chizig‘i kesishmaydi.
4. Befarqlik egri chizig‘i bu ichki rozilikdir. Kishilar o‘zlarida ortig` bilan
bo‘lgan mahsulotlarni kamroq bo‘lganiga qaraganda sotib yuborishni ko‘proq
xohlaydilar.
Befarqlik egri chizig‘i bizga iste’molchining bir tovarni ikkinchi biriga
almashtirmaslik xohishi haqida «ma’lumot beradi». Bir mahsulot o'rnini boshqasi
bosa olsa, befarqlik egri chizig'i tanlash osonlashadi, aks holat bolsa, aksincha,
qiyinlashadi. Buning to‘g‘riligini ko‘rish uchun bir holni ko‘rib chiqamiz.
Mutloq o‘rin bosuvchilar: tasavvur qiling, kimdir sizga 10 sentlik tanga bilan
nikel bolagi to‘plamini taklif qildi. Siz ushbu farqli narsalarni qanday baholar
edingiz? Odatga ko‘ra, siz ikkalasining ham pulga chaqsa boladigan qiymati
haqida o‘ylar edingiz. Agar shunday bolsa, siz to‘plamdagi nikel va pulning
qanchaligini e’tiborga olmay ikkita nikel bolagini bitta o‘n sentlik tangaga
ayirboshlardingiz. Sizning ushbu nikel va pul orasidagi o‘rin bosish qiymatingiz
ikkiga bir bolar edi. O‘rin bosish qobiliyati o‘zgarmas bolgani sabab, befarqlik egri
chizigl to‘g‘ri chiziq vazifasini otaydi. Bu to‘g‘ri befarqlik egri chizigl tufayli
yuqoridagi ikki tovar bir-birining o'rnini mukammal bosa oladi.
Mutloq bir-birini to‘ldiruvchilar. Tasavvur qiling, kimdir sizga oyoq
kiyimlar to‘plamini tavsiya etdi. Ularning ba’zilari oyog‘ingizga mos tushdi,
ba’zilari esa yo‘q. Siz ularni qanday baholar edingiz? Bu vaziyatda siz, albatta,
o‘lchami mos kelganlarga e’libor qaratasiz. Boshqa so‘z bilan aytganda, siz faqat
tanlab olgan oyoq kiyimlaringiz ustidan «hukm chiqarasiz». Beshta chap va yettita
o‘ng poy oyoq kiyimidan faqat beshta juftlik olishingiz mumkin.

---

Befarqlik egri chizig‘i pasayib boruvchi ko‘rinishda bo‘ladi. Befarqlik egri
chizig‘ining pasayib borishi shu bilan izohlanadiki, tanlanishi lozim bo‘lgan har
ikkala tovar ham iste’molchi uchun nafli hisoblanadi. Shunga ko‘ra, bir tovarlar
to‘plami (masalan, A) dan boshqa bir tovarlar to‘plami (masalan, V ga) tomon
harakat qilib, iste’molchi naflilik miqdorini oshiradi. Biroq, ayni paytda xuddi
shuncha miqdordagi naflilikka ega bo‘lgan A tovardan voz kechadi. Qisqasi, V
tovar qanchalik ko‘p bo‘lsa, A tovar shunchalik oz bo‘ladi, chunki A va V tovarlar
o‘rtasida teskari aloqa mavjud. O‘zgaruvchilari o‘rtasida teskari aloqa mavjud
bo‘lgan har qanday egri chiziq esa pasayib boruvchi ko‘rinishda bo‘ladi.
Agar iste’molchining A va V tovarlarning barcha to‘plamlari bo‘yicha afzal
ko‘rishlarini egri chiziqlar orqali tasvirlansa,