Mavzu: iste'molchi tanlovi va muvozanati rahmatillayev Azizbek smmt-74/22 Mavzu: Iste'molchilar tanlovi va muvozanati Reja: Kirish

2. Iste'molchilarning xatti-harakatlariga xulq-atvor yondashuvlari
Bozor vaziyatining o‘zgarishini iste‘molchi nuqtai nazaridan qarab chiqilsa
aynan olingan tovarga talab qanday shakllanadi, uning xulqi nimadan iborat,
iste‘molchi tanlovi qanday tartibda amalga oshiriladi kabi savollarga mantiqiy
javob topish mumkin bo‘ladi.
Iste‘molchi hulqi bu ularning turli xil tovar va xizmatlarga talabning
shakllanish jarayonidir. Iste‘molchi hulqi quyidagi mantiq asosiga quriladi:
1. Iste‘molchi imkoniyati cheklangan sharoitda harakat qiladi, shu sababli
uning qarori tovarlarning mavjud muqobil variantlaridan birini tanlashga qaratiladi.
2. Iste‘molchi maqsadi – tovarlarni iste‘mol qilish natijasida maksimal
qoniqish olishdir.
3. Iste‘molchi hulqi oqilona, ya‘ni u barcha cheklanishlarni baholaydi va o‘z
maqsadiga yetishishning eng yaxshi variantini tanlaydi.
Iste‘molchi xulqini miqdoriy aniqlashda keyingi naflilik nazariyasi va
befarqlik egri chizig‘i usuli yordamida amalga oshiriladi. Naflilik – sub‘ektiv
qoniqish ya‘ni tovar (xizmat) ni iste‘mol qilishdan ko‘riladigan naf. Umumiy
tarzda naflilik tovarning inson ehtiyojini qondira olish qobiliyati deb ta‘riflashimiz
mumkin
4
Naflilik funksiyasi ma’lum miqdordagi tovarlarga boshqa bir
miqdordagi taqqoslashni bildiradi.
Naflilikni mutloq ko‘rsatkichlarda
o‘lchashning ahamiyati bo‘lmay, iste’molchi tanlovini naflilik darajasining ketma-
ket joylashuvi bilan izohlash mumkin. Bir to‘plamdagi tovarlar nafliligi
boshqasidan qay darajada afzalligini ko‘rsatib berish mumkin emas.
Naflilik‖ atamasini ilmiy sohaga birinchi bo‘lib ingliz filosofi I.Bentam
(1748-1832) kiritgan.
Naflilik va narx o‘rtasidagi bog‘liqlikni ilk bor ingliz iqtisodchi olimi
U.Djevons (1835-1882) ko‘rsatib, keyingi naflilik kontseptsiyasini ilgari suradi va
aynan u bozor narxida o‘z o‘rniga ega bo‘lishini isbotlaydi. Naflilikni miqdoriy
aniqlash ancha qiyin, chunki u sub‘ektiv tushuncha. Ayni vaqtda iqtisodiyot fanida
naflilikni aniqlashda ikkita yondashuv qaror topgan:
1. Kardinalistik yondashuvda naflilik miqdorini mutloq aniq hisoblash talab
qilinadi. Bunda uni aniqlashning sharti birligi ―yutil‖ (inglizcha – utility –
naflilik) dan foydalaniladi.