Mavzu: Kasb-hunar kollejlarida o‘quvchilarni tarbiyalash. Reja

Tarbiyaviy ta’sirning birligi. Bu prinsip tarbiyaga daxldor bo‘lgan barcha shaxslar, tashkilotlar, ijtimoiy institutlar, pedagogik ta’sirni o‘zaro to‘ldirgan holda, birlashib xarakat qilishlari tarbiyalanuvchilarga kelishilgan holda talablar qo‘yishlari, bir-birlari yordam berishlari talab etiladi.
2.O‘quvchilarni o‘rganishning pedagogik-psixologik metodlari.
Tarbiyaviy tizimining eng asosiy tashkil etuvchilaridan biri – bu shaxsni ijodkorlikka, mustaqillikka, insonparvarlikka, o‘zini qadrlay bilimsh va o‘zgalarga urmat qilishga o‘rgatishdir.
Tarbiyaviy tizim asosiga insonparvar psixologiya va pedagogika tamoyillari qo‘yiladi.
Tarbiyaviy ishlarni tashkil etishning ustivor yo‘nalishlari quyidagilar hisoblanadi:

• 
  o‘quvchilarning qiziqishi-xohishiga qarab ta’lim muassasasi va undan tashqarida tashkil etilgan turli xil uyushmalarga jalb etish;
  
• 
  o‘quvchilar ishtirokida muntazam ravishda har xil ma’naviy-ma’rifiy tadbirlar o‘tkazish;
  

• 
  fan to‘garaklar, texnik yo‘nalishdagi to‘garaklar va amaliy ijodkorlik mazmunini o‘zgartirish;
  
• 
  badiiy-estetik birlashmalarni tashkil etish va rivojlantirish;
  
• 
  ta’lim muassasasi faoliyatini demokratlashtirish asosi sifatida o‘z-o‘zini boshqarishni rivojlantirish.
  

Ta’lim muassasasida ma’naviy-ma’rifiy ishlar bo‘yicha o‘rinbosari, guruh rahbari, muhandis-pedagoglar, tarbiyachilar o‘quvchi yoshlarni tarbiyalashda asosiy shaxslar hisoblanadi. Ular o‘quvchi yoshlarning individual xususiyatlarini, hayot sharoitini o‘rganadi va tahlil etadi, o‘quvchilar jamoasining rivojlanishi borasida bashorat qiladi, ular shaxs sifatida o‘z-o‘zini belgilashga yordam beradi.

• 
  O‘quv-tarbiyaviy jarayonida yuritiladigan asosiy hujjatlardan biri bu o‘kuvchilarching psixologik pasporti - xarakteristika. Ta’lim muassasasida har bir o‘quvchining psixologik pasporti bo‘lishi lozim. Uni muntazam ravishda to‘ldirilib borilishi tarbiya jarayonida ishtirok etuvchi har qanday shaxs (ma’naviyat-ma’rifat ishlari bo‘yicha direktor o‘rinbosari, guruh rahbari, muhandis-pedagog, tarbiyachi o‘quvchi) ning refleksiv madaniyatini oshirishga xizmat qiladi. Pasport xarakteristikada qayd etiladigan ma’lumotlar uchta manba orqali olinadi kuzatish va o‘quvchilar bilan suhbatlashish hujjat (shaxsiy varaqalar, tibbiyot ko‘rigi, kartalar, jurnallar va boshqalar) bilan test savollari treninglar o‘tkazish orqali. Tarbiyaviy masalalarni hal etishdagi qiyinchiliklar o‘quvchi-yoshlarning o‘smir yoshi bilan bog‘liq muammolar, ularning jismoniy va ruhiy o‘ziga xosligi, yoshlarning norasmiy guruhlari ommaviy axborot vositalarining o‘quvchi-yoshlarning xulq-atvoriga ta’sirining yoritishi bilan belgilanadi. Bundan tashqari o‘smirlarga ta’sir ko‘rsatish borasida raqobatlarning kuchayganini ham nazardan chetda qoldirib bo‘lmaydi. Bunda shubhasiz, ota-onalar, o‘qituvchilar, tarbiyachilar g‘olib kelmog‘i kerak. Ta’lim muammolarda o‘quvchi-yoshlarning ota-onalari bilan ishlashga katta o‘rin ajratiladi. Ota-onalar bilan muntazam ravishda psixolog suhbatlashadi va maslahatlashadi. Xolbuki, bunga doimiy ravishda ehtiyoj ortib bormokda. Shuning uchun ota-onalar lektoriyalarini muntazam (ravishda psixolog suhbatlashadi va maslahatlashadi) yo‘lga qo‘yishga muhimdir. Pedagoglar huquqni muhofaza etuvchi tashkilotlarning xodimlari va boshqalar ishtirokida anjumanlar tashkil etish yaxshi samaralar beradi. O‘quvchilarga tarbiya berish va ular shaxsni rivojlantirishda adabiyotning tarbiyalovchi imkoniyatidan foydalanishi muhim ahamiyatga ega. Badiiy adabiyot ta’sirida o‘quvchilar shaxsini shakllantirishning o‘ziga xos jihati shundan iboratki, bunda ular ijodiy qobiliyatini, barcha ma’naviy imkoniyatlarini namoyon etish imkoniga ega bo‘ladi. Bundan tashqari jamoaning ijodiy ishlari metodikasi bo‘yicha tarbiyaviy tadbirlar o‘tkazish o‘quvchilarning aqliy imkoniyatlarini oshiradi. Jamoaning ijodkorlik ishlari deyilganda, ta’lim muammosida turli mavzular bo‘yicha har xil anjuman yig‘ilishlar, tadbirlar, ma’naviy-ma’rifiy ishlarni tashkil etish tushuniladi. Shuningdek, o‘qituvchi va o‘quvchilar ishtirokida turli uyushma yoki jamoatchilar tashkilotlari tuzilib, ishlab chiqilgan Nizomlar asosida tadbirlar o‘tkazish maqsadga muvofiq.
  

Bizning nazarimizda, o‘quvchining ta’lim-tarbiyasi borasida ushbu maqsadlar hozirgi zamon o‘zbek ta’limi uchun istiqbolli hisoblanadi. Darhaqiqat, tarbiyalash texnologiyalari borasida Vatanimiz fani va amaliyotida yetarli darajada katta tajribalar to‘planganini e’tirof etmoq zarur. Demak, ma’naviy meros va uning natijasi o‘laroq, ma’naviy kamolot maqsadga erishish kafolatdir, desak xato bo‘lmaydi. Har qalay yosh avlodni oldindan belgilangan stereotiplar asosida shakllantirish payti o‘tdi. Hozirgi vaqtda o‘quvchilarni jamiyat rivojlanishining ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy tendensiyalari bilan muntazam tanishtirib borish o‘ta muhimdir. Bu ularning o‘z hayoti yo‘lini erkin tanlashga imkoniyat yaratadi. Demak, yangi maqsadlarga muvofiq holda o‘quv-tarbiyaviy jarayonini tashkil etish usullari ham o‘zgaradi..
O‘quvchilar bilan darsdan tashqari mashg‘ulotlar va muloqotlar o‘tkazish ularning jismoniy ruhiy rivojlanishi va ta’lim-tarbiyasi uchun muhim, ko‘p hollarda esa, hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘ladi.
Tarbiyaviy ishlar darsdan tashqari faoliyat bo‘lib, tarbiyalamoq o‘quvchi-yoshlarning faoliyatini tashkil qilmoq demakdir.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish tarbiyaviy ishlarda katta samara beradi. Texnologiya - bu shaxsni o‘qitish, tarbiyalash va rag‘batlantirish qonunlarini o‘zida jo qilgan va yakuniy natijasini harakatlaydigan pedagogik faoliyatdir. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarda loyiha usulida keng foydalanilmokda. Loyiha asosida o‘tkaziladigan ma’naviy-ma’rifiy ishlar tarbiyaviy ish strategiyasini butunlay o‘zgartirib yuboradi. Loyiha usullari-maqsadga yo‘naltirilgan tarbiyaviy faoliyat bo‘lib, maqsad oldindan belgilanadi. Tarbiyaviy yoshlar loyihasi bu o‘quvchilarning ijodiy, ma’lum darajada mustaqil faoliyati:
• bunda o‘quvchilarning o‘zlari bevosita ishtirok etishadi, ya’ni loyihani ijro etish uchun zaruriy material-ma’lumotlar to‘plashadi;
• tadqiqot-tadbirlar o‘tkazish bo‘yicha farazlarni ilgari surishadi;
• tadbirlarni amalda tashkil etish - o‘tkazishda faoliyat ko‘rsatishadi;
• tadbirlarning ijtimoiy ahamiyatini bilishadi.