Mavzu: Kredit bo’yicha foiz stavkalar va ularga ta’sir qiluvchi omillar

Mavzu: Kredit bo’yicha foiz stavkalar va ularga ta’sir qiluvchi omillar

BILM-60 guruh talabasi

Pardayeva Durdona

Mavzu: Kredit bo’yicha foiz stavkalar va ularga ta’sir qiluvchi omillar

1.Kreditning to’lovlilik tamoyili?

To’lovliliktamoyili.

Bu tamoyil aylanma fondlarining doiraviy aylanishini, kengaytirilgan takror

ishlab chiqarish jarayonini ta’minlovchi to’lov resurslari summasini avanslashtirish zaruriyatidan kelib chiqadi.
Bu tamoyilga asosan korxonalar foydalanilgan qarz mablag’lari uchun
kreditorga foiz shaklida to’lovni o’tkazadilar. Kreditning to’lovligi uni to’liq
summada o’z egasiga qaytarilishinigina emas, shu bilan kredit uchun foiz shaklidagi to’lov bilan qaytarilishini ifodalaydi. Demak, kreditor o’z mablag’larini hech vaqt o’z hajmida qaytarib olish sharti bilan bermaydi, bunda u mablag’ni qarzga berganligi uchun muayyan to’lov talab qiladi. (foizsiz imtiyozli kreditlarbundanmustasno).
Kreditning to’lovligi nafaqat banklar xo’jalik hisobi statusiga, shu bilan birga
korxonalarni bevosita foydasi bilan bog’liq xo’jalik hisobiga rag’batlantiruvchi ta’sir ko’rsatadi. Kredit uchun haq to’lashning iqtisodiy mohiyati qarz beruvchi va qarz oluvchi o’rtasidagi qo’shimcha olingan foydaning taqsimlanishini qayd qilishda namoyon bo’ladi. Ko’rib chiqilayotgan tamoyilning amaliyotda uchta asosiy funktsiyasini bajaruvchi bank foizi normasini o’rnatish jarayonida namoyon bo’ladi:

huquqiy shaxslar foydasining va jismoniy shaxslar daromadining

taqsimlanishi;

ishlab chiqarishni tartibga solish va ssuda kapitalining taqsimlanishi orqali

tarmoq, tarmoqlararo va xalqaro miqyosda aylanishi;

iqtisodiyot rivojlanishining inqirozli bosqichida bank mijozlarining pul

mablag’larini inflyatsiyadan himoyalash va boshqalar.

Ssuda foizining stavkasi ssuda kapitalidan olingan yillik daromad summasining

berilgan kredit summasiga nisbati bilan aniqlanib, kredit resurslarining bahosi sifatida namoyonbo’ladi.
Boshqa tovarlar bahosi belgilanishining ananaviy mexanizmidan farqli o’laroq
kreditning bahosi, ssuda kapitali bozoridagi talab va taklifning nisbatini o’zida aks
ettiradi va u bir qator omillarga bog’liq bo’ladi:

bozor iqtisodiyotining davriy rivojlanishi ( inqiroz davrida ssuda foizi o’sadi

va aksincha, yuksalish davrida esa pasayadi);

inflyatsiya jarayoni suratlari (amaliyotda ssuda foizining inflyatsiya o’sish

sur’atlaridan orqada qolishi uchrashi mumkin);

tijoart banklarni kreditlash jarayonini amalga oshiruvchi Markaziy bank orqali

davlat kreditini tartibga solishning samaradorligi;

xalqaro kredit bozoridagi holat (masalan, biror mamlakatda kredit bo’yicha

foiz stavkasining oshishi shu mamlakatga chet el kapitalining oqib kelishiga olib
keladi va bu milliy bozorlar holatiga tasir ko’rsatadi.);

jismoniy va huquqiy shaxslar pul jamg’armalarining dinamikasi (ularning

hajmi qisqargan holda ssuda foizi o’sadi);

potentsial qarz oluvchilarning kredit resurslariga bo’lgan ehtiyojini aniqlab

beruvchi ishlab chiqarish dinamikasi;

ishlab chiqarishning mavsumiyligi (chet el amaliyotida banklar mavsum

davrida kreditlar bo’yicha foizlarni oshiradilar);

davlat tomonidan beriladigan kredit miqdori bilan davlatning ichki qarzlari

o’rtasidagi nisbat (ssuda foizi ichki davlat qarzlari o’sishi bilan birga o’sibboradi).

2.Foiz stavkalar va ularni o’lchash?
Korxonalar foydalanilgan qarz mablag’lari uchun kreditorga foiz shaklida to’lovnio’tkazadilar. Kreditning to’lash uni to’liq summada o’z egasiga qaytarilishinigina emas, shubilan kredit uchun foiz shaklidagi to’lov bilan qaytarilishini ifodalaydi. Demak, kreditor o’zmablag’larini hech vaqt o’z hajmida qaytarib olish sharti bilan bermaydi, bunda u mablag’niqarzga berganligi uchun muayyan to’lov talab qiladi (foizsiz imtiyozli kreditlar bundanmustasno).
Kreditning to’lovi nafaqat banklar xo’jalik hisobi maqomiga, shu bilan birga, korxonalarni bevosita foydasi bilan bog’liq xo’jalik hisobiga rag’batlantiruvchi ta’sir ko’rsatadi.
Kredit uchun haq to’lashning iqtisodiy mohiyati qarz beruvchi va qarz oluvchio’rtasidagi qo’shimcha olingan foydaning taqsimlanishini qayd qilishda namoyon bo’ladi.Ko’rib chiqilayotgan tamoyilning amaliyotda uchta asosiy funktsiyasini bajaruvchi bank foizi me’yorini o’rnatish jarayonida namoyon bo’ladi.
Tijorat banklarining foiz siyosati depozitlar va kreditlarning okilona foiz stavkalarini shakllantirish va foiz riskini boshkarish bilan boglik tadbirlar majmuasidir.
Tijorat banklarining foiz siyosatining asosiy jixatlari quyidagilardan iborat:
1. Foiz siyosatining asosiy maksad va vazifalari: foiz siyosatining asosiy maksadi foizsiyosatida anik belgilab kuyilgan bo’lishi lozim. Ayrim banklarda foiz siyosatining asosiymaksadi sifatida foiz risklarini boshkarish tizimini takomillashtirish belgilab kuyiladi,boshkalarida esa sof foizli daromad darajasini oshirish kursatiladi.
2. Foiz riskini yuzaga keltirishi mumkin bo’lgan xolatlar: bunday xolatlar odatdakredit kuyilmalarining xajmini keskin oshirilishi natijasida yoki kreditlarning bozorstavkalarini sezilarli darajada oshishi natijasida yuzaga kelishi mumkin.
3. Foiz riskini boshkarish usullari: odatda bank amaliyotida foiz riskini asosiyboshkarish usullari sifatida foizli svoplardan keng foydalanadilar, kichik banklarda esako’proq kredit riskiga limitlar o’rnatish uslubidan foydalanadilar.
4. Foiz stavkalarini o’stirmaslik makomini belgilash tartibini joriy kilish


3. Kreditning bahosi tushunchasi?
Tijorat banklarining daromad olish soxasi faoliyati uning foiz siyosati orkali amalgaoshiriladi. Bank kredit bera turib mijozning foyda olishi uchun shart-sharoit yaratar ekan,demak, o’zining manfaatini xam amalga oshirgan bo’ladi. Banklar foiz siyosatini amalgaoshirishda omonatlar bo’yicha to’lanadigan foizni ularning o’zlari takdim etadigan ssudalaruchun oladigan ssuda foizidan pastroq qilib belgilaydi. Olingan va to’langan foizlarningsummalari urtasidagi farq banklarning foydasini tashkil etadi.
Tijorat banklari xar bir aniq kelishuvlarida foiz me’yorini xisoblaganda quyidagilare’tiborga olinadi:

• ta’minlangan ssudalar bo’yicha eng kreditga layokatli mijozlar uchun aniq muddatga

  
  

• beriladigan bazaviy foiz stavkasining darajasini;

  
  

• xar bir aloxida kelishuvning shartlarini inobatga olgan xolda tavakkalchilik uchun qo’shimcha to’lov.

  
  

Foiz stavkasi jalb qilgan mablag’lar bo’yicha kelishilgan daromadlilik stavkasidir.

Amalda mablag’larni jalb qilish turlari qancha ko’p bo’lsa ularni foiz stavkasi turlari hamham shuncha ko’p bo’ladi. Misol, qarz oluvchi uy sotib olish maqsadida berib turilgan qarzpul uchun mazkur zayom bo’yicha foiz stavkasi to’laydi, bu o’z navbatida qo’yilganmablag’(nakd, mulk va boshqalar) bo’yicha foiz stavkasi deb yuritiladi; a bankni firmadanushlayotgan stavkasi esa tijorat krediti bo’yicha foiz stvkasideyiladi.Foizlarni hisoblashda tartib bo’yicha diskret(diskret foizlari) usulida; bunda hamhisoblash davrlari oy, chorak va yil sifatida qabul qilinadi. Arim hollar da har kunlikhisoblash qo’llanilib, (misol, uzoq muddatli investitsiyalarni analiz qilish uchun)mijozlargama’qul kelishi uchun ayrim hollar da foizni o’zluksiz hisoblash usuli qo’llaniladi.
Foiz stavkani son jihatdan moliyaviy tahlil etishda nafaqat qarz summasini ko’payishquroli ko’rinishda, balki kengroq ma’noda bevosita mablag’larni bir egasidan boshqasigaoqib o’tish va ko’payish orqali tijorat va moliyaviy faoliyatdan keladigan daromadlilikdarajasini o’lchash uchun joriy etiladi

4.Nominal foiz stavkasi? Real foiz stavkasi?
Nominal foiz stavkasi deganda e’lon qilingan foiz stavkasi tushuniladi. Real foiz stavkasi deganda nominal foiz stavkasini pulning qadrsizlanish darajasiga muvofiqlashtirilgan darajasi tushuniladi. Foizning nominal stavkasi (i) va real stavkasi (r) deb belgilansa: