Мавзу: Маълумотларни узатишни муҳофазалаш йўли орқали телекоммуникация тизимлари модемларини такомиллаштириш

 
2. Modemlarni turkumlanishi va protokollari 
Modemning bajaradigan asosiy ishi, rakamli signallar ko’rinishidagi 
ma`lumotlarni keraklicha tezlik va aniqlik bilan uzatishdan iboratdir. Bu 
masalaning echimi, uzatish va modulyatsiyaning har-xil usulardan foydalangan 
Raqamli kanal 
Analog kanal 
2-rasm. Kanal orqali uzatishda raqamli va analog signallarni ko’rinishi 
DCE 
2 
3 
2 
3 
7 
7 
ТхD 
RхD 
GND 
3-rasm. DTEni DCEga ulash 

---

20 
holda topish mumkin. Usullardan kerakli bir qator omillar bilan aniqlanadiki, 
ulardan eng muhimi – aloqa kanalining turi, shovqinlar tavsilotlari va uzatish 
tezligidir. 
Modemlar axborot manbasidan, aloka kanalining parametrlariga ega bo’lgan 
va berilgan tuzilishga ega bo’lgan signallarni muvofiqlashtirish uchun xizmat 
qiladi. 
Muvofiqlashtirishning quyidagi masalalari mavjud: 

ma`lumotga ega signal spektrini kanalning utkazish polosasi bilan 
muvofiklashtirish; 

ma`lumotga ega signal darajasini aloka kanali bilan muvofiklashtirish; 

ma`lumotni kiritish-chikarish tezligini muvofiklashtirish. 
Modemlarni shartli ravishda turkumlash imkoniyatini beruvchi bir qator 
belgilar mavjud: 

qo’llanish soxasiga qarab; 

funktsional tayinlanishiga qarab; 

foydalaniladigan kanal turi qarab; 

tuzilishi buyicha bajarilishiga qarab; 

modulyatsiya protokollarini, xatolarni tuzatish va ma`lumotlarni sikish 
imkoniyatini kullab kuvvatlashga qarab turkumlanadi. 
Qo’llanish va tadbik etish soxasi buyicha modemlar bir kator guruxlarga 
bo’linadi: 

kommutatsiyalanuvchi telefon kanallari uchun; 

ajratilgan (arendaga berilgan) telefon kanallari uchun; 

jismonan ulovchi liniyalar uchun; 

quyi darajadagi modemlar (chizikli drayverlar) yoki kiska masofalar 
uchun modemlar (Short Range mode); 

asosiy polosa modemlari; 

uzatishning rakamli tizimlari uchun (CSU/DSU); 

uyali aloka tizimlari uchun; 

paketli radiotarmoklar uchun; 

---

21 

lokal radiotarmoklar uchun. 
Uzatish usuli buyicha sinxron va asinxronlikka bo’linadi. 
Modem kompyuter bilan asinxron xolatda, va masofadagi modem bilan sinxron 
xolatda ishlashi mumkin va aksincha.[11],[13],[14] Bu xolatda, odatda modem 
sinxron-asinxron deyiladi, yoki sinxron-asinxron xolatda ishlaydi deyiladi. 
Modemlar tuzilishi buyicha kuyidagicha ajratiladi: 

Tashki modem. 

Ichki modem. 

Portativ modem. 

Guruxli modem. 
Tashqi modemlar
– kompyuter yoki boshqa terminlarga ulanadigan avtonom 
qurilmadan iboratdir.
 
Tashki modem esa, xam faks xam modem rolini uynaydi va 
aloxida kurilma sifatida kompyuterga ulanadi. 
Ichki modem
- kompyuterning tegishli joyiga ulanadigan kengaytirish 
platasidan iborat.
 
Ichki modem plata kurinishida kompyuter ichiga maxsus joyga 
urnatiladi. 
Portativ modem
– Notebook turkumiga mansub kompyuterlar bilan 
jihozlangan mobil foydalanuvchilar uchun mo’ljallangan. Ular kichik o’lchamli 
bo’lib qimmat narxi bilan ajralib turadi, ularning funktsional imkoniyatlari to’liq 
funktsiyali modem imkoniyatidan qolishmaydi. 
Guruxli 
modemlari
– umumiy shassida modemlar jamlanmasiga 
birlashtirilgan, umumiy oziqlantirish blokiga, boshqarish va akslantirishning 
umumiy qurilmasiga ega bo’lgan alohida olingan modemlar birligiga aytiladi. 
Protokollarni qo’llab-quvvatlashi bo’yicha modemlar, ularga kiritilgan 
protokollariga muvofiq ravishda turkumlanadi: 

Xalqaro. 

Firmaniki. 
Xalqaro darajadagi protokollar ITU-T boshchiligida ishlab chiqiladi va 
tavsiya sifatida qabul qilinadi. ITU-T ning barcha tavsiyalari V-seriyaga 
taalluqlidir. 

---

22 
Firma protokollari komissiyalar bilan – modem ishlab chiqaruvchilar 
tomonidan, raqobat kurashda sotish maqsadida ishlab chiqiladi. 
Funktsional nuqtai nazardan modem protokollari quyidagi guruxlarga 
bo’linishi mumkin: 

Modemni, aloka kanali bilan o’zaro bog`lanish me`yorlarini aniklovchi 
protokollar (V2, V25); 

Modem 
bilan 
ma`lumotlar 
oxirgi 
kurilmasi 
(OOD) 
uzaro 
munosabatlarining algoritmlari va bog`lanish koidalarini belgilovchi protokol V10, 
V11, V24, V25, V25bis, V28; 

Kommutatsiyalanuvchi va ajratilgan TCH kanallar uchun mo’ljallangan 
modemlarning asosiy tavsilotlarini aniqlovchi modulyatsiya protokollari. Bularga 
V37, V22, V32,V34, HST, ZuX va boshqa turdagi protokollar kiradi; 

Xatolardan muxofaza kilish protokollari V41, V42, MKR1, MNR4; 

Uzatilayotgan ma`lumotlarni sikish protokollari MKR5, MMR7, 
V42B15; 

Aloka 
kanallarining 
parametrlarini 
o’lchaydigan 
va 
ulardan 
foydalanuvchi modemlarni diagnostika kilish jarayonini aniqlovchi protokollar 
V51, V52, V53, V54, V56; 

Turg`unlanish 
boskichida 
aloka 
parametrlarini 
muvofiklashtirish 
protokoli V8. Protokollar nomidagi «bis» va «ter» qushimchalar, mavjud bo’lgan 
protokollarning 2 chi va 3 chi modifikatsiyasi ekanligini bildiradi. 
Modem, DTE-DCE interfeysi va kanal portlarining adapterlaridan, universal 
(PU), signal (DSP), va modem protsessorlari, doimiy saqlash qurilmasi (PZU, 
ROM), doimiy energiyaga bog`liq bo’lgan qayta dasturlanadigan (PPZU), tezkor 
(OZU, RAM) xotira qurilmasi va modem holatini tekshirib ma`lum qiladigan 
indikator sxemasidan iborat (4 – rasm). 
DTE-DCE interfeys porti DTE bilan o’zaro bog`lanishini ta`minlaydi. 
Modem ichki turda bajarilishida DTE-DCE interfeyslari o’rniga kompyuterning 
ichki shina interfeysi 18A ishlatiladi. 

---

23 
Kanalli interfeys porti, foydalanayotgan kanalni elektrik parametrlar bilan 
muvofiqlashtirilishini ta`minlaydi. Bunda kanal analogli yoki raqamli bo’lishi 
mumkin. 
Modemni boshqarish mikrodasturlarini saqlash doimiy xotira qurilmasiga 
yuklatilgan. Tezkor xotira qurilmasi ma`lumotlarni vaqtincha saqlash uchun 
ishlatiladi, oraliq hisoblarni universal va raqamli signal protsessor bilan bajaradi. 
Signal protsessori, modulyatsiya protokollarining asosiy vazifalarini bajaradi, 
ya`ni yig`ib oluvchi kod bilan kodlashtirish, nisbiy kodlash va h.k. Mahsus modem 
protsessori modulyatsiya - demodulyatsiya jarayonini amalga oshiradi. 
 
4 - rasm. Zamonaviy modem qurilmasining struktura sxemasi