Мавзу: Маълумотларни узатишни муҳофазалаш йўли орқали телекоммуникация тизимлари модемларини такомиллаштириш

Ishning dolzarbligi:
axborot resurslari, texnologiyalari va tizimlarini, shu 
jumladan axborot xavfsizligini ta`minlash tizimlarini rivojlantirish holatini hisobga 
olgan 
holda 
axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalari 
sohasida 
tarmoq 
qurilmalarini takomillashtirish;
 
Ishdan maqsad:
Bitiruv malakaviy ishimda
ma`lumotlarni uzatishni 
muhofazalash yo’li orqali takomillashtirish masalasi ko’rib chiqiladi. 
Ma`lumotlarni uzatishda maxsus muhofazalash dastur orqali modemlarni 
takomillashtrish mumkin bo’lgan quyidagi ikkita modem: D-Link DFM-560I+ 
ichki modemi va D-Link DSL-2500U – tashqi modemi tahlil qilinadi. Tahlil 
natijalari asosida modemning strukturaviy sxemasi tuziladi. 
 

---

5 
1.bob. Raqamli ulanuvchi tarmoqlarning tarkiby tuzilishi 
1. Axborot va ma`lumotlar haqida tushunchalar 
Axborot – bu jarayon, xodisa, belgilar va xolatlarni ifodalovchi kattalikdir. 
Umuman olganda axborot juda keng tushuncha bo’lib u tabiatdagi xar qanday 
jarayon va xodisalrni misol qilib keltirish mumkin. Kommutatsiya soxasida 
axborotni qabul qiluvchiga kelayotgan turli kurinishdagi ma`lumotlar deb ta`rif 
berildi. Bunday ta`riflardan ya`na bittasi qo’yidagicha: Axborot-bu o’zatish, 
taqsimlash, xosil qilish, saqlash va foydalanish ob`ekti xisoblanuvchi 
ma`lumotlardir. Ma`lumot-bu uzatish va qabul qilib olish uchun muljallangan 
axborotning bir kurinishidir. SHu bilan birga axborotning bunday kurinishi 
yordamida axborotni saqlash, qayta ishlash va shu kabi amallarni bajarish mumkin. 
Demak axborot tushunchasi ma`lumot tushunchasiga qaraganda umumiyroq. 
Axborotni quyidagi usullarda ifodalash mumkin: 
Masalan biror bir xodisani; 
-rang, xid va ta`m orqali 2% dan 5% gacha ifodalash mumkin; 
- matn (xarf va raqamlar) orqali 7% gacha ifodalash mumkin; 
-ovoz (tovushning past-balandligi, intonatsiya va pauzalar) orqali 38% dan 
45% gacha ifodalash mumkin; 
-Xarakat va mimikalar orqali 35% dan 52% gacha ifodalash mumkin; 
-multimediya xizmati (xarakat va ovozning birgalikda mujassamlashgan 
xolda uzatish) orqali 95% dan 98% gacha uzatish mumkin. 
Axborot deganda qabul qiluvchiga kelib tushadigan xar xil ma`lumotlar 
tushiniladi.[3],[4] Adabiyotlarda axborotga berilagan quyidagi ta`rif ko’p 
uchraydi: 
axborot
–bu uzatish, tarqatish, o’zgartirish,saqlash yoki bevosita ishlatish 
ob`ekti bo’lgan ma`lumotdir. Bu o’lchash natijalari, qandaydir ob`ektni kuzatish 
xaqidagi ma`lumotlar bo’lishi mumkin. 
Xabar-axborot taqdim qilish shakli xisoblanadi. Bitta xabar bir qancha 
shaklda taqdim qilinishi mumkin. Masalan, telefon orqali berilayotgan axborot 
uzluksiz ko’rinishda yoki telegramma ko’rinishida ya`ni diskret ko’rinishda taqdim 

---

6 
qilinishi mumkin. Telegraf orqali ma`lumot uzatilganda, axborot xarflar yig`indisi 
ya`ni so’z ko’rinishida va sonlarda taqdim qilinadi. 
Xabar tarkibidagi axborot qabul qiluvchiga diskret xabar uzatish (DXU) 
kanali orqali uzatiladi (1rasm). 
1.rasm. Diskret xabar uzatish trakti. 
XM-xabar manbai; XQQ-xabar qabul qilgich; DXU-diskret xabar uzatish. 
Xabarning asosiy axborot tavsiflariga aloxida xabar tarkibidagi axborot 
miqdori, entropiya xamda xabar manbasi unumdorligi kiradi. 
Xabar tarkibidagi axborot miqdori axborot o’lchash birligi – bitda aniqlanadi. 
U yoki bu xabar paydo bo’lish extimolligi qanchalik kam bo’lsa, uning qabulidagi 
olinadigan axborot shunchalik ko’p bo’ladi. Agar manba xotirasida bir biridan xoli 
(a
1
va a
2
) xabarlar bo’lib, ulardan birinchisi r(a
1
)=1 extimollik bilan berilayotgan 
bo’lsa, u xolda a
1
xabar axborot tashimaydi, negaki u oldindan qabul qiluvchiga 
ma`lum. 
Bitta xabarga (a
i
ga) to’g`ri keladigan axborot miqdori quyidagi ifoda orqali 
aniqlanishi taklif qilingan: 
I(a
i
)=log
2
[1/p(a
i
)]=-log
2
p(a
i
) . 
Xotirasiz manbadan kelib tushayotgan bitta xabarga to’g`ri keluvchi axborot 
miqdorining o’rtacha miqdorini N(A), butun alfavit bo’yicha o’rtalama 
operatsiyasini qo’llab olish mumkin: 
k
H(A)=-

p(a
i
)log
2
p(a
i
). (1) 
i=1 

---

7 
(1) ifoda diskret xabar manbasi entropiyasi uchun SHennon formulasi 
ko’rinishida ma`lum. Entropiya-bu diskret xabarlar manbaining xolatini noaniqlik 
o’lchovidir. Agar manba tomonida 1 extimollik bilan faqat bitta xabar berilayotgan 
bo’lsa, u xolda entropiya nolga tengdir. Agar manba simvoli mustaqil xamda bir 
xil extimollik bilan paydo bo’lsa, entropiya maksimaldir. 
Xabar manba entropiyasini aniqlaymiz. Agar K=2 va p(a
1
)+p(a
2
)+0,5 bo’lsa, 
u xolda 
H(A)=-

p(a
i
)log
2
p(a
i
)=-0,5log
2
0,5-0,5log
2
0,5+1bit/xabar. 
Bu erdan ko’rinmoqdaki, 1 bit - bu alfavit manbasi ikkita teng extimollikli 
simvoldan tashkil topgan xolda diskret xabar manbaining bir simvolini uzatayotgan 
axborot miqdoridir. 
Manba tomonidan bitta birlik vaqt davomida uzatilayotgan axborot o’rtacha 
miqdori manba unumdorligi deb nomlanadi. 
H’(A)=H(A)/T 
(bit/s), 
bu erda T-uzatishga bitta simvol berish o’rtacha vaqti. 
Diskret xabar uzatish kanali uchun – kanal bo’ylab 
axborot uzatish tezligi
R 
tavsifi kiritilgan.
Xabarni uzatish tezligi deb, o’rta vaqt birligida kanal bo’yicha uzatilayotgan 
xabarlar soniga aytiladi. U bir sekundda uzatiladigan bit miqdori bilan aniqlanadi. 
Ergodik ketma-ketliklar uchun xabarni uzatish tezligi,


)
(
lim
a
I
R

Bu erda