Мавзу: Маълумотларни узатишни муҳофазалаш йўли орқали телекоммуникация тизимлари модемларини такомиллаштириш

Signal turlari
. To’rt turdagi signallar mavjud: 
1.
Uzluksiz vaqtning uzluksiz signali. 

---

10 
2.
Diskret vaqtning uzluksiz signali. 
3.
Uzluksiz vaqtning diskret signali. 
4.
Diskret vaqtning diskret signali. 
Uzluksiz vaqtning uzluksiz signallari
qisqacha uzluksiz (analog) signallar deb 
ataladi. Mavjud ko’plab mumkin bo’lgan uzluksiz qiymatlarning ixtiyoriysini 
qabul qilishi, ixtiyoriy momentda o’zgarishi mumkin (3-rasm). Bunday signallarga 
barchaga ma`lum bo’lgan sinusoidal signallar xam kiradi. 
Diskret vaqtning uzluksiz signallari
ixtiyoriy qiymat qabul qilishi mumkin, 
faqat oldindan belgilangan (diskret) ma`lum t
1
,t
2
,t
3
.. momentlarda o’zgaradi
(4-rasm). 
Uzluksiz vaqtning diskret signallarning
farqi shundaki, ular ixtiyoriy 
momentda o’zgarishi mumkin, ammo ularning kattaligi ruxsat etilgan (diskret ) 
qiymatni qabul qiladi (4-rasm). 
3-rasm.Uzluksiz signal. 4-rasm. Diskret vaqtning uzluksiz signali
Diskret vaqtning diskret signallari
(qisqacha diskret signallar) (6-rasm) 
diskret vaqt momentida faqat ruxsat etilgan (diskret) qiymat qabul qilishi mumkin. 

---

11 
5-rasm.Uzluksiz vaqtning diskret 6-rasm.Diskret signal.
signali. 
Diskret xabarni signalga o’zgartirgich chiqishida tashkil qilinayotgan signal 
qoidaga ko’ra axborot parametri bo’yicha diskret xisoblanadi. 
7- rasm. Ma`lumotlarning raqamli signali. 
Ma`lumot uzatish texnikasida bunday signallar ma`lumotlarning raqamli 
signali (MRS) deb nomlanadi 
Xabarni o’zgarishini ifodalovchi ma`lumot signal parametri ma`lumot 
signalning 
taqdim etuvchi(axborot)
parametri deb ataladi.[11],[14],[15] 
7-rasmda taqdim etish parametri amplituda bo’lgan va bu parametrning 
qiymati ko’pligi ikkitaga teng (u+U
1
va u+0) bo’lgan MRS tasvirlangan. 

---

12 
Signalning taqdim etish parametri xolatining aniqlangan qiymati 
aniqlovchi 
pozitsiyasi
bo’ladi. Signal aniqlovchi pozitsiyasi almashinish momenti 
aniqlovchi 
moment
(AnM) deyiladi. Signal ikki qo’shni aniqlovchi momenti orasidagi vaqt 
intervali 
aniqlovchi vaqt intervali
(AnI) deyiladi. 
Xabarning qanday kurinishda ekanligiga va signal tashivchining 
parametrlariga qarab xabarlar ketma-ketligi diskret kanalga yoki ma`lumotlar 
o’zatuvchi kanalga kelib tushadi. 
Diskret kanal aloqa kanali va signal xosil qiluvchi qurilmalardan tashkil 
topgan.
Signal xosil qiluvchi (SXq) qurilmalarda ma`lumot signallari elektr aloqa 
kanallari orqali o’zatilishi uchun mos shaklga keltiriladi va diskret signallarning 
parametrlari bilan aloqa kanallari bilan aloqa kanallari parametrlarini 
moslashtiradi. SHu bilan birga qabul qismida qayta xosil qilish (oldingi xolatiga 
qaytarish) ni amalga oshiradi. 
Diskret kanal va xatolardan ximoyalovchi qurilmalar majmuasi ma`lumot 
o’zatish kanalini tashkil qiladi. Xatolardan ximoyalovchi qurilmalar, tusqinlar 
natijasida ma`lumot signallarida sodir buladigan xatolar sonini kamaytirish uchun 
ishlatiladi. 
Ma`lumot uzatish trakti xabarni ishonchli uzatilishini ta`minlab beruvchi 
guruxli qurilmalar (GU) va rezervlashgan o’zatish kanallarining majmuasidir. 
Xabarlar DMU tizimidan bir necha bosqichlar va jarayonlarni bosib o’tadi. 
Xabar manbasi (XM) o’zatish uchun tayyor bo’lgan ma`lumotni tanlaydi: Xabar 
elementlari (xarf, belgi, son) xatolardan ximoyalovchi qurilmada qayta ishlanadi, 
ya`ni aniq bir qonun-qoida asosida kodlashgan ikkilik signallar ketma-ketliklari 
xosil qilinadi. Bu ketma-ketlik signal xosil qiluvchi qurilma yordamida signal 
tashuvchisining parametrlari ma`lum bir formulaga mos ravishda signal 
tashuvchisining parametrlari ma`lum bir formulaga mos ravishda o’zgartiriladi va 
manipulyatsiyalashgan ketma-ketlik xosil qilinadi. Aloqa kanalida elektr signallar 
xabar manbadan qabul qiluvchi tomon tarqalayotib turli xil turli tashqi ta`sirlar 
(shovqinlar)ga uchraydi. qabullovchi qurilma signal va shovqin aralashmadan 

---

13 
uzatilayotgan xabarga maksimal mos keluvchi (eng uxshash) optimal diskret 
xabarni xosil qiladi. Buning uchun qo’yidagi ketma-ket jarayonlar amalga 
oshiriladi: 
-filtrlash; 
-kuchaytirish; 
-demodulyatsiya; 
-diskret ketma –ketlikni dekodlash. 
Diskret ma`lumot-bu axborotning o’zatish, saqlash, xosil qilish va qayta 
ishlash maqsadida diskret signallar orqali ifodalangan shaklidir. Axborotni aynan 
diskret signallar orqali ifodalanishiga sabab, bu xozirgi zamon va kelajakda barcha 
qurilmalarning raqamli bo’lishidir. CHunki raqamli qurilmalar aynan diskret 
ma`lumotlar orqali muloqot qiladi. «Diskret ma`lumot o’zatish» fani xabar 
manbayi, diskret ma`lumot uzatish tizimi va xabar iste`molchilar orasidagi 
muloqotni ta`minlash yo’llari va qonun-qoidalarini o’rganadi. 
Xabar manbai - bu axborotlar majmuasidan o’zatish uchun kerakligini tanlab 
uni ma`lumot shakliga keltiruvchi odam va (yoki) qurilma. Xabar iste`molchi-bu 
axborot etkazib berilishi lozim bo’lgan odam va (yoki) qurilma. Diskret 
ma`lumotlar (xabarlar) uzatish tizimi (DMUT) –bu manbadan iste`molchiga 
ma`lumot oqimini o’zatilishini ta`minlab beruvchi texnik vositalar majmuasidir.
Diskret xabar uzatish (DXU) tizimi
. DXU tizim strukturaviy sxemasi 1.8 
rasmda ko’rsatilgan. Xabarni signalga o’zgartirgich, manba xamda xabar qabul 
qiluvchi birgalikda DXU tizim tarkibiga kirmaydi. Diskret xabar manbaidan 
keluvchi simvollar a
i

A, birlik elementlari kodli kombinatsiya ko’rinishida keladi. 
Kodli kombinatsiya kodning asosi m xamda kodli kombinatsiyani tashkil qiluvchi 
birlik elementlar soni (kod uzunligi n) bilan tavsiflanadi. 
Kodning asosi-ma`lumot manbaidan kelayotgan signalning aniqlovchi 
pozitsiyalarining mumkin bo’lgan sonini ifodalaydi. 

---

14 
8- rasm. DXU manba struktura sxemasi. 
SO’Q-signal o’zgartirish qurilmasi.