Mavzu: O’quv jarayonida gender muammolar Reja: Gender tenglik muammolari

Mavzu:O’quv jarayonida gender muammolar
Reja:
1.Gender tenglik muammolari.
2.Maktab o’quvchi yoshlarini gender tenglik ruhida tarbiyalash.
3.O’quvchi shaxsining shakllanishida gender xususiyatlarining o’rni.

Bugungi zamonaviy gender konsepsiyalarida insoniyatning rivojlanish faoliyati “Taraqqiyotda ayollar” shioridan “Gender va taraqqiyot” shioriga o‘tmoqda. Bu o‘rinda aholining turli qatlamlari va guruhlarining ijtimoiy roli va imtiyozlaridan kelib chiqqan holda rivojlanish jarayonidagi ishtirokiga nisbatan gender yondashuvini qo‘llash kuzatilmoqda. “So‘nggi yillarda mamlakatimizda xotin-qizlarning huquq va manfaatlarini, gender tenglikni ta’minlash, oila, onalik va bolalikni himoya qilish, ayollar o‘rtasida tadbirkorlikni rivojlantirish, ular uchun yangi ish o‘rinlari yaratish, mehnat va turmush sharoitlarini yaxshilash davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishiga aylandi”.

Gender tengligini rivojlantirishni maqsad qilib olgan har bir jamiyat bir qator vazifalarni o‘z ichiga olgan gender rivojlanish strategiyasini ishlab chiqadi:
- xotin-qizlarning ehtiyojlarni hisobga olgan holda ularni birinchi o‘ringa qo‘yish va ularni hisobga olish;
- ayollarning jamiyatning barcha sohalardagi mavqeining erkaklar mavqeiga nisbatan holatini aniqlash;
- ayollarning o‘z mavqei, talablari va ehtiyojlarini anglashiga erishish;
- ayollar taraqqiyoti yo‘lidagi to‘siqlarni aniqlash;
- ayollar faoliyati ko‘lamini kengaytirish, ularning an’anaviy erkak kasblarini egallash imkoniyatlarini aniqlash;
- ayollarning kamsitilishi va xo‘rlanishining bevosita sabab va oqibatlarini bartaraf etish va hokazo.
Ushbu talablar O‘zbekiston Respublikasining 2019 yil 2 sentyabrdagi O‘RQ-562-son “Xotin-qizlar va erkaklar uchun teng huquq hamda imkoniyatlar kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonuni talablariga ham mos keladi. Xususan, mazkur qonunda Davlat xotin-qizlar va erkaklarga shaxsiy, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlarni amalga oshirish chog‘ida teng huquqlilikni kafolatlashi, davlat xotin-qizlar va erkaklarga jamiyat hamda davlat ishlarini boshqarishda, saylov jarayonida teng ishtirok etishni, sog‘liqni saqlash, ta’lim, fan, madaniyat, mehnat va ijtimoiy himoya sohalarida, shuningdek davlat va jamiyat hayotining boshqa sohalarida teng huquq hamda imkoniyatlar ta’minlanishini kafolatlashi ta’kidlangan.So‘nggi o‘n yillikda jahon hamjamiyati gender tengligiga erishishni dunyodagi boshqa dolzarb global vazifalar, xususan, barqaror rivojlanish maqsadini amalga oshirishda muhim yo‘nalish sifatida ko‘rilmoqda. 2000 yil sentyabr oyida BMTga a’zo davlatlar sammitida qabul qilingan Ming yillik deklaratsiyasida gender tengligini ta’minlash nafaqat qashshoqlik va ochlikni kamaytirish va taraqqiyotning muhim sharti ekanligi aniq ta’kidlandi. Bu tamoyil O‘zbekiston tomonidan ham qo‘llab-quvvatlangan xalqaro hujjatlarda mustahkamlangan. Xususan, Mingyillik sammitida 147 davlat va hukumat rahbarlari tomonidan ma’qullangan yuqorida tilga olingan hujjat jahon hamjamiyatining hayotining kun tartibidagi muhim masalaga aylandi. Ushbu hujjatda rivojlanishning aniq yo‘nalishlari bo‘yicha 8 ta maqsad belgilangan bo‘lib, ularning uchinchisi -ayollarga nisbatan kamsitishlarga qarshi kurashish va gender tengligini targ‘ib qilishdir. Bundan tashqari gender tengligi 2030 yilgacha Barqaror rivojlanish kun tartibini tashkil etuvchi 17 ta global maqsadlardan biridir. Barqaror rivojlanish maqsadlari ayollar va qizlarga nisbatan kamsitishlarga to‘liq va umumbashariy barham berishni ta’minlash orqali ushbu yutuqlarni chuqurlashtirish va kengaytirishga qaratilgan. Hozirgi vaqtda ayrim hududlarda haq to‘lanadigan bandlik imkoniyatlarida gender tengsizligining sezilarli darajada saqlanib qolmoqda, shuningdek, mehnat bozorida erkaklar va ayollar o‘rtasidagi sezilarli tafovut saqlanib qolmoqda. Jinsiy zo‘ravonlik va ekspluatatsiya, haq to‘lanmaydigan parvarish va uy ishlarining teng taqsimlanmaganligi, ayrim qarorlarni qabul qilishda kamsitish elementlarining hali ham saqlanib qolayotgani rivojlanish uchun katta to‘siq bo‘lib qolmoqda.
Zamonaviy falsafiy va huquqiy tafakkurda inson va uning subyektiv huquqlariga antropologik yondashuvni rivojlantirishning yangi paradigmasi joriy etilmoqda, chunki inson hayoti, qadr-qimmati, erkinligi, adolati, tengligi zamonaviy ilmiy-falsafiy fanlarda muhim qadriyatlar sifatida keng muhokama qilinmoqda. Gumanitar fanning muhim tushunchasi va muammosi bo‘lgan “kelajak shaxsi” –zamonaviy tarzda tarbiyalangan, yuksak psixofizik, axloqiy va intellektual fazilatlarga ega, rivojlangan ehtiyoj va qiziqishlarga ega, umuminsoniy qadriyatlarni, jumladan, gender tengligini tan oladigan shaxsdir. Bugungi zamonaviy tendensiyalar shuni ko‘rsatadiki, jinsidan qat’i nazar inson salohiyatidan va imkoniyatdaridan sifatli va samarali foydalanish mamlakatni taraqqiyot sari yetaklaydi, chunki ayollar ham, erkaklar ham imtiyozlar, diniy e’tiqodlar, terining rangi, yoshi va jinsidan qat’i nazar har bir inson amalga oshishi mumkin bo‘lgan rivojlangan jamiyat qurishning tengdosh a’zolaridir. Shu sababli, antropologik tendensiyalarning zamonaviy sharoitida shaxsning ustuvorligini joriy etish gender tengligi kabi qadriyatni tizimli tahlil qilishni talab qiladi.
Bu boradagi tadqiqotlarda gender tengligini tushunishga antropologik yondashuvni oydinlashtirish; huquqiy sohada gender yondashuvi nutqidagi farqlarga bo‘lgan huquqni tahlil qilish; gender tengligining tarkibiy qismlarini tavsiflash; gender tengligini qonun qadriyati sifatida o‘rganing. huquqiy sohada gender yondashuvi nutqidagi farqlarga bo‘lgan huquqni tahlil qilish; gender tengligining tarkibiy qismlarini tavsiflash; gender tengligini qonun qadriyati sifatida o‘rganish, huquqiy sohada gender yondashuvi nutqidagi farqlarga bo‘lgan huquqni tahlil qilish; gender tengligining tarkibiy qismlarini tavsiflash; gender tengligini huquqiy qadriyat sifatida o‘rganish lozim.
Tabiiy huquqda ham, pozitiv huquqning asosiy mazmuni va g‘oyasiga ko‘ra, eng oliy qadriyat - shaxsga qaratilgan. Huquqning tabiati haqidagi munozara inson tabiati bilan bog‘liqdir. “Inson” tushunchasi bilan bir qatorda “shaxs”, “individuallik” tushunchalari ekvivalent bo‘lib, birinchi navbatda, ma’lum bir shaxsni shaxs sifatida hammadan, shu jumladan tabiiydan ajratib turadigan o‘ziga xos xususiyatni tavsiflaydi. Inson taraqqiyoti jarayonida vujudga kelgan, irsiy va orttirilgan jismoniy, aqliy va ijtimoiy xususiyatlar mavjud bo‘lib, shu jumladan jins ham insonning ajralmas asosiy xususiyati, uning tabiati bilan uzviy bog‘liq hisoblanadi. Jins - bu insonning shunday o‘ziga xos xususiyati, uni e’tiborsiz qoldirib bo‘lmaydi. Inson o‘zining biologik tabiatini, o‘zgarmasligini birinchi navbatda jinsda his qiladi. Gender inson va uning munosabatlarini boshqaradi, belgilaydi, ta’kidlaydi va ishontiradi. U o‘zaro munosabatlarni saqlaydi, himoya qiladi, energiya, ilhom manbai bo‘ladi. Jinsiy hayot tarzini, xulq-atvorini, niyat va intilishlarini va boshqalarni tavsiflovchi haqiqiy biologik (genetik-morfologik, anatomik, fiziologik) dan farqli o‘laroq, jinsning ijtimoiy-jinsiy xususiyatlarini aniqlash uchun “jins” tushunchasi qo‘llaniladi.Gender nafaqat erkaklar va ayollarni alohida shaxslar sifatida, balki ular o‘rtasidagi ijtimoiy-demografik guruhlar va umuman gender munosabatlarini tavsiflaydi. Bu gender rollari va stereotiplarni hisobga olgan holda gender sotsializatsiyasi va shaxsiy identifikatsiya orqali sodir bo‘ladi. Har safar zamonaviy sharoitda gender tushunchasi haqida gap ketganda, doimiy ravishdamavjud bo‘lgan “ayollar muammosi” stereotipini yengib o‘tishga to‘g‘ri keladi, shu bilan gender muammolari, birinchi navbatda, ijtimoiy muammolar, nafaqat ayollar, erkaklarning ham, butun jamiyatning muammolari ekanligini ta’kidlash kerak.

Gender tenglik goyasi XX asrning oxirgi un yilliklarida to’liq shakllandi, u turli

davr va ijtimoiy-madaniy sharoitda xar xil ma’naviy-axlokiy talablar asosida o’zgaribturgan ijtimoiy-madaniy jarayon ekanligi anglanildi. Gender madaniyatini
shakllantirishda eng muxim pedagogik xulosalardan biri, yeshlarni gender tenglik
ruhida tarbiyalash ishlarida oila, maktab, tengdoshlar, ommaviy axborot vositalari
(radio, televideniye, internet)ning roli axamiyatlidir.
Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT)ning inson xuquqlari, erkinliklarini
ta’minlashga karatilgan siyosati ana shu ijtimoiy farqlarni yumshatishga, iqtisodiyijtimoiy taraqqiyotning barcha soxalarida ularga teng imkoniyatlar yaratishga gender tenglik goyasini shakllantirishga qaratilgandir.
«Ta’lim tugrisida»gi Konunda ta’lim soxasidagi davlat siyosatining asosii
prinSiplarida ta’lim va tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterda ekanligi
muxim tamoiil sifatida belgilangan. Shundan kelib chikkan xolda yoshlarni gender
tenglik, tolerantlik, insonparvarlik ruxida tarbiyalash hozirgi davrning dolzarb
pedagogik muammosidir. U davlat axamiyatiga molik ma’naviy-axlqiy, xuquqiisiyesiytarbiya asosidir. Yoshlarni gender tengligi goyasi asosida tarbiyalash, uning mazmun-moxiyati, vazifalarini ilmiy-nazariy hamda pedagogik jixatdan urganish muxim axamiyat kasb etmokda.
Gender tenglik tarbiya tizimi nihoyatda keng kamrovlidir. Maqsadli disputlar,
davra suxbatlari, savol-javob kechalari, tematik ma’ruzalar, seminar-treninglar,
nazarii-amalii konferensiyalar nam ushbu yunalish rivojiga samarali ta’sir kursatadi.
Yoshlarni gender tenglik ruxida tarbiyalashning eng muhim axamiyati ularni,
birinchi galda, qiz bolalarni uzligini anglashiga, ijtimoiy muxitni, ijtimoiy ruxiyatni,ichki uyushtiruvchi, xarakatga keltiruvchi va yetaklovchi, inson kadr-kimmatining jinsiga sarab belgilanmasligini isbotlovchi kuchga aylanishiga xizmat kilishidir. Bu xolda gender tenglyk goyasi (uril va qiz bolalarga teng huquq xamda teng imkoniyatlar yaratish) shaxsning xam, jamiyatning xam ma’naviy yuksalishiga ta’sir kiladi, insonqolarini anglashga, ijtimoiy tafakkurning uzgarishiga olib keladi. Gyender tenglyk goyasi jamiyatda yoshlarning siyosiy ongini shakllantirishga, mustakil fikrlashga, ma’naviy-ruhiy jixatdan tenglyk tamoyillarini uziga singdirishga undovchi va uni xarakatga keltiruvchi bunyodkor g’oyadir.
Jamiyat xayotida chukur urin olgan gender notenglik (jinsiga karab ustunlik
belgilash; bu yerda o’g’il bolalar maqomining, «men»ining qiz bolalar makomidan va «men»idan yukrrida turishi) shaxe tarakkiyotiga, usishiga FOB bo’lmoqda. Qiz
bolalarning inson va jamiyat faoliyatining barcha soxalarida uz kuchlarini sinashga, saloxiyat va krbiliyatlariga tayanib kaysidir bir murakkab soxani egallashga intilishlarini cheklaydi, ba’zi xollarda, umuman, imkon bermaydi.
Gender tenglikni ta’minlashga yunaltirilgan ta’lim-tarbiya yoshlar xulkatvorining,
dunyokarashining ijtimoiy foydali, adolatli, insonparvar, demokratik
sifatlarini shakllantirish ishiga yordam berishi shubxasiz. Chunki gender tenglik
gyuyalari bilan sutorilgan ta’lim-tarbiya yoshlarda gender bilimlarni xosil kilishi,
ularning dunyokarashiga va e’tikodiga aylanib borishi, ruxiyatiga ta’sir etishi
mumkin.Bu, aynikra, qiz bolalarning mas’uliyat va kat’iyatlik, qizikish bilan uzlari
istagan soxalarni urganishlariga intilishlarini shakllantirishning psixologik
xususiyatlarini urganib, ular ongida jamiyat tarakkiyotining barcha soxalarida faoliyat kursata olishlariga ishonch xosil kilish mumkin. Bu esa ularda tegishli ma’naviyahlokiy sifatlar bilan bir katorda, Vatanga muxabbat, uning yuksakligini ta’minlashga o’z hissasini qo’shishga ishonch tuygusini shakllanishiga ijobiy ta’sir kursatadi.
Shuning uchun ham ta’lim jarayonida gender tarbiyaning imkoniyatlaridan izchil
foydalanish yoshlarni barkamol shaxe sifatida kamol toptirishda katta rol uynaydi.
Yukoridagi fikr-muloxazalardan va ushbu soxadagi izlanishlarimiz natijalaridan
quyidagi xulosani ifodalash mumkin:
- maktabda yoshlarni gender tenglyk ruxida tarbiyalashning pedagogiktizimi,
uni ta’lim-tarbiya jarayonida amalga oshirish mazmuni nazariy jixatdan ishlab
chikilishi lozim;
-ta’lim-tarbiya jarayonida yoshlarda gender tenglik madaniyatini
shakllantirishning pedagogik xususiyatlari urganilishi, taxlil kilinishi va yaratilishi
lozim;
- ta’lim-tarbiya jarayonida yoshlarda gender madaniyatini shakllantirish uchun
izchillik, ilmiylik, tushunarlilik, ishonarlilik, nazariya va amaliyot birligi
tamoyillariga axamiyat berilishi kerak;
- gender madaniyatli barkamol shaxeni shakllantirishga doyr dareliklar, ukuv va
metodik kullanmalar, axborot-kurgazmali materiallar yaratish va uni ta’lim
jarayoniga kiritish lozim;
- barcha ijtimoiy-gumanitar fanlar mazmuniga gender nazariyasini singdirish
shakl, usul va vositalarini yaratish;
- yoshlarda ta’lim-tarbiya jarayonida gender tenglyk goyalariga ishonishni
kuchaytiruvchi, shakllantiruvchi innovasion texnologiyalarning jaxon tajribasi
isbotlagan metod va usullarin'i urganish va milliy xususiyatlarni xisobga olgan xolda amaliyotga joriy etish lozim

Bugungi kunda yoshlar dunyoqarashi, tafakkurining jadal rivojlanishi uchun

axborot vositalari muhim ahamiyat kasb etmoqda. Demokratik jamiyat
qurilayotgan ayni sharoitda axborot vositalari orqali olinadigan ma’lumotlarning
sifati shaxsni shakllantirishda hal qiluvchi ahamiyatga egadir. Ruhiy jihatdan o‘g‘il
va qiz bolalar orasidagi farq keskin yo‘qolib bormoqda. O‘g‘il bolalar va qizlar
orasidagi farq yaqqol namoyon bo‘lishi uchun ta’lim jarayonida gender
muammolarining yechimiga alohida ahamiyat berish lozim.
Maktab bolaning jamiyat bilan munosabatlarini tiklaydigan, uning o‘zligini
tushunib yetishiga yordam beradigan asosiy ijtimoiy muhit hisoblanadi. Bu yerda
bolaning dunyoqarashi kengayadi va gender haqidagi tushunchaga ega bo‘ladi.
O‘quvchilar 1-sinfga qabul qilingan paytlaridayoq o‘g‘il va qiz bolalarning
har birida ularning jinsiga xos bo‘lgan gender xususiyatlar namoyon bo‘la
boshlaydi. Ta’lim oldida turgan muhim masalalardan biri ularning har biriga xos
bo‘lgan gender xususiyatlarni rivojlantirish va barqarorlashtirishga
ko‘maklashishdan iboratdir. Bunga ta’limi va tarbiya yordamida erishish, ayniqsa,
samaralidir.
Ta’lim jarayonida gender farqlar rivojlanmay qolishining asosiy sabablaridan
biri o‘qituvchilarning har ikkala jinsga mansub o‘quvchilarga birday yumshoq,
tinch, bo‘ysunuvchan bo‘lishni shart qilib qo‘yishi, ulardan tartibni buzmay,
ortiqcha harakat qilmay, ko‘zga ko‘rinmay yurishni talab qilishidir. O‘g‘il bolaga
nisbatan ko‘rilgan bunday keskin choralar: yomon baho qo‘yish, konspekt
daftariga yozish, ota-onasini maktabga chaqirish kabilar undagi jinsga xos
identifikatsion belgilarning asta-sekin yo‘qolib borishiga sabab bo‘ladi. Biroq
o‘qituvchilar bugungi kunda ta’limning asosiy vazifasi har tomonlama rivojlangan
barkamol shaxsni yetishtirishdan iborat ekanligini unutmasliklari kerak. Har bir
bolani shakllantirishda uning gender xususiyatlarini hisobga olish zarur. Bu sohada
kutilgan natijalarga erishish uchun o‘g‘il va qiz bolalarni alohida-alohida o‘qitish
shart emas, balki ularning har biriga individual yondashuvni yo‘lga qo‘yish lozim.
O‘quv jarayonida o‘quvchining gender farqlari va o‘ziga xosligini ta’minlash
uchun, avvalo, har bir bolaning individualligini e’tiborga olish va hurmat qilish
zarur. Shundagina har bir jinsga mansub o‘quvchining mantiqiy fikrlashi, o‘zligi,
intellektual taraqqiyotini ta’minlash mumkin. Buning uchun bo‘lajak
o‘qituvchilarni oliy o‘quv yurtlaridayoq o‘quvchilardagi gender farqlar va o‘ziga
xosliklarni hisobga olishga o‘rgatib borish lozim. Shunga ko‘ra oliy o‘quv
yurtlarida “O‘quvchilarning gender farqlari va o‘ziga xosligini ta’minlash” maxsus
kursini joriy qilish maqsadga muvofiqdir. Mazkur kurs doirasida bo‘lajak
o‘qituvchilarga gender pedagogikasi, gender psixologiyasi, gender sotsiologiyasi,
gender farqlar asosida o‘quvchini ijtimoiylashtirish haqida batafsil ma’lumot
berish davr talabidir.
Maktab hududida o‘quvchilarning gender farqlarini hisobga olgan holda
alohida-alohida jismoniy, ruhiy jihatdan dam oladigan maxsus joylar, raqs
maydonchalari, estafeta o‘yinlari, tanlovlar, musobaqalar, shuningdek, o‘g‘il va qiz
bolalar birga bajaradigan sahna ko‘rinishlari, uy-ro‘zg‘or darslarini tashkil etish
zarur. Bularning barchasi o‘quvchilardagi gender farqlarni samarali rivojlantirish
hamda gender o‘xshashliklarni mukammallashtirishga yordam beradi.
Gender farqlarni inobatga olish o‘quvchilarning fiziologik jihatdan barkamol
bo‘lib voyaga yetishlariga ham zamin yaratadi. Har bir kishining turganda,
o‘tirganda, yurganda va ishlaganda namoyon bo‘ladigan o‘ziga xos qomati bo‘ladi.
Tik qomat asosan mushaklarning statistik kuchlanishi oqibatida vujudga keladi va
qulay mehnat sharoitida saqlanadi. Tik qomatli o‘quvchilarning umurtqa
pog‘onalari, yelkalari, oyoqlari tekis, kelishgan bo‘ladi. Aqliy va jismoniy mehnat
jarayonida bolalarning gavda tuzilishi, qomatini muhofaza qilish nihoyatda
muhimdir. Ayniqsa, qizlarning suyaklari nihoyatda nozik va egiluvchan bo‘ladi.
Darslarda ularning qomati tik turishi, boshi sal orqaga tashlangan bo‘lishi
nihoyatda zarur. Shundagina ularning ko‘krak qafaslari yanada chiroyli
shakllanadi. Bunday o‘quvchilarning mushaklari tarang, harakatlari o‘zaro
mutanosib va aniq ifodalanadi.
Qiz va o‘g‘il bolalardagi to‘g‘ri tik qomat harakat organlari va ichki
organlarning to‘g‘ri rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, oqibatda mehnat qilish
qobiliyatini mustahkamlaydi.
Darslarda noto‘g‘ri o‘tirish, harakatlanish natijasida o‘quvchilarda ko‘krak
qafasi ichkariga kirib ketgan, bosh va yelkalar oldinga egilgan, qorin bo‘rtib
chiqqan, oyoq tizzalarining paylari ham egilgan hollar kuzatilmoqda. Qomatning
noto‘g‘ri shakllanishi asosan skolioz kasalligini keltirib chiqaradi. Skolioz
hollarida yelkalar, kuraklar assimetrik holda bo‘ladi. Bu ko‘pincha darslarida
bemalol, erkin to‘g‘ri o‘tirish qoidalariga rioya qilmay harakatlanish natijasida
sodir bo‘ladi. Noto‘g‘ri o‘tirish va harakatlanish yurak, nafas olish,
oshqozon-ichak yo‘llarining meyorida ishlashiga xalaqit beradi. Bu holda nafas
olish yo‘llari qisqaradi, moddalar almashinuvi pastlashadi, bosh og‘rig‘i, tez
charchash hollari paydo bo‘ladi. Bolaning qomati asosan 6-7 yoshlarda shakllana
boshlashini o‘qituvchilar yaxshi bilishlari kerak va darsni tashkil etish jarayonida
o‘g‘il va qiz bolalarning partada to‘g‘ri o‘tirishlarini nazorat qilib borishlari lozim.
Bolalarda chiroyli, tik qomatning shakllanishi mushaklarning yaxshi
rivojlanishiga bog‘liq bo‘lib, ular jismoniy mehnat harakatlari davomida sezilarli
darajada jadallashadi. Mehnat darslarida mushaklarning kuchlanishi natijasida ham
o‘quvchilarda to‘g‘ri tik qomatni shakllantirish mumkin. Bunda o‘g‘il va qiz
bolalarning har biriga ularning kuchiga qarab mushaklarni harakatlantiruvchi
topshiriqlar berish talab etiladi. O‘quvchilarda to‘g‘ri tik qomatni shakllantirish
boshlang‘ich ta’lim jarayonida o‘qituvchining muhim vazifalaridan biri
hisoblanadi. Bunda, ayniqsa, jismoniy mehnat va jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari
alohida ahamiyatga ega. Bu o‘rinda mushaklarning to‘g‘ri rivojlanishi uchun
mehnat mashg‘ulotlarini to‘g‘ri tashkil etish muhim ahamiyat kasb etadi.
O‘quvchilar qomatining noto‘g‘ri shakllanishi quyidagilar tufayli vujudga
keladi:
– o‘quvchilarning mehnat va jismoniy tarbiya darslarida belgilangan muddat
davomida tik tura olmasliklari;
– o‘tirgan holatda gavdalarini to‘g‘ri tutmasliklari;
– tez charchash oqibatida tana holatlarini noto‘g‘ri shaklga o‘zgartirishlari
kabilar.
Bu, avvalo, qomatning noto‘g‘ri shakllanishi, orqa mushaklarning
holsizlanishi va umurtqa pog‘onalarining egri o‘sishiga olib keladi.
Shuning uchun ham jismoniy mehnat mashqlari, harakatli o‘yinlar, sayrlar,
to‘g‘ri tanlangan mebel jihozlari o‘quvchilar qomatining to‘g‘ri rivojlanishiga
ko‘maklashadi. Mehnat darslari davomida bolalarga, ayniqsa, qizlarga og‘ir
buyumlarni ko‘tartirmaslik kerak. Maktab sumkasida barcha kitoblarni baravar
ko‘tarib yurish ham ular umurtqa pog‘onasining egri o‘sishiga olib keladi.
Ayniqsa, qizlarning umurtqa suyaklari egiluvchan va mo‘rt bo‘ladi.
O‘quvchi harakatlarining rivojlanishida jismoniy mehnat darslari katta
ahamiyatga ega. Mehnat mashg‘ulotlari jarayonida o‘quvchilar mushaklarining
asab tizimi faoliyati orqali qon aylanishi yaxshilanadi.
Ularning jismidagi mushak to‘qimalari jadal o‘sa boshlaydi hamda muskullar
soni ortadi.
Tabaqalashtirilgan mehnat topshiriqlari yordamida o‘g‘il va qiz bolalarda
harakat faolligini oshirish suyak tizimining o‘zgarishi va bo‘y o‘sishida katta
yordam beradi. Tabaqalashtirilgan mehnat mashg‘ulotlari yordamida, ayniqsa,
o‘g‘il bolalarda suyaklar yuk ko‘tarishga va lat yeyishga o‘ta chidamlilik hosil
qiladi. Yoshi va jinsiga ko‘ra farqli tarzda tashkillashtirilgan jismoniy mehnat
mashg‘ulotlari o‘quvchilar qomatining noto‘g‘ri rivojlanishining oldini oladi.
Mashg‘ulotlar davomida o‘quvchilarga ko‘p va chaqqon harakat qiladigan
topshiriqlar berish kerak. Agar o‘quvchilar o‘z mehnat darajasidan kelib chiqqan
holda kam harakatlanuvchan bo‘lsa, jismoniy mehnat bilan kam shug‘ullansa,
mushaklar faoliyatining qisqarishi yuzaga kelishi muqarrar.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida gender tenglik va farqlar asosida
shakllantiriladigan umummehnat ko‘nikmalari ularning ijodkorlik, loyihalash,
konstruksiyalash, faraz qilish, nafosatga intilish, orastalik, tikish, bichish, bezash
kabi ko‘nikmalarini tabaqalashtirgan holda bosqichma-bosqich izchil rivojlantirib
borishi kerak. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida gender tenglik va farqlar asosida
umummehnat ko‘nikmalarini shakllantirishda, ularning jinsiy, ruhiy, fiziologik
xususiyatlarini hisobga olish alohida pedagogik ahamiyatga ega.