Mavzu: shaxs yo‘nalganligi va faoliyat motivi reja

T.Parsond, G.Mid
va boshqalar "shaxsning rolli tuzilishi 
nomli "konsepsiyani ishlab chiqib, odamning yaxlit sub'ektiv dunyosini uning 
psixologik qiyofasini diqqat markazidan, idrok maydonidan chetda qoldiradilar. 
Keyingi yillarda chet el psixologiyasida olimlar diqqatini shaxs modelining 
psixologik omillari tortmoqda. Ularning asosiy variantlari 
G.Ayzenk, R.Kettell
konsepsiyalari bilan bevosita bog’liqdir. Mazkur konsepsiyalar ko’p yoki oz 
miqdordagi "omillar (Ayzenkda ular 2-3 ta, Kettellda esa 20 tadan ziyod) ga 
asoslangan bo’lib, ular muayyan darajada umumlashgan individuallikni yoki shaxs 
qiyofasini ifodalovchi psixologik xususiyatlarni aks ettiruvchi ruhiy tizimni qayd 
qilishga asoslanadi. Ammo tub ma'nodagi shaxsning psixologik konsepsiyasi ham
individuallik qiyofalarini haqiqiy ijtimoiy psixologik mohiyatini ochish 
imkoniyatiga ega emas, chunki xususiyatlarning qonuniy ravishdagi o’zaro aloqalari 
tavsiflanmay qolgan. 
K.K.Platonov
tomonidan ilgari surilgan shaxsning dinamik funksional 
tuzilishi katta qiziqish uyg’otadi. Olim shaxs xususiyatlarining barcha boyliklarini 
qamrab oluvchi modelini yaratishga intiladi. Shaxs xususiyatlari, qiyofasi uning 
tuzilish elementlari bo’lib, xossalari hisoblanadi. 
K.K.Platonov
shaxs tuzilishini 
turli tomonlariga aloqador 4 tuzilmaga ajratadi : 
1.Shaxsning axloqiy munosabatga yo’nalganlikni birlashtiruvchi ijtimoiy 
shartlangan osttuzilish.
Bu osttuzilishga aloqador shaxsning xislatlari tabiiy 
mayllarga bevosita bog’liq bo’lmay, tarbiyaviy yo’l bilan shakllantiriladi.
2.Tajriba osttuzilishi, unga ta'limiy yo’l bilan egallagan bilimlar, malakalar, 
ko’nikmalar, odatlar kiradi.
Ammo bu narsa shaxs qiyofasining biologik 
shartlangan ta'siri ostida kechadi. Ushbu ost tuzilish orqali shaxs insoniyatning 
tarixiy tajribasi bilan bog’liq bo’ladi. 
3.Shaxsning individual xususiyatlari bilan shartlangan ba'zi psixik jarayonlar 
kiritiladi.
Bunda biologik shartlangan xususiyatlarining ta'siri aniqroq ko’zga 
tashlanadi. 
4.Biologik shartlangan osttuzilish bo’lib, biopsixik xususiyatlarni fazilatlar 
temperament, jinsiy va yosh xususiyatlar, shuningdek, insonning patologik o’zgarish 
birlashtiradi
. Bu ost tuzilish mashq orqali shakllantiriladi.
K.K.Platonov "shaxsning tomonlari va uning ost tuzilishi" tushunchalarini 
sinonim sifatida qo’llanilganligini quyidagicha izohlab beradi: shaxsning moddiy 

---

jabhalari emas, balki funksional tomonlarining o’zaro ta'siri to’g’risida to’xtalish 
muhimdir". 
V.S.Merlin
ham shaxsning tuzilishi masalasiga alohida ahamiyat bergan. 
Uning fikricha, shaxsning qismlarga ajratib talqin qilinmaydigan jabha bu uning 
xislatidir, ularning har biri muayyan yo’nalganlik mohiyatini mujassamlashtirgan 
bo’lib, shaxs munosabatini aks ettiradi. Shaxs tuzilishi deganda V.S.Merlin bo’yicha 
insonning o’z-o’ziga, o’zgalarga, mehnatga u yoki bu munosabatni o’zida 
birlashtiruvchi shaxs xususiyat-larining tashkiliy aloqadorligini anglatuvchi 
"simptokomleks" - ni tushuniladi. Tadqiqotchi