MəHƏRRƏM ƏKBƏrov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elektron kommersiyanın t
172 Elektron kommersiyanın təhlükəsizliyi - elektron kom- mersiya texnologiyalarının köməyi ilə kommersiya əməliyyat- larını (sövdələşmələrini) həyata keçirən bir-birilə münasibətdə olan subyektlərin maraqlarının qorunulması halı, vəziyyətidir. 2. Təhlükəsizliyin mövcud beynəlxalq praktikasına ə sasən müdafiə olunan obyektlər, onların üstünlük dərəcələrinə ə sasən aşağıdakılardan ibarətdir: - insan; - informasiya; - maddi dəyərlər Hər bir müəssisənin və yaxud təşkilatın «təhlükəsizliyi» özündə aşağıdakıları cəmləşdirir: fiziki təhlükəsizlik (əməkdaşların həyat və şəxsi ma- raqlarına olan qəsdetmələrdən müdafiənin təmin olunması); iqtisadi təhlükəsizlik (münasibətdə olan subyektlərin iqtisadi maraqlarının qorunması – bunun çərçivəsində maddi dəyərlərin yanğından, təbii fəlakətlərdən, oğurluqdan və digər qəsdetmələrdən müdafiəsinin təmin olunması başa düşülür); informasiya təhlükəsizliyi (informasiyanın yeniləş- dirmədən, modifikasiyadan (təhrifolunma, məhv edilmə) və icazəsiz istifadədən qorunması). Fiziki təhlükəsizliyin ə sas qorxularına aşağıdakılar aiddir: - psixoloji terror, qorxutma, fırıldaq (hədə-qorxu, zor) gəlmək, şantaj; - maddi dəyərləri və yaxud sənədləri ələ keçirmək məqsədilə oğurluq; - firmanın əməkdaşlarının və onların ailə üzvlərinin oğurlanması; - firma əməkdaşlarının öldürülməsi. qtisadi təhlükəsizliyin əsas qorxularına aşağıdakılar aiddir: - ümumi ödəmə qabiliyyətinin olmaması; - saxta sənədlərlə əməliyyatlar üzrə vəsaitlərin itirilməsi; 173 - firmaya olan inamın dağıdılması. Bu qorxuların mövcudluğu əsasən aşağıdakı səbəblərdən baş verir: - kommersiya informasiyasının itirilməsi, məhv edilməsi və yaxud modifikasiya olunması (məsələn, təhrifetmə yolu ilə); - firmanın əməkdaşları, tərəfdaşları və müştəriləri haq- qında tam və obyektiv informasiyanın olmaması; - rəqiblər tərəfindən qeyri-obyektiv, firmanı nüfuzdan salan informasiyanın yayılması. nformasiya təhlükəsizliyinin təmin olunması firmanın təhlükəsizliyinin təmin olunmasının əsas məqamlarından biridir. Kommersiya informasiyası müxtəlif təqdimolunma for- malarına malikdir. Bu, həm şifahi yolla ötürülən informasiya da ola bilər, həm sənədləşdirilmiş və maddi daşıyıcılarda (mə- sələn, kağızda və yaxud diskdə) fiksasiya olunmuş (təsbitlən- miş) informasiya, müxtəlif rabitə xətləri və yaxud kompyuter şə bəkələri ola bilər. nformasiya sferasında cinayətkarlar informasiyanın əldə olunmasının müxtəlif metodlarından istifadə edirlər. Buraya: casusluğun «klassik» metodları (şantaj, pulla ələalma və s.); sə- naye casusluğunun metodları; hesablama texnikası vasitələ- rindən icazə olmadan istifadə edilməsi; analitik metodlar. Buna görə informasiya təhlükəsizliyinin hədə-qorxu spektri çox genişdir. Sənaye casusluğu texniki vasitələrin köməyi ilə nəinki müxtəlif üsullarla rəqiblərin danışıqlarına qulaq asırlar və on- ların hərəkətlərinə göz qoyurlar, həmçinin birbaşa hesablama texnikasında işlənilən informasiyanı əldə edirlər. Burada daha çox təhlükəni cinayətkarlar tərəfindən hesablama texnikasından istifadə olunması yaradır ki, bu da cinayətlərin yeni növünü – kompyuter cinayətlərini, yəni kompyuterdə işlənilən informa- siyaya icazəsiz daxilolmanı, o cümlədən elektron kommersiya texnologiyalarının köməyi ilə yaratmışdır. 174 Kompyuter cinayətinə qarşı durmaq çox çətindir, bu da ə sasən aşağıdakılarla izah olunur: - problemin yeniliyi və mürəkkəbliyi ilə; - kompyuter cinayətinin vaxtında müəyyən edilməsinin və cinayətkarların identifikasiya olunmasının çətinliyi ilə; - cinayətin uzaqda olan vasitələrin köməyi ilə həyata ke- çirilməsi imkanının olması ilə, yəni cinayətkar ümumiyyətlə cinayət yerində olmaya da bilər; - kompyuter cinayətlərinin sübut bazasının toplanmasının və onun hüquqi rəsmiləşdirilməsinin çətinlikləri ilə. Bütün yuxarıdakıları ümumiləşdirərək təhlükəsizliyin təmin edilməsinin üç tərkib hissələrini ayırmaq olar: - hüquqi müdafiə,; - təşkilati müdafiə; - mühəndis-texniki müdafiə. Hüquqi müdafiənin mahiyyəti onun öz adından irəli gəlir. Təşkilati müdafiə obyektin qorunmasının və iş rejiminin təşkilini nəzərdə tutur. Mühəndis-texniki müdafiə altında təhlükəsizlik hədə-qor- xusunun aradan götürülməsinə yönəldilmiş mühəndis, proqram və digər vasitələrin məcmusu başa düşülür. 3. Müdafiənin təmin olunmasının ümumi prinsipləri Təhlükəsizliyin təmin edilməsi sisteminin yaradılması və fəaliyyət göstərməsinin prinsiplərini üç əsas bloka bölmək olar: müdafiənin təmin olunmasının ümumi prinsipləri ; təşkilati prinsiplər ; müdafiə sisteminin reallaşdırılması prinsipləri. 175 Şə kil 14. Təhlükəsizliyin təmin edilməsi sisteminin yaradılması və fəaliyyət göstərməsinin prinsipləri nternet-texnologiyaların açıq xarakterli olması, Şəbəkə vasitəsilə ötürülən informasiyanın əlçatan olması onu göstərir ki, elektron kommersiyanın subyektlərinin ümumi maraqları elektron kommersiyanın informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsindən ibarətdir. nformasiya təhlükəsizliyi özündə - qarşılıqlı fəaliyyətdə olan tərəfdaşların autentikliyinin təmin olunmasını, Şəbəkə vasitəsilə ötürülən informasiyanın bütövlü- yünün və məxfiliyinin təmin olunmasını, servislərin əlçatan olmasını və infrastrukturun idarə oluna bilməsini cəmləşdirir. Təhlükəsizlik sistemi- nin yaradılması və iş prinsipləri Ümumi prinsiplər: - qeyri- müəyyənlik; - ideal sistemin yaradıl-masının mümkün olmaması; - minimal risk; - hamının hamı tərəfindən qorunması Təşkilati prinsiplər: - qanunilik; - fərdi məsuliyyət; - səlahiyyətlərin müəyyən olunması; - qarşılıqlı əlaqə və əməkdaşlıq Müdafiə sisteminin reallaşdırılması - komplekslilik və fərdilik; - hüdudların ardıcıllığı; - müdafiə vasitələrinin qorunması Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|