MəHƏRRƏM ƏKBƏrov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XXIX. ELEKTRON KOMMERS YANIN PERSPEKT VL ƏR 1.
200 • müəssisənin inkişaf planları; • ticarət firmasının bazar strategiyası; • malgöndərənlərin və vasitəçilərin siyahısı, malların göndərilməsi şərtləri (qiymətlər, miqdar, çeşid strukturu və s.); • məsrəflərin quruluşu; • bank əməliyyatları haqqında məlumatlar; • təsərrüfat fəaliyyətinin iqtisadi nəticələri; • qiymət siyasəti; • satılan mallara tələbin tədqiqinin nəticələri haqqında məlumatlar (mümkün ola bilən həcm, alıcıların xarakteristikası, ə vəzedici malların mövcud olması və s.); • açıq mənbələrdən əldə olunmayan rəqiblər haqqında informasiya; • firmanın işçi heyəti barəsində məlumat; • kommersiya sirri haqqında qanunla müəyyən olunmuş və ticarət müəssisəsi tərəfindən müstəqil olaraq işlənilən və yaxud işəgötürən tərəfindən işçinin əmək kontraktına daxil edilən digər informasiya. nkişaf etmiş iqtisadiyyata malik olan ölkələrdə, ABŞ, Almaniya, Böyük Britaniya, Yaponiya və digərlərində, kom- mersiya sirrinin qorunması müvafiq hüquqi bazaya əsaslanır. Lakin onun qorunmasında əsas rolu dövlət orqanları deyil, fir- maların öz bölmələri oynayırlar. Kommersiya sirrini təşkil edən informasiyaya iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdə elmi-texniki, texnoloji, kom- mersiya, təşkilati və iqtisadi fəaliyyətdə istifadə olunan digər informasiya, o cümlədən nou-hau aid edilir. Kommersiya sirrinin açılması kimi qanunun və yaxud müqavilənin, məsələn, əmək müqaviləsinin pozulması yolu ilə baş verən hərəkət və yaxud hərəkətsizlik və onun nəticəsində kommersiya sirrinin üçüncü şəxslərə məlum olması başa düşülür. Kommersiya informasiyasının əhəmiyyətli hissəsi onunla xarakterizə olunur ki, sahibkarın onu gizlətməyə marağı olmur. 201 Bu, ilk növbədə, reklam informasiyasına aiddir. Lakin reklam aksiyaları sahibkar üçün mənfi tərəfə malikdir – kənar şəxslərə qorunmalı olan informasiya məlum ola bilər. Digər tərəfdən isə, informasiya girişin həddindən artıq məhdudlaşdırılması işçi heyətinin işini çətinləşdirir və əsassız iqtisadi məsrəflərə gətirib çıxarır. Buna görə də kommersiya sirrinin qorunmasının təşkil olunması zamanı kommersiya sirrini tərtib edən şəxslərin dai- rəsini dəqiq müəyyən etmək lazımdır. Elektron kommersiyada informasiyanın itirilməsi müx- təlif səbəblərlə bağlıdır, o cümlədən: • elektron informasiya texnologiyaları vasitəsilə yaradı- lan, ötürülən və saxlanılan informasiyaya icazəsiz girişin olması; • kompyuter viruslarının təsiri; • kommersiya informasiyasına çıxışı olan şəxslərin qəsd- siz edilən texniki səhvləri; • proqram təminatının proqram təminatı. Hüquqi müdafiə ilə yanaşı elektron kommersiyada infor- masiyanın qorunmasının əsasını texniki müdafiə də təşkil edir. 202 XXIX. ELEKTRON KOMMERS YANIN PERSPEKT VLƏR 1. Elektron kommersiya sistemlərinin inkişaf amilləri 2. G S-texnologiya – elektron cəmiyyətinin qurulmasının ə sası kimi 3. Elektron ödəniş sistemlərinin inkişaf perspektivləri 4. Elektron kommersiya sistemlərinin inkişafının əsas istiqamətləri 1. Yaxın onillkilər ərzində nternet xüsusiləşmiş mühit kimi deyil, universal kommunikasiya strukturu kimi fəaliyyət göstərəcək və rəqəmli video, audio, web-səhifə, maliyyə tran- zaksiyası və s. özündə cəmləşdirəcəkdir. Bu isə ona gətirəcək- dir ki, elektron ticarət adi kommersiya ilə biləşəcək və ənənəvi mağazalarda alışlar nağdı pullarla deyil, elektron pullarla, məsələn, mobil telefonda və yaxud saatlarda yerləşdirilmiş CDMA-kompyuter vasitəsilə ödəniləcəkdir. Yaxın gələcəkdə geniş yayımı gözlənilən elektron kommersiya texnologiyaları arasında aşağıdakıları qeyd etmək olar: – elektron pullar əsasında qarşılıqlı hesablaşmalar me- xanizmləri; – elektron hökumət konsepsiyasının reallaşdırılması; – coğrafi cəhətdən yerləşdirilmiş birgə fəaliyyət iştirakçı- larının qrupvari iş texnologiyaları (teleiş, virtual müəssisələr); – sahibi tərəfindən lazımi informasiyanın toplanmasına və filtrdən keçirilməsinə, kontragentlərin (qoyulan meyarlara cavab verə bilən adamların, təşkilatların, digər virtual agent- lərin) axtarılmasına, onlarla danışıqlar aparılmasına və s. proq- ramlaşdıran informasiya robotunun Şəbəkədə daimi iştirakı effektini yaradan virtual agent texnologiyası. Bu cür texno- logiya şəbəkə iqtisadiyyatının iştirakçıları üzərinə düşən yükün azaldılmasına imkan verəcək, əlaqələrin yaradılması, danışıq- 203 ların keçirilməsi, sazişlərin təmin edilməsi və s. proseduraların sürətinin və effektivliyinin qaldırılmasına şərait yaradacaqdır. nformasiya texnologiyaları mütəxəssislərinin və onların xidmətləri istehlakçılarının əsas diqqəti ticarət sferasında х üsusi kompyuter texnologiyalarından istifadəyə yönəldil- mişdir. Azərbaycanda nternet-ticarətin inkişaf səviyyəsi hələ Qərb ölkələrindəki səviyyədən çox-çox aşağıdır. 2. Müasir müəssisələrə satışlar, müştərilər, partnyorlar və rəqiblər, əhalinin demoqrafiyası, göndəriş siyahıları və çoxlu digər informasiya həcmi ilə işləmək lazım gəlir. Bu informasi- yanın əsasında coğrafi yerləşmə: ünvan, poçt indeksi, xidmət zonasının sərhədi, məhsulun satış sahəsi, daşınma marşrutu durur. Bütün bu informasiya xəritədə yerləşdirilə bilər və onu interaktiv rejimdə idarə etmək olar. Bu məqsədlər üçün mövcud və qurulmaqda olan nəqliy- yat və informasiya kommunikasiyaları, sənaye və kənd təsər- rüfatı müəssisələri, yaşayış fondu, digər binalar və qurğular, ə halinin, sənayenin mühəndislik təminatı, qaz, su, istilik, elek- trik təchizatı axınlarının başlanğıc, son məntəqələri və trayek- toriyaları üzrə informasiyaları birləşdirən texnologiyalar la- zımdır. Belə texnologiya geoinformasiya sistemlərinin (G S) ya- radılması zamanı reallaşdırıla bilər. Bu texnologiya məlumat bazası ilə ənənəvi əməliyyatları tammənalı vizuallaşdırmanın və coğrafi (məkanda) təhlilin üstünlükləri ilə birləşdirir. Bu xüsusiyyətlər G S-i digər informasiya sistemlərindən fərqlən- dirir və bizi əhatə edən dünyada baş verən halların və hadi- sələrin təhlili və proqnozlaşdırılması ilə bağlı olan geniş məsə- lələr spektrində onun istifadəsində unikal imkanlar yaradır. G S-texnologiyaların ilk istifadə sahələri aşağıdakılar olmuşdur: – torpaq resurslarının idarə edilməsi, torpaq kadastrı; 204 – bölüşdürülmüş istehsalat infrastruktur obyektlərinin inventarizasiyası, uçotu və idarə olunması; – şəhərsalmada, arxitekturada, sənaye və nəqliyyat tikin- tisində layihələşdirmə, mühəndis işləmələri və planlaşdırma; – dəniz xəritə çəkilməsi (kartoqrafiyası) və naviqasiyası; – aeronaviqasiya kartoqrafiyası və hava nəqliyyatı hərəkətinin idarə olunması; – distant (məsafədən) zondlaşdırma; – təbii resursların (su, meşə və s.) idarə olunması, o cüm- lədən təbii mühitdə proseslərin modelləşdirilməsi, təbiəti mü- hafizə tədbirlərinin idarə olunması, mineral-xammal resursla- rının inventarizasiyası, uçotu və idarə olunması; – yerin relyefinin təqdimatı və təhlili; – ətraf mühitin vəziyyətinin monitorinqi, fövqəladə və böhran hallarına münasibətin göstərilməsi; – daşımaların planlaşdırılması və operativ qaydada idarə olunması; – nəqliyyat və telekommunikasiya şəbəkələrinin inki- ş afının planlaşdırılması; – marketinq, bazarın təhlili; – arxeologiya; – ərazilərin, yaşayış məntəqələrinin kompleks qaydada idarə olunması və planlaşdırılması; – hərbi iş və kəşfiyyat, ümumi və xüsusi təhsil, kənd təsərrüfatı və s. 3. Elektron kommersiyanın inkişaf tempini müəyyən edən mühüm amillərindən biri – nağdsız hesablaşmalar siste- minin inkişaf etməsidir. Hazırda nternet vasitəsilə alış etmək istəyən hər bir adam bir neçə hesablaşma: nağdı qaydada he- sablaşma, bank köçürməsi ilə ödəniş, plastık kartlardan, elek- tron pullardan və yaxud çeklərdən istifadə etməklə qabaqcadan ödəniş imkanlarına malikdir. Bütövlükdə demək olar ki, 205 nternet-kommersiyada ödəniş prioblemi texniki səviyyədə demək olar ki, həll olunub. Lakin yeni ödəniş sistemlərinə keçid hamı tərəfindən ey- nimənalı qiymətləndirilmir. nformasiya texnologiyaları sahə- sində irəliləyiş mərkəzi bankların inhisarçı vəziyyətinə təsir göstərir. Müstəqil ödəniş sistemləri, istifadə olunan elektron pullar pul kütləsinin həcmini nəzarətsiz olaraq artıra bilər. Pul- ların emissiyası ənənəvi olaraq mərkəzi bankların müstəsna hü- ququdur, lakin elektron pulların emissiyasını xüsusi şirkətlər də həyata keçirməyə başlamışdır ki, bu prosesi dövlət həmişə nəzarətdə saxlaya bilmir. 4. Elektron kommersiya sistemlərinin inkişafının əsas istiqamətləri 1. Lap yaxın vaxtlarda banner mübadiləsi şəbəkələrinin iş prinsipi dəyişmişdir ki, bu da banner reklamı strukturunda də- yişikliklərə gətirib çıxara bilər. Banner mübadiləsi şəbəkələri- nin informasiya ötürmə sürətinin artımı banneri yerləşdir- məzdən əvvəl web-səhifənin məzmununu qabaqcadan təhlil etməyə imkan verəcəkdir. Web-səhifənin məzmununun qabaqcadan təhlili reklamı ünvanlı, baxılan səhifənin məzmununa uyğun olaraq yerləşdir- məyə imkan verəcəkdir. Əgər bu imkanlar profaylinqdən isti- fadə edilməklə tamamlanarsa, onda banner reklamında istifadə- çinin maraqlarının nəzərə alınmasında yeni güclü alət yarana- caqdır. Bu cür alətin yaranması targetinqin mövcud metodları- nı dəyişdirəcək və xüsusiləşdirilmiş, tematik banner mübadiləsi şə bəkələrinin yaradılmasını lazımsız edəcəkdir. 2. nternet-kommersiya sisteminin digər vacib inkişaf sistemi – nternetə daxilolma infrastrukturasının təkmilləşdi- rilməsidir. Telefon xətləri ilə nternetə çıxış (Azərbaycanda istifadəçilərin əksər hissəsi bundan istifadə edir) aşağı keyfiy- yətdə əlaqəni təmin edir ki, bu da informasiyanın ötürülməsi sürətində də öz əksini tapır. Bundan başqa, telefon xətti ilə 206 nternet əlaqəsi zamanı istifadəçi çox vaxt adi telefondan istifadə edə bilmir. Bu birləşdirmə metoduna alternativ kimi – nternetə ayrıca ayrılmış xətt vasitəsilə çıxışın təmin olunmasıdır. Hazırda yeni mənzillərin tikintisi zamanı tikinti şirkətləri adi telefon xətti ilə yanaşı hər bir mənzilə nternet-provayderlə ə laqə üçün kabel çəkilir ki, bu da birləşdirmə xərclərinin azal- dılmasna şərait yaradır. 3. Yaxın illər ərzində müəssisələr biznesin aparılması üçün istifadə etdikləri istiqamətləri dəyişəcək və bütün biznes- proseslərin əsasını nternet təşkil edəcəkdir. Bir çox şirkətlər öz diqqətlərini web-servislərdə cəmləş- dirəcəkdir. Web-servislər öz daxili informasiya sistemlərində tədric olunmuş şirkətlər üçün maraqlı olacaqdır və onlar iri meynfreymdən bölüşdürülmüş şəbəkələrə keçməyə can atacaqlar. Web-servislərdən istifadə olunması - əvvəlllər bir-biri ilə ziddiyyətdə olan informasiya sistemlərinin qarşılıqlı əlaqəsinin təşkil olunmasının effektiv üsuludur. 4. Böyük inkişaf perspektivi vəd edən ayrıca istiqa- mətlərdən biri – virtual müəssisələrin yaradılmasıdır. Elektron kommersiya texnologiyaları onlara yüksək rəqabətqabiliyyəti səviyyəsini təmin edir. Bu da istehsalın təşkilinin aşağı xərclə- rinin olması, bazar konyunkturuna yüksək qaydada uyğun- laşma, kapitaltutumlu avadanlığın əvəz olunmasına və işçi he- yətinin yenidən öyrədilməsinə əsaslanan daimi texniki təkmil- ləşmənin həyata keçirilməsi, virtual müəssisənin yeni işti- rakçılarının cəlb olunması nəticəsində mümkün olur. 5. nformasiya texnologiyalarının inkişafı nəticəsində bəşər tarixində ilk dəfə olaraq ictimai quruluşun təşkilində demokratik prinsiplərdən daha tam istifadə olunmasının texniki imkanları yaranmışdır. Elektron hökumət texnologiyaları dövlət aparatını minimuma endirməyə və məmurların özbaşı- 207 nalıq imkanlarını azaltmağa imkan verir və iqtisadiyyatda sahibkarlıq təşəbbüsü üçün geniş imkanlar yaradır. 6. Neoklassik məktəbin (Milton Fridmen, Fridrik fon Hayek, rvinq Fişer, Robert Solou) nəzəri müddəalarının iq- tisadi sferada reallaşdırılması imkanları yaranır. Elektron haki- miyyət texnologiyalarının sonrakı inkişafı onların geoinforma- siya sistemləri ilə inteqrasiya olunması ilə bağlıdır. 208 TƏKL F OLUNAN ƏDƏB YYAT 1. Алексунин В.А., Родигина В.В. Электронная ком- мерция и маркетинг в Интернете: Учебное пособие. М.: Изд . Дашков и Кº, 2007 2. Банки и банковское дело/ под ред. И.Т. Балабано- ва . СПб.: Питер, 2001 3. Гридасов А.Ю., Ивасенко А.Г., Павленко В.А. Ин- формационные технологии в экономике и управлении. – М .: КОНКУРС, 2005. 4. Журнал «Мир электронной коммерции »: http://wwwosp.ru/ecom/. 5. Кобелев О.А., Пирогов С. В., Резго Г.Я. и др. Ос- новы электронной коммерции: Учеб. пособие / под ред. С. Ю . Глазьева. — М.. МГУК. 2001 6. Козье Л. Электронная коммерция / пер. с англ. М.: Издательско -торговый дом «Русская редакция», 1999 7. Мир Interneta. 1999 - 2002 гг. 8. Новомлинский Л. С чего начать создание элек- тронной коммерции // www.wilmark . ra/wilddcsign/company.asp, www.e-commerce.ru 9. Новомлинский Л. Анатомия виртуальной торговли // www.witmark.ru/wilddesign/ company.asp, www. e- commerce.ru 10. Попов В. М., Маршавин Р. А., Ляпунов С.И. Гло- бальный бизнес и информационные технологии. Совре- менная практика и рекомендации / под ред. В. М. Попова. — М.: Финансы и статистика. 2001 209 11. Пэйтэл К., Мак-Картин М.П. Секреты успеха в электронном бизнесе / пер. с англ. под ред. Г. С. Осипова. СПб .: Питер, 2001 12. Что такое электронная коммерция? В. Завалеев, Центр информационных технологий . http://www. citforum.ru/marketing/articles/ art_1.shtml 13. Эймор Д. Электронный бизнес: эволюция и (или) революция /пер. с англ. М.: Издательский дом «Вильяме», 2001 14. Электронная коммерция/Под ред. Брагина Л.А. М .: Экономист, 2005 15. Юрасов А.В. Электронная коммерция. М.: Изд. «Дело», 2003 16. www.assist.ru www.pgpru.com/links www.zeiss.net.ru/docs www.pgp.org www.pgpi.com www.gloffs/com www.amazon.com 210 MÜNDƏR CAT I. Elektron kommersiyanın nəzəri əsasları ....................... II. nformasiya texnologiyalarının yaranma və inkişaf mərhələləri. Elektron kommersiyanın predmeti ............... III. Elektron bazarın strukturu .......................................... IV. Müasir dünyada elektron kommersiyanın inkişaf problemləri ……………………………………………... V. Elektron kommersiyanın kompleks şəkildə reallaşdı- rılmasının əsas mərhələləri ............................................... VI. Beynəlxalq təşkilatların elektron kommersiyanın proseduraları və qaydaları üzrə əsas tələbləri və tövsi- yələri ................................................................................. VII. Elektron kommersiyanın inkişafının iqtisadiyyata təsiri .................................................................................. VIII. Elektron kommersiyanın alətlər bazası ................... IX. Ştrixli kodlaşdırılmanın elektron kommersiyada rolu. X. Elektron poçt vasitəsilə yazışmalar. Forumlar. Çatlar . XI. Elektron kommersiyanın avtomatlaşdırılmış sistem- ləri .................................................................................... XII. nternetdə pərakəndə ticarətin təşkil olunması ......... XIII. B2C modeli (business-to-consumer): onun qurul- masına yanaşmalar………..…………………………… XIV. Elektron kommersiyada В2B (business-to- business) modeli………………………………………... XV. Xidmət sənayesi sahəsində elektron kommersiya .... XVI. Korporativ bölmədə elektron kommersiya sistemləri .......................................................................... XVII. nternet-marketinqin mahiyyəti və onun alətlər bazası ................................................................................ XVIII. Saytpromoutinq anlayışı və onun strukturu .......... XIX. Elektron ödəniş sistemləri ....................................... 3 10 16 19 22 26 35 41 75 81 85 98 101 103 107 113 119 129 134 211 XX. Elektron-rəqəmli imzaların yaradılması və elektron poçt vasitəsilə verilən məlumatların qorunması üçün kriptosistemlərin tətbiq olunması ………......................... XXI. Elektron sənəd dövriyyəsi sistemləri ....................... XXII. Elektron hökumət .................................................. XXIII. Rəqəmli elektron imza vasitələrinin infrastruktu- runun yaradılması …………………………………......... XXIV. Elektron kommersiyanin təhlükəsizliyi. Termin- lər və ifadələr…………..………………………………. . XXV. Təhlükələrin növləri və mənbələri………………. XXVI. Elektron kommersiyanın effektivliyi. Elektron kommersiyanın effektivliyinin əsas anlayişları ................ XXVII. Elektron kommersiyada informasiya təhlükə- sizliyi ……………………………………........................ XXVIII. Elektron kommersiyada risk. Sahibkarlıq fəaliyyətində risklərin ümumi xarakteristikası. Elektron kommersiyanın normativ-hüquqi təminatı ....................... XXIX. Elektron kommersiyanın perspektivləri ............... Təklif olunan ədəbiyyat……………………………….. 151 157 162 165 167 171 177 182 194 202 208 212 Няшриййатын мцдири Камил Щцсейнов Баш редактор Исмят Сяфяров Редактор Исабя Щцсейнова Корректор Сцдабя Манафова Компйутер operatoru Тяраня Бахшялийева Дизайнер Вцсаля Ахундова M.Q. Əkbərov Elektron kommersiya -------------------------- Dərs vəsaiti Чапа имзаланыб 18. 03. 2011. Каьыз форматы 60х84 1/16. Щяжми 13,3 ч.в. Сифариш 106. Сайы 500. --------------------------------------------------------------------------- " Игтисад Университети " Няшриййаты. АЗ 1001, Бакы, Истиглалиййят кцчяси, 6 __________________________________________________ Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|