MəHƏRRƏM ƏKBƏrov

 
 
185
 
idarəetmə qərarlarının sığortalanması; 
  ə
mtəə (mal) portfelinin idarə edilməsi riski; 
 
bazar seqmentinin seçilməsi riski; 
 
bazarda rəqabətli mövqeləşdirmə riski. 
Özünü büruzə vermə mərhələsindən asılı olaraq:
 
 
marketinq  sahəsində  layihədən  qabaq  idarəetmə 
qərarları riski; 
 
marketinq  sahəsində  layihədən  sonrakı  idarəetmə 
qərarları riski; 
 
kredit riski; 
 
investisiya (sərmayə) riski; 
 
müqavilə öhdəliklərinin yerinə yetirilməməsi riski; 
 
təşkilati sistemin yenidən qurulması riski. 
Bazarın qalxıb-enməsi zamanı:
 
 
bank/faiz riski (bazar dərəcələrinin qalxıb-enməsi); 
 
fond  riski  (qiymətli  kağızlar  kurslarının  qalxıb-
enməsi); 
 
valyuta riski (valyutaların kursunun qalxıb-enməsi). 
Riskin qiymətləndirilməsi səviyyəsindən asılı olaraq:
 
 
ayrıca götürülmüş firma səviyyəsində risk; 
 
təşkilatın inkişafı səviyyəsində risk; 
 
ümumdövlət səviyyəsində risk. 
Sahibkarlıq  riski  obyektiv  (xarici)  və  subyektiv  (daxili) 
amillərin təsirindən asılıdır. 
Daha mühüm xarici amillərə: xammala, yanacağa, mate-
riallara,  enerjidaşıyıcılarına,  komplektləşdirici  məlumatlara, 
nəqliyyat  və  digər  xidmətlərə  olan  qiymətin  daim  və  qeyri-
bərabər artımı; bank faizi dərəcələrinin və kreditləşdirmə şərt-
lərinin, vergi dərəcələrinin və gömrük rüsumlarının dəyişilmə-
si;  mülkiyyət  və  icarə,  əmək  qanunvericiliyi  ilə  bağlı  dəyi-
ş
ikliklər.  
Daxili  amillər 
rəhbərliyin  və  işçi  heyətinin  səhvləri  və 
işində  qüsurları  ilə  bağlıdır.  Bura  həmçinin  riskə  münasibət 

---

 
 
186
amili  də  aiddir.  Biri  riskdən  qorxur,  digəri  onu  həyat  tərzi 
hesab edir, üçüncüsü isə riskə qarşı etinasızdır. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Diversifikasiya
  –  kapital  qoyuluşunun  bir-biri  ilə  bila-
vasitə  bağlı  olmayan  müxtəlif  fəaliyyət  növləri  arasında  bö-
lüşdürülməsi.  Diversifikasiyanın  xüsusiyyəti  odur  ki,  təşkilat 
Bazarda riskli hərəkətlərin alqoritmi 
 
Ticarət şirkəti 
 
Strateji risklərin təhlili 
 
Strategiyanın qiymətləndirilməsi və dəqiqləşdirilməsi 
 
Davranış məqsədlərinin formalaşdırılması 
Xarici mühitdə riskin qiymətləndirilməsi və təhlil olunması 
Ş
irkətin özünün güclü və zəif  tərəflərinin  idarəetmə tədqiqi 
 
Yaxın gələcəkdə kommersiya davranışı  planı 
 

---

 
 
187
bir  fəaliyyət  növündən  zərərə  düşürsə,  digər  fəaliyyət  sahəsi 
hesabına mənfəət əldə edə bilir. 
Sığortalanma 
-  sığorta  şirkətlərinin  müəyyən  risklərinin 
verilməsidir.  Riskin  dərəcəsinin  aşağı  salınması  üçün  əmlak 
sığortalanmasından 
və  bədbəxt  hadisələrdən  sığortalanmadan 
istifadə olunur.  
  Ə
mlak  sığortalanması: 
avadanlığın  sığortalanması, 
yüklərin sığortalanması və s. 
 
Bədbəxt  hadisələrdən  sığortalanma:
  ümumi  vətən-
daşlıq məsuliyyətinin sığortalanması, peşəkarlıq məsuliyyətinin 
sığortalanması. 
Hecləşdirmə 
- sığortalanmanın növlərindən biri olmaqla, 
malın qiymətinin riskdən sığortalanması (istehsalçı üçün arzuo-
lunmaz  dərəcədə  aşağı  düşməsi,  alıcı  üçün  isə  onun  qalxması 
riski). 
Satışla  hecləşdirilmə 
–  istehsalçı  və  ya  mal  sahibi  tərə-
findən füçers kontraktının bağlanılması (malın gələcəkdə satışı 
zamanı qiymətin aşağı düşməsi riskindən sığortalanma). 
Alışla hecləşdirmə 
- istehlakçı və ya satıcı tərəfindən fü-
çers  kontraktının  bağlanılması  (malın  gələcəkdə  alışı  zamanı 
qiymətin qalxması riskindən sığortalanma). 
Limitləşdirmə  - 
limitin,  yəni  müəyyən  xərc  məbləğinin, 
malların  kreditə  satışın  məbləğinin,  kapital  qoyuluşu  məb-
ləğinin və s. müəyən olunması. 
Gözlənilməz  xərclərin  ödənilməsinə  vəsaitlər  ehtiyatının 
yaradılması.
 
Risklərin  bölüşdürülməsi 
–  risklərin  layihə  iştirakçıları 
arasında bölüşdürülməsi.  
Riskin bölüşdürülməsi üsullarından biri – faktorinq əmə-
liyyatlarıdır. 
Xarici  bankların  təcrübəsində  faktorinq  əməliy-
yatlarının  inkişafı  ayrı-ayrı  malgöndərənlərin  ödənişi  tezliklə 
alma  tələbatı  ilə  bağlıdır.  Bir  qayda  olaraq,  bu  cür  hallarda 
ödəyici tərəfindən ödəməmə riski vardır. 

---

 
 
188
Faktorinq  əməliyyatları  yüksək  riskli  əməliyyatlara  aid-
dir.  Komissiya  mükafatının  ölçüsü  həm  riskin  dərəcəsindən 
(alınan  borcun  «şübhəlilik»  səviyyəsindən),  həm  də  müqavilə 
üzrə  ödəniş  müddətinin  keçirilməsindən  asılıdır.  Bəzi  hallarda 
bu, ödənişin 20%-dək çata bilər. 
Ümumi 
olaraq  sahibkarlıq  təcrübəsində  riskin  aşağı 
salınmasının aşağıdakı üç əsas prinsipini göstərmək olar: 
 
özünün  xüsusi  kapitalından  çox  olmayaraq  risk 
etməməli; 
 
riskin aqibətini həmişə yadda saxlamalı; 
 
az naminə çoxla risk etməməli. 
 
2.
  Elektron  kommersiyanın  spesifik  riskləri  və 
onların yaranma təbiəti 
Elektron  kommersiyanın  risklərini  şərti  olaraq  üç  qorxu 
qruplarına  bölmək  olar:  viruslar  və  zərərvuran  proqramlar; 
haker  hücumları
;  məlumatların  ötürülməsinin  müxtəlif  vasitə-
lərindən istifadə etməklə
 fırıldaqçılıq (adam aldatma).  
Birinci iki qrup sonuncunun müqəddiməsi ola bilər, çünki 
«zarafat  naminə»  virusların  yazılması  və  haker  hücumlarının 
edilməsi  artıq  keçməkdədir,  kompyuter  dünyasının  deviant 
subyektlərinin  (yolunu  azan)  əsas  məqsədi  varlanmaq  xatirinə 
o qədər də qanuni olmayan metodlardan istifadə etməkdən iba-
rətdir. 
Viruslar  və  zərərvuran  proqramlar.  Bu  cür  proqram-
ların  yazılmasından  əsas  məqsəd  bir  qayda  olaraq,  ya  hücum 
edilən  obyektin  aparatlarının  və  proqram  imkanlarının  tama-
milə  söndürülməsindən,  ya  da  ki,  subyekt,  istər  fiziki  şəxs  ol-
sun, istərsə də hüquqi şəxs haqqında məxfi məlumatların alın-
masıdır. 
Məxfi  məlumatların  əldə  olunmasından  başqa,  virus-
proqramlar  öz  qurbanlarının  şəbəkə  resurslarının  təcrid  edil-
məsi üçün nəzərdə tutulubdur. Misal kimi,  nternet-mağazanın 
hər hansı bir rəqib şirkət tərəfindən işinin dayandırılmasıdır.  

---