MəHƏRRƏM ƏKBƏrov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
192 vaxt fırıldaqçılar istifadə edirlər. Burada xarakteril fırıldaqlar: qiymətli kağızlara investisiyalar, lotereyada uduşlar və Nige- riya məktubları adlandırılan fırıldaqlardır. Qiymətli kağızlara investisiyalar zamanı fırıldaqçılar həddindən artıq böyük həcmlərdə az tanınan, böyük olmayan firmanın aşağı likvidli səhmlərini alırlar. Sonra isə firmanın gö- rünməmiş potensialı haqqında yanlış informasiya yayılır və bu işə iri şirkətlərin və ciddi ekspertlərin adları cəlb edilir, bu yolla səhmlərin artımı üçün şərait yaradılır. Səhmin qiyməti yüksək həddə çatanda fırıldaqçılar bütöv paketi satırlar, sonra isə qiymət tezliklə ilkin həddinə düşür. Nəticədə, fırıldaqçılar ə həmiyyətli miqdarda mənfəət əldə edirlər (alış və satışın fər- qində), onların qurbanları isə bir o qədər əhəmiyyətli zərərə düşürlər. Lotereyada görünməmiş uduş da – pulların toplanıb əldə olunması yollarından biridir. Bunun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, hər hansı «bəxtəvər» bir şəxsə bildirilir ki, o, guya, xarici ölkənin lotereyası ilə iri məbləğdə pul udub, lakin həmin uduşu almaq üçün həmin ölkənin qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulan müxtəlif vergi və yığımlar ödənilməlidir. «Asan pul» qazan- maq arzusu o qədər yüksək olur ki, yalançı uduşun məblə- ğ indən bir neçə dəfə az olan məbləğlə asanlıqla vidalaşırlar. Fırıldaqçılığın daha bir maraqlı üsulu - Nigeriya mək- tublarıdır. Ünvan sahibinin adına Nigeriyadan olan yüksək və- zifəli şəxsdən belə bir məktub (bəzən də hər hansı bir nazirliyin blankında) gəlir ki, adresatın olduğu ölkənin bank hesabında onun astromonil məbləğdə pulu ilişib qalıb və yaxşı komissiya ilə onu oradan çıxarmaq xahiş olunur. Bunun üçün müəyyən adamlara az bir məbləğdə rüşvət verilməlidir və bu rüşvəti ün- van sahibi nigeriyalının göstərdiyi adamların hesablarına kö- çürməlidir. Rüşvətin pulu keçirildikdən sonra, aydındır ki, ni- geriyalı ilə əlaqə kəsilir. Burada məsləhət kimi «investisiya» layihələrinin risk- gəlirlilik baxımından diqqətlə və hərtərəfli təhlil olunması və 193 onun başa düşülməsi ki, yüksək gəlirlilik özündə həmişə qoyulan vəsaitlərin itirilməsi kimi yüksək risk daşıyır. Ödəniş sistemlərinin qeyri-mükəmməlliyi ilə bağlı olanlar. Burada sadəlik ondan ibarətdir ki, istifadəçinin identi- fikasiya olunmasının dəqiq və birmənalı yolu yoxdur. Buna görə də pulun köçürüldüyü adamı tapmaq demək olar ki, müm- kün olmur. Burada məsləhət – tanımadığın adamlara (yaxud inam doğurmayan) istifadəçinin dəqiq və birmənalı indentifikasi- yasını təmin edə bilməyən ödəniş sistemləri vasitəsilə pul kö- çürmək olmaz. 194 XXVIII. ELEKTRON KOMMERS YANIN NORMAT V-HÜQUQ TƏM NATI 1. Mövcud Azərbaycan qanunvericiliyinin icmalı 2. Hazırlıq mərhələsində olan qanunvericilik sənədləri 3. Kommersiya xarakterli informasiya 1. Azərbaycanda müasir informasiya texnologiyaları və nternet şəbəkələri bazasında sahibkarlıq strukturlarının fəal inkişafı elektron kommersiyanın normativ-hüquqi təminatının formalaşdırılmasını tələb edir. Elektron kommersiyanın istinad qaydası üçün — «elektron üşülla bağlanılmış müqavilənin qanuni və həqiqi olması» — Azərbaycanda ardıcıl olaraq hüquqi zəmin yaradılır. Elektron sövdələşmələr sahəsində üç əsas anlayış: «sənədləşdirilmiş informasiya (sənəd)», «informasiya sistemi» və «avtomatlaşdırılmış informasiya sistemləri vasitələri və onların texnologiyaları» vardır. Sənəd və yaxud sənədləşdirilmiş informasiya kimi maddi daşıyıcıda təsbit olunmuş informasiya (onu identifikasiya et- məyə imkan verən rekvizitlərlə) başa düşülür. nformasiya sistemi sənədlərin (sənəd massivlərinin) və informasiya texnologiyalarının təşkilati və qaydaya salınmış toplusu kimi ifadə olunur. Avtomatlaşdırılmış informasiya sistemlərinin və onların texnologiyalarının təmin olunması vasitələrinə informasiya sistemlərinin layihələşdirilməsində istifadə olunan və yaxud yaradılan və onların istismarını təmin edən proqram, texniki, linqvistik, hüquqi, təşkilati vasitələr (elektron hesablayıcı ma- ş ınlar üçün proqramlar; hesablama texnikası və rabitə va- sitələri; lüğətlər, tezauruslar və təsnifatlar; təlimatlar və meto- dikalar; əsasnamələr, nizamnamələr, vəzifə təlimatları; sxemlər 195 və onların təsviri, digər istismar və müşayiətedici sənəd- ləşmələr) aiddir. Avtomatlaşdırılmış informasiya və telekommunikasiya sistemlərinin köməyi ilə saxlanılan, işlənilən və ötürülən sənədin hüquqi qüvvəsi rəqəmli elektron imza ilə təsdiq oluna bilər. Yəni elektron sənədlər hüquqi qüvvəyə o vaxt malik olur ki, onlar mövcud standarta uyğun olaraq rəsmiləşdirilsin. Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi (maddə 406.3) nəzərdə tutur ki, «yazılı formada tərəflərin imzaladığı bir sənədin tərtibi yolu ilə, habelə poçt, teleqraf, teletayp, telefon, elektron rabitə və ya sənədin müqavilə üzrə kim tərəf- dən gəldiyini dürüst müəyyənləşdirməyə imkan verən digər rabitə vasitəsilə sənədlər mübadiləsi yolu ilə bağlana bilər». Hazırkı şəraitdə sövdələşmələrin real olaraq həyata keçi- rilməsində əsas rolu rəqəmli elektron imza oynayır. Onun əsas funksiyaları iki məqamla bağlıdır: birincisi, müasir elektron texnologiyalar vasitəsilə ötürülən informasiyanın həqiqiliyini təsdiq etmək və ikincisi, ötürülən informasiyanı tərtib edən və onu lazımi qaydada imzalayan şəxsin səlahiyyətlərini təsdiq etmək. «Elektron imza və elektron sənədlər haqqında» 2004-cü il Azərbaycan Respublikası Qanununun məqsədi rəqəmli elektron imzanın elektron sənədlərdə istifadə olunmasının hü- quqi şərtlərini – yəni həmin şərtlərə əməl olunması zamanı elektron sənəddəki rəqəmli elektron imza adi kağız daşıyıcısın- da olan şəxsi imzaya bərabər tutulur – müəyyən etməkdən ibarətdir. Rəqəmli elektron imzanın mahiyyətini başa düşmək üçün Qanunda istifadə olunan aşağıdakı əsas anlayışları qeyd etmək lazımdır: • imza açarı sertifikatının sahibi — mərkəz tərəfindən imza açarının sertifikatının verildiyi fiziki şəxsdir və o, qapalı rəqəmli elektron imza açarına malikdir və rəqəmli elektron Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|